جیمز فرایزر (Sir James George Frazer)

جيمز فرايزر (Sir James George Frazer، ۱۹۴۱-۱۸۵۴). کمتر انسان‌شناس و جامعه‌شناسى است که با نام فرايزر و کتاب معروف وى به نام شاخه زرين آشنا نباشد.

حتى دانشمندان بنامى مانند اسپنسر، فرويد، دورکيم، مالينفکسى تحت تأثير کتاب وى قرار گرفتند. فرايزر مانند مورگان در مور توتم و تابو پرسش‌هائى مطرح ساخت و آنها را براى روحانيون مسيحى در نقاط مختلف جهان فرستاد. برخلاف اکثراً انسان‌شناسان که از راه هدايت عيني، مسافرت و اقامت در بين اقوام و قبائل به مطالعه و بررسى خصوصيات فرهنگى آنها مى‌پرداختند، فرايزر با استفاده از روش اسنادى و کتابخانه‌اى به تحقيق و بررسى در مورد آداب و رسوم و معتقدات اقوام ابتدائى پرداخت حتى وقتى از او پرسيده شد که مشاهدات او را در مورد بدوى‌ها بيان کند گفته بود:

'معاذا ... که چيزى از اين قبيل ديده باشم' .

مطالعات وى بيشتر در مورد ديانت، اساطير، خرافات، جادو و اخلاق جنسى در جوامع ابتدائى بوده که بيشتر در کتاب شاخه زرين مورد بررسى قرار گرفته است.

به عقيده او اول ديانت و اعتقادات به‌وجود آمده، سپس بشر پاى‌بند شعاير و تشريفات شده است، از اين‌رو ديانت را چنين تعريف کرده است:

'ديانت عبارت است از سازش با قوائى برتر از آدمى‌زاد' که به گمان او اين نيروها طبيعت و زندگى افراد بشر را اداره مى‌کرد و در اختيار خود داشت.

وى بر آن بود که يک دوره جادوگرى در زندگى انسان وجود داشته، اما چون افسون‌هاى جادوگران موفق نبوده است ترسى همراه با احترام در انسان به‌وجود آمده که او را به پرستش وا داشته است. بر اين اساس مى‌گويد جادوگر از نيروهاى نامرئى جلوگيرى مى‌کند و حال آنکه کاهنان بادادن کفاره نيروهاى نامرئى را راضى نگه مى‌دارند.

فرايزر با مطالعه اساطير يونان و روم قديم و مقايسه آن با ساير اقوام به اين نتيجه رسيد که بين بارورى انسان و نباتات رابطه وجود دارد. به همين دليل گفته است:

'بشر گمان مى‌کرد که چون برگ‌ها و گل‌ها را بر تن کند زمين خشک را در آراستن پوشاکى زمردين بر تن يارى نموده است و يا قتل و دفن، زمستان بر سبيل نمايش آن فصل غم‌انگيز را به دور مى‌راند و زمين را براى بازگشت بهار هموار مى‌سازد' .

چون آفرينش انسان از خاک عقيده رايج بابلى‌ها، مصرى‌ها، يونانى‌ها، قوم بنى‌اسرائيل و غيره بود از اين‌رو فرايزر، تحت تأثير مطالعاتى که در اين زمينه شده بود، به بررسى و تحقيق و تطبيق تاريخى مقررات پرداخت و در مورد نحوه خلقت و داستان آن نظرياتى را ارائه داد.

بر اين اساس اظهار کرد که در مورد خلقت انسان دو روايت وجود دارد، يکى آنکه در آغاز جانوران آفريده شدند سپس نوبت به آفرينش آدم و حوا رسيد. ديگر آنکه ابتدا آدم و سپس جانوران و آنگاه حوّا از دندهٔ آدم آفريده شد.

مطالعات تطبيقى وى نشان داد که نظريه خلقت آدم از خاک خاص مصرى‌ها، يونانى‌ها، رومى‌ها و غيره نيست بلکه افسانه‌هائى در ميان ساکنان تاهى‌تي، نيوزلند، استراليا و سرخ‌پوستان آمريکائى و... وجود دارد که بيانگر اين باور است. حتى در بسيارى از موارد رنگ خاکى را که آدم از آن خلق شده سرخ ذکر کرده‌اند.

کتاب شاخه زرين را، به سبب بررسى اصل و منشاء افسانه‌ها و اساطير ملل، به دايرةالمعارف افسانه‌ها و اساطير مصر باستان توصيف کرده‌اند.