كلیساها

قره كليسا (كليساى طاطاووس)، روستاى قره‌كليسا، سيه‌چشمه

اين کليسا که به نام تادى مقدس هم نامگذارى شده، در روستاى قره‌کليسا از توابع سيه‌چشمهٔ شهرستان ماکو، ساخته شده و مزار تادى مقدس است.

به استناد منابع تاريخى ارامنه، در دورهٔ ساسانيان بخشى از ارامنه عمدتاً پيرو دين زرتشت بوده‌اند و بخشى نيز آئين مهرپرستى داشته‌اند. براى نخستين بار در سال ۴۳ ميلادى دو نفر از مبشرين حضرت مسيح به نام‌هاى طاطاووس و بارتلميوس از شمال بين‌النهرين گذشته و براى تبليغ دين مسيح به آذربايجان وارد مى‌شوند. طاطاووس به منظور تبليغ در شهر «آرداز» که مرکز پادشاهى ارامنه بود اقامت مى‌کند و بدون توجه به دستور «سنادوک» - پادشاه زرتشتى ارمنستان - به تبليغ آئين مسيح دست مى‌زند و در نتيجه ۳۵۰۰ نفر از جمله دختر پادشاه به نام «ساندوخت» به دين مسيح مى‌گروند.

پادشاه ارمنستان براى ممانعت از تبليغ دين مسيح، در سال ۶۶ ميلادى فرمان قتل‌عام آنان را صادر مى‌کند و همهٔ ارامنهٔ مسيحى، از جمله دختر پادشاه به قتل مى‌رسند و اجساد آنان را در محل فعلى قره‌کليسا و حوالى آن مدفون مى‌سازند.

سا‌ل‌ها بعد از آن روى مزار طاطاووس مقبرهٔ‌ کوچکى که نمازگاه بود بنا مى‌کنند. کليساى قديمى در سال ۱۳۱۹ ميلادى بر اثر زلزله خراب و مجدداً در سال ۱۳۲۹ ميلادى تجديد بنا مى‌شود. بعدها نيز در سال ۱۶۹۱ ميلادى با سنگ‌هاى سياه و در سال ۱۸۱۰ به وسيلهٔ‌ اسقف ماکو به نام سيمون بزنونى با نصب سنگ‌هاى سفيد در آن تعميرات اساسى مى‌شود. در زمان قاجاريه نيز به وسيلهٔ عباس ميرزا مجدداً تعمير و اراضى بسيارى وقف آن مى‌شود.

ارامنه مدعى‌اند که کليساى طاطاووس اولين کليسايى است که به دستور مبشرين و حواريون مسيح در دنيا ساخته شده است و چون از نظر مذهبى شهادت را بزرگترين سعادت براى بشر مى‌دانند، هر سال در روزهاى آخر تيرماه و هفتهٔ‌ اول مردادماه که مصادف با قتل تادى مقدس و پيروان مسيحى او است در قره‌کليسا مراسم خاصى برپا مى‌دارند.

قره‌کليسا از دو قسمت متمايز ساخته شده است : يکى کليساى سياه يا قسمت قديمى و ديگرى کليساى سفيد که جديدتر و بزرگتر از کليساى سياه است. هر دو قسمت در مجموع يک بافت واحد را تشکيل مى‌دهند. اين کليسا که بر کنار تپه‌اى بنا شده، داراى دو گنبد هرمى و دوازده ترک و تماماً از سنگ است. در بخش قديمى آن که در سمت شرق واقع است، محراب و تالار اجتماعات قرار دارد و در سمت ديگر، در زمينى به مساحت ۵۵۰ مترمربع بخش جديدى ساخته شده است. ارتفاع گنبد سياه ۱۸/۶۰ و گنبد سفيد ۲۴ متر است. تعداد ديرهاى اطراف کليسا ۴۴ باب و مساحت کل مجموع کليسا با حصار ديرها ۶۲۸۵ مترمربع است.

به‌طور کلى، کليساى فوق داراى تزئينات جالبى است و از اين نظر به دو بخش تقسيم مى‌شود :

يکم - نقش و نگارهاى روى بدنهٔ کليساى قديمى که احتمالاً ريشه در اساطير دارد.

دوم - تزئينات بدنهٔ‌ قسمت جديد کليسا شامل تصاويرى از داستان‌هاى قديمى و ساير عوامل تزئينى و معمارى نظير طاق‌نماها، نيمه‌ستون‌هاى برجسته و قوس‌هاى تزئينى که به صورت برجسته حجارى شده‌اند.

كليساى ارامنه، استان فارس (صفويان)

در کوى معروف به «سرجوى ارمنى‌ها» و در فاصله‌اى اندک از خيابان قاآنى، کليسايى با نقاشى‌هاى اصلى عهد صفويه با سبک بناهاى آن دوران احداث شده است. اين کليسا، در زمان شاه‌عباس دوم بنا شده است. سقف نقاشى شدهٔ تالار اصلى کليسا و تاقچه‌بندى‌ و مقرنس‌کارى‌هاى گچى حاشيهٔ وسط ديوارهٔ آن، از آثار هنرى دوران صفوى است.

كليساى بيت‌اللحم، اصفهان

اين کليسا در ميدان جلفا، ‌ به فاصلهٔ کمى از کليساى مريم، قرار دارد. ساختمان آن را يکى از ارامنهٔ نيکوکار آن دوره به نام «خواجه پطرس ولى‌جانيان» احداث کرده است. تصوير او در ديوار کليسا جاى داده شده است.

كليساى حضرت مريم، اروميه

کليساى حضرت مريم در باغ نسبتاً بزرگى در محوطهٔ قديمى چهار بخش اروميه در حد فاصل خيابان فردوسى و دخانيات واقع است. ساختمان کليسا در ضلع جنوبى باغ قرار گرفته و در جلوى آن نيز تعدادى سنگ قبر بزرگ مربوط به عده‌اى از مسيحيان آسورى است که در سال ۱۹۴۵ اعدام شده‌اند. به استناد منابع کليسايى و با توجه به شيوهٔ معمارى، کليساى حضرت مريم در قرن هفتم ميلادى و در اواخر دورهٔ ساسانى ساخته شده و از نظر ترکيبات کلى معمارى، تشابه زيادى به کليساى مارخنه جمال‌آباد و کليساى ننه مريم دارد.

ساختمان کليسا داراى طرح مستقل است، اما وجود يک اتاق در سمت راست ورودى و اتاق تعميد در صحن ضلع جنوبى، حالت يکنواخت آن را از بين برده است. ترکيب کليسا بسيار ساده و در عين حال متناسب است. حالت اتاق‌ها و گنبد با وجود ارتفاع بسيار کم بسيار جالب به نظر مى‌رسد. سالن اصلى با سه گنبد کم‌خيز و قوس‌هاى جناغى و جرزهاى قطور، سالن بيت‌الشتاء مسجد جامع اصفهان را تداعى مى‌کند. در انتهاى سالن، محراب کليسا قرار گرفته که ورودى آن از داخل يک تاق‌نما مى‌باشد. اتاق‌هاى تعميد نيز در ضلع جنوبى محراب تعبيه شده‌اند. بقاياى کف کليسا که با تخته‌سنگ‌هاى صاف و نازک فرش شده است در انتهاى سالن هنوز هم به چشم مى‌‌خورد.

نماى داخلى ساده است و جبههٔ‌ خارجى نيز تا سال ۱۳۶۰ ساده و فاقد هر نوع تزئين بوده است. در سال ۱۳۶۰ به منظور جلوگيرى از فرسايش ديوارهاى جانبى، نماى آن را با آجرهاى سفالى پوشانده‌اند. بر روى تمام سقف نيز قبلاً شيروانى کشيده بودند. نکتهٔ جالب آنکه برج ناقوس کليسا به تبعيت از شکل برخى کليساهاى مشابه، به سر در ورودى متصل است.