|
| مسجد اهرستان، اهرستان، يزد
|
|
| اين مسجد که در اهرستان (ارسون) واقع شده در کتاب‌هاى تاريخ يزد از آن به نام مسجد معين‌الدين ذکر شده و از آثار قرن هشتم هجرى است: اين مسجد داراى گنبدى بلند و صحن و ايوانى عارى از هرگونه آرايش و کاشى‌کارى است.
|
|
| مسجد اهرستان توسط مولانا معين‌الدين جلال حافظ، نويسندهٔ «تاريخ معينى مظفري» و معلم شاه شجاع ساخته شده و مقبرهٔ وى نيز در جنب آن قرار دارد. مسجد فوق در ۱۰۸۱ هجرى به همت ميرزا محمد کاظم دادايى تعمير شده است.
|
|
| مسجد اوچ گؤزلى (سه چشمه)، تبريز
|
|
| اين مسجد در کوچهٔ صراف خيابان شريعتى تبريز قرار دارد. سقف مسجد تيرپوش و بر روى ستون‌هاى چوبى نهاده شده است. نماى خارجى مسجد ساده است، ولى بالاى پنجره‌هاى آن تعداد زيادى کاشى‌هاى لعابدار به عنوان تزئين کار گذاشته شده است که اغلب آنها از مسجد جامع شهر، خصوصاً از محراب قديمى آن برداشته شده و بر ديوار اين معبد نصب شده است. بر روى ديوار شرقى مسجد ۷ قطعه کاشى ديده مى‌شود که عمدتاً با لعاب سبز و آبى، طلايى، معرق لعابدار سبز و آبى و با متن طلايى و خطوط آبى تزئين يافته است. بر ديوار جنوبى ۷ قطعه کاشى لعابدار و دو قطعه سنگ‌نبشته منصوب است که عبارت است از کاشى‌هايى با لعاب طلايى و خطوط برجسته، فيروزه‌اى، نيلى روشن، سفيد، کرم، و لاجوردي.
|
|
| بر بالاى سردر مسجد نيز سنگ‌نبشته‌اى وجود دارد که تاريخ بناى مسجد ۱۳۲۱ هـ.ق در آن نقر شده است. جنس اين سنگ رسوبى و رنگ آن سبز و خاکسترى روشن است. بر ازارهٔ سمت راست ديوار جنوبى قطعه سنگ خاراى شکسته‌اى وجود دارد که بر ديوار پايه‌بندى شده است که بر روى آن نقش يک برگ نقر شده است. همچنين در قسمت خارجى آن ۲۴ برگ و در قسمت ميانى آن نيز ۱۲ برگ حجارى شده است. مجموعهٔ اين عناصر، زيبايى تحسين‌‌انگيزى به اين بناى تاريخى بخشيده است.
|
|
|
|
| اين مسجد در محلهٔ «احمدآباد» اصفهان واقع شده است. اين بنا در سال ۱۰۹۷ هجرى قمرى در دورهٔ سلطنت شاه سليمان صفوى بنا گرديده است و سردر و قسمت‌هايى از داخل آن کاشى‌کارى شده است.
|
|
|
|
| مسجد کوچکى است که در مجاورت ميدان مسابقات ورزشى اصفهان قرار دارد و در گذشته نيز به همين نام شناخته مى‌شده است. کتيبهٔ کاشى‌کارى آن به نام «شاه‌عباس اول» و تاريخ سال ۱۰۳۳ هجرى قمرى را نشان مى‌دهد.
|
|
| مسجد برخ (جزيرهٔ قشم)، روستاى كوشه، قشم
|
|
| ساختمان اوليهٔ اين مسجد، احتمالاً در سال‌هاى اوليهٔ اسلامى، در خلال فتح جزاير و بنادر ايران به دست عمرو بن عاص و به امر او در روستاى گوشهٔ قشم ساخته شده است. اين مسجد در سال ۲۴۴ هجرى قمرى يک بار تعمير شده، و در سال ۷۳۶ هجرى قمرى بر اثر زلزله منهدم شده است. پس از چندى، در سال ۷۳۷ هجرى قمرى توسط سلطان فتح‌اللّه نوادهٔ سلطان محمود که احتمالاً يکى از پادشاهان هرمز و يا لارستان بوده، تجديد بنا گرديده است. در محوطهٔ اطراف مسجد، گورستان وسيع و نخلستان‌هاى متعدد جلب توجه مى‌کنند. در کنار مسجد برخ، يک برکهٔ دراز به صورت شمالى و جنوبى وجود دارد. تا سال ۱۳۰۰ هجرى قمرى، اين مسجد در مرکز روستا قرار داشت و به عنوان مسجد جامع از آن استفاده مى‌شد.
|
|
| محراب مسجد در قسمت شمالى واقع شده است. در بالاى محراب آثار قابى از گچ ديده مى‌شود که در حدود ۱ متر ارتفاع و ۱/۵ متر طول دارد. در حال حاضر فقط يکى از اضلاع اين قاب بر روى ديوار باقى مانده است و سه ضلع ديگر آن فرو ريخته است؛ ولى هنوز آثار آن پابرجاست.
|
|
| در اين مسجد، لوحى از چوب وجود داشته است که تاريخ بنا، انهدام و تعمير مسجد بر روى آن قيد شده بوده است. اين لوح به تهران منتقل شده و در يکى از موزه‌ها نگهدارى مى‌شود.
|
|
| مسجد بردستان، روستاى بردستان، دشتى (خورموج)
|
|
| در کنار روستاى بردستان و در ميان يک گورستان قديمى که بر تپه‌اى مملو از قبور کهنه قرار دارد، مسجد بردستان واقع شده است. اين مسجد از يک عمارت مربع مستطيل با يک مدخل کوچک و شبستان وسيع تشکيل شده است. شبستان براى روشنايى و هواگيرى، فضاهاى درگاه مانندى دارد که از داخل و خارج با گچبرى‌هاى زيبايى تزئين شده‌اند.
|
|
| بر فراز شبستان، بادگيرى به سبک معمول جنوب ايران ساخته شده است که خنکى و مطلوبيت هواى درون شبستان را تأمين مى‌کند. بر در ورودى مسجد که در طرفين آن دو سکوى سنگى در زير طاقى تعبيه شده است، لوحه‌اى مرمرين قرار دارد که نشان مى‌دهد، بناى مسجد در سال ۱۲۷۳ هجرى قمرى توسط حيدرخان دشتى تعمير شده است. در درون يکى از اتاق‌هاى مسجد کتيبه‌اى بر روى چوب وجود دارد که تاريخ تعمير مسجد را در سال ۸۵۲ هجرى نشان مى‌دهد. بنابراين مسجد بردستان پيش از تاريخ ۸۵۲ هجرى بنا شده است و گمان مى‌رود از بناهاى قرون اوليهٔ اسلامى باشد.
|
|
| مسجد بزرگ نراق، نراق، دليجان (سلجوقيان)
|
|
| گروهى عقيده دارند که شخصى به نام محمدخان - حاکم اين حدود - بانى اين مسجد بوده است، ولى ساختمان کنونى مسجد به سبک معمارى سلجوقى است. از اين مسجد تنها گنبد و ساختمان زير گنبد باقى مانده و بقيه از بين رفته است. در کنار مسجد، مدرسه‌اى نيز قرار داشته که داراى وقفياتى نيز بوده است، ولى افرادى آنها را به تصرف خود در آورده‌اند.
|
|
| مسجد بناب (مهرآباد سابق)، بناب
|
|
| در کنار ميدان تره‌بار شهر بناب که به ميدان گزاوشت معروف است مسجدى قرار دارد که اهالى، آن را به نام مسجد ميدان مى‌خوانند. مسجد بر فراز پشته‌اى ساخته شده و جزو چشمگيرترين بناهاى مرکز شهر بناب است.
|
|
| از ويژگى‌هاى جالب توجه اين مسجد، ستون‌ها و سرستون‌هاى چوبى و تزئينى، صندوقه‌هاى روى تيرهاى حمال و پوشش زيباى سقف کاذب چوبى آن است. نقش‌هاى زيباى گياهان و ترنج‌هاى سطح صندوق‌ها، تخته‌کوبى‌هاى سرستون و طوفالکوبى زير سقف از ديگر جاذبه‌هاى آن است.
|
|
| مسجد کتيبه و يا نوشته‌اى که بيان‌کنندهٔ تاريخ بناى آن باشد، ندارد، ولى براساس ويژگى‌هاى معمارى آن، مى‌توان بناى مسجد را به اواسط قرن دهم هجرى قمرى نسبت داد.
|
|
| مسجد بُندَرآباد، بندرآباد، يزد
|
|
| بندرآباد در سى و شش کيلومترى يزد واقع شده و از مناطق قديمى استان يزد است. يکى از آثار تاريخى مهم اين ده مسجد جامع آن است.
|
|
| ساختمان مسجد شباهت زيادى به ساير مسجدهاى قرن هشتم دارد، به اين معنى که صحن مسجد به شکل مربع و با طول و عرض يازده متر است که در مشرق و مغرب آن دو ايوان سرتاسرى به عرض نُه متر ساخته شده است که انتهاى ايوان‌ها از دو طرف به گنبد جنوبى مسجد راه دارد. در جنوب صحن، صفه‌اى به عرض نُه متر است و عقب آن گنبدى است به طول و عرض نُه متر که در ديوار جنوبى آن محراب قرار گرفته و قسمت شمالى مسجد را شبستان سرپوشيده‌اى فرا گرفته است. پوشش خارجى گنبد از آجر ساده ساخته شده است. محراب مسجد داراى مقرنس‌کارى گچى است که زير آنها از شمسه‌هاى کاشى معرق لاجوردى زينت يافته و ازارهٔ آن از کاشى‌هاى فيروزه‌اى شش ضلعى پوشيده شده است.
|
|
| در کنار محراب، منبر سيزده پلهٔ بزرگى قرار دارد که اطراف آن را با کاشى‌هاى فيروزه‌اى و لاجوردى معرق و گره‌سازى زينت داده‌اند. بر بدنه دو طرف منبر، دو شمسهٔ معرق لاجوردى است که با کاشى سفيد به خط بنايى جملهٔ لا‌اله‌الا‌اللّه محمد رسول‌اللّه را دوبار بر هر شمسه نوشته‌اند.
|
|
|
|
| اين مسجد که از خشت و آجر ساخته شده است، در شهر سبزوار قرار دارد و داراى سيزده پايه است. بناى اصلى آن که در دوران صفوى احداث شده، بعدها به دفعات مورد مرمت و تعمير قرار گرفته است. قدمت بناى اوليهٔ مسجد که مسجد کنونى بر روى آن ساخته شده است، و همچنين قدمت منارهٔ آن، به قرن سوم هجرى قمرى باز مى‌گردد.
|
|
| مسجد پامنار زواره، زواره، اردستان
|
|
| اين مسجد يک اثر سلجوقى است که در قرن هشتم هجرى با تزئينات گچبرى آراسته شده، و در شهر زواره در ۱۲ کيلومترى اردستان واقع شده است. منارهٔ اين مسجد، يک کتيبهٔ کوفى به تاريخ سال ۴۶۱ هجرى قمرى دارد که ساختمان آن را به «محمدبن ابراهيم» نامى نسبت مى‌دهد.
|
|
|
|
| اين بنا در محله‌اى به همين نام (منشعب از تکيه چهار مردان) واقع شده و به جهت وجود قطعه سنگى که تصوير دستى بر آن حک شده، به اين نام خوانده شده است. با توجه به قطعات کتيبه‌هاى موجود، بناى آن تحديد و کتيبه‌هايى بر آن الصاق شده است. بناى فعلى مسجد فاقد ارزش معمارى و هنرى و مشتمل بر دو قسمت طاقدار و گنبددار با ايوانچهٔ ورودى در شرق آن است. در ايوان ورودى، بقاياى کتيبه‌هايى از کاشى خشتى است که دو قطعهٔ آن به کلى مفقود شده و بقيه به شيوه‌اى نادرست بر ديوار الطاق شده‌اند. در جدار غربى فضاى گنبددار، طاقچه‌اى است که با کاشى‌هاى الوان گره‌سازى شده و در وسط آن، قلعه سنگى خاکسترى با نقر فرو رفتهٔ دست انسان قرار دارد.
|
|
| مسجد پنجه‌على، قزوين (صفويان)
|
|
| اين مسجد که در دورهٔ صفويه ساخته شده است، در کنارهٔ غربى خيابان پيغمبريهٔ قزوين قرار گرفته است. اين مسجد دو در دارد : يکى از خيابان پيغمبريه و ديگرى از کوچه‌اى که از جنوب آن مى‌گذرد. داخل مسجد عبارت از محوطه‌اى سرپوشيده است که در حدود ۲۰۰ مترمربع از سقف آن را تاق‌هاى آجرى پوشانده است. ازاره‌هاى ديوارهاى اطراف و ده ستون وسط آن از سنگ مرمر است. طول و عرض هر يک از سنگ‌هاى مرمر بيش از يک متر است و در حدود ۱۱۵ قطعه از اين سنگ‌ها در اين ساختمان به کار رفته است. ازاره‌هاى بالاى سنگ‌ها، به پهناى بيش از نيم‌متر، کاشى‌کارى شده است. کاشى‌هاى ازارهٔ بنا ظريف و به رنگ آبى است. دورِ کاشى‌ها را با کاشى مشکى و سرمه‌اى حاشيه داده‌اند. در وسط تاق دوم، محرابى هست که دور آن را کاشى آبى‌رنگ چسبانده‌اند و نام‌هاى امامان عليهم‌السلام، به خط نسخ و به رنگ سفيد، در آنها نقش گرديده است.
|
|
| محراب مزبور با اسلوب مقرنس‌سازى، گچبرى و رنگ‌آميزى شده است. در جبههٔ محراب و در وسط ديوار آن، قطعه‌سنگى از مرمر صيقلى کار گذاشته شده است که نقش پنجهٔ بزرگى بر روى آن است؛ مانند اين‌که نقش پنج انگشت در کنار هم بر روى سنگ نقش شده باشد، اما جاى فرورفتگى انگشت‌ها صاف و صيقلى است. نقش روى اين سنگ را پنجه‌على مى‌نامند و آن را جاى پنجهٔ حضرت على (ع) مى‌دانند و زيارت مى‌کنند. بقيهٔ تاق‌ها و ديوارهاى مسجد را با گچ، سفيد کرده‌اند.
|
|
| از ديگر مسجدهاى قديمى قزوين مى‌توان از مسجد بى‌بى آمنه خاتون متعلق به دورهٔ صفويه؛ مسجد زبيده و حليمه خاتون، مسجد سوخته چنار، و مسجد محمديه متعلق به قرن سيزدهم هجرى قمرى نام برد.
|
