تلویزیون به‌عنوان ابزار آموزشی

تحقيق بين‌المللى نشان داده است که ميزان استفادهٔ خود معلمان از تلويزيون آموزشى در مدرسه، به‌شکل قابل‌توجهي، از کشورى به‌کشور ديگر فرق مى‌کند. پيمايشى که اخيراً انجام شده، در سطح بسيار وسيعى نشان داده است که مى‌تواند از ميزانى به‌بزرگى ۸۴ درصد در ميان معلمان کانادايى که از اين وسيله براى مقاصد آموزشى استفاده مى‌کنند تا ميزان پايين ۳۷ درصدى در نروژ، متفاوت باشد. يادآورى شده است که در سوئد، استفاده از تلويزيون در مدارس ابتدايى از ۸۰ درصد در ۱۹۶۸ به‌ميزان ۴۰ درصد در ۱۹۸۷ کاهش يافت. دلايل بسيارى براى اين کاهش وجود داشت، اما عوامل اساسي، اغلب زمان پخش نامناسب، ارتباط سؤال برانگيز برنامه‌هاى آموزشى پخش شده با برنامهٔ آموزشى مدارس و روش تدريش خود معلمان بود.

در جاهاى ديگر، اغلب در دسترس نبودن ابزار، مانعى براى استفاده از تلويزيون آموزشى بوده است. برخى از نويسندگان متذکر شده‌اند که اين عامل مى‌تواند عامل ضعيفى باشد، آن هم با توجه به‌وجود ويديوهاى ضبط و پخش در سطح وسيعى از مدارس کشورهاى مدرن صنعتي. اگرچه تنها در دسترس بودن دستگاه‌هاى تلويزيون و ويديويى در مدارس، نمى‌تواند نقش آنها را نشان دهد. عوامل ديگرى وجود دارند که مطلوبيت آنها را تحت تأثير قرار مى‌دهد، عواملى چون اينکه آيا اين ابزار را مى‌توان در مدرسه به‌راحتى نقل و انتقال داد، آيا کلاس درس به‌خصوصى مجهز به سکوهاى امنيتى قفل مى‌شود و براى باز کردن آن کليددار بايد در دسترس باشد؟

مشکل برنامه‌ريزي، مشکلى واقعى است. در برخى از کشورها، برنامه‌ها در زمان نامناسبى براى مدارس پخش مى‌شوند. يک راه حل براى اين مشکل، ضبط برنامه بر روى نوار ويديويى است. اين کار در مورد برنامه آمريکايى تماس ۳-۲-۱، که براى استفاده در مدارس ابتدايى طراحى شده بود، انجام مى‌شد. براى ضبط دوبارهٔ اين مجموعه برنامهٔ علمي، لازم بود که هم، برنامه به‌گونه‌اى اديت شود که بر مطالى محدودترى تمرکز مى‌کرد تا اطلاعاتى را که پيش از آن دربارهٔ محتواى علمى آن مطرح شده بود منتقل کند، و هم مى‌بايست موضوعات تکميلى با دستورالعمل‌هاى عملى بيشتر براى استفاده از آن مجموعه برنامه به‌عنوان منبع آموزشي، ايجاد مى‌کردند.

با استفادهٔ دقيق از تلويزيون، مى‌توان ابزارى ارزشمند در شرايط خاص داشت. براى مثال، تحقيقات انجام شده در مدارس ابتدايى انگلستان نشان داد که تلويزيون آموزشى مى‌تواند منبعى ارزشمند براى کمک به پرورش مهارت‌هاى خواندن و زبان‌آموزى باشد. مجموعه برنامهٔ الکتريک کمپاني، نشان داد که از ارزش ويژه‌اى در جهت آموزش به‌دانش‌آموزان محروم و تهيدست برخوردار بود. مطالهٔ مجموعه برنامه تلويزيونى به‌نام بدون راز (No Secrets) که در اسرائيل تهيه شده بود، اهميت استفادهٔ حرفه‌اى را، براى يادگيرى از طريق تلويزيون، در ميان کودکانى نشان مى‌داد، که در خانواده‌هايى زندگى مى‌کردند که از نظر فرهنگى محروم بودند.

همچنين تلويزيون، نشان داده که ابزار خوبى براى گسترش برنامه‌هاى آموزشى است، و اين کار را مى‌تواند از طريق آموزشى جداگانه قرار ندارد، برنامه‌هايى چون يادگيرى اينکه، چگونه تفکر انتقادي، توانايى براى ابراز احساسات خود، مهارت‌هاى ارتباطي، ارزش‌ها و رفتارهاى نوع‌دوستانه داشته باشيم.

اگرچه بسيارى از مدارس برنامه‌هاى آموزشى را به‌عنوان جزء مکمل برنامه‌هاى درسى خود استفاده نمى‌کنند، برنامه‌هاى آموزشى ديگرى وجود دارند که براى استفاده در منازل تهيه مى‌شوند. در انگلستان، شايد شناخته شده‌ترين اين برنامه‌ها، مدرسه بازى (Play School) باشد، که اخيراً اتوبوس بازى (Play Bus)، جايگزين آن شده و هدف آن آموزش کودکان پيش‌دبستانى است، و بلو پيتر (Blue Peter)، که براى بينندگان بزرگسال‌تر ساخته شده است. هر دو اين برنامه‌ها تلاش مى‌کنند اطلاعاتى را به شيوهٔ سرگرم‌کننده به‌بينندگان بدهند. در ايالات متحده، يکى از فعال‌ترين و سازنده‌ترين گروه‌هايى که به‌ساخت و توسعه و هم تلويزيون آموزشى (educationsl) و هم آموزنده (educative)، اشتغال داشته‌اند، کارگاه تلويزيونى کودکان (children's television Workshop) بوده است. اين گروه، شمارى از مجموعه برنامه‌هاى تلويزيونى را تهيه و توليد کرده‌اند که در آن توليدکنندگان با تجربهٔ تلويزيوني، آموزشگران و محققان، با هم کار کردند تا برنامه‌هايى را طراحى کنند که با در نظر گرفتن کودکان مخاطبى که به‌دقت انتخاب شده‌اند، به‌اهداف خاصى دست يابند. براى اطمينان از اينکه پيام‌هاى آموزشى انتقال خواهد يافت، مى‌بايست تلاش بسيار زيادى در قالب تحقيق شکل دهنده صورت گيرد، و علاقهٔ لازم براى انجام اين کار وجود داشته باشد. واکنش بينندگان جوان در برابر اين برنامه‌ها، هم براى راه‌اندازى برنامه‌ها و هم در خلال تهيه برنامه‌ها، به‌طور مرتب بازبينى مى‌شود و اين کار را براى آزمودن اينکه آنها به چه چيز علاقه‌مندند، چه چيزهايى را درک مى‌کنند و چه چيزهايى در آنها ايجاد شبهه مى‌کند، انجام مى‌دهند. با اين روش مى‌توان به‌هنگام نياز، دگرگونى‌هاى لازم را ايجاد کرد.