آلودگى يکى ديگر از اثرات منفى جهانگردى است. وسيلهٔ نقليه يکى از منابع آلودهکنندهٔ هوا و ايجادکنندهٔ سروصدا است. طبق برآوردهاى انجامشده هواپيماها در سال ۲ ميليون تُن سوخت مصرف دارند و ۵۵۰ ميليون تُن گازهاى گلخانهاى بهوجود مىآورند، ۵/۳ ميليون تُن سوخت مواد آلى توليد مىکنند که موجب بارانهاى اسيدى مىشود (برنامهٔ محيطزيست سازمان ملل، ۱۹۹۲). دفع آفات، سمپاشى و مصرف کودهاى شيميائي، و فاضلابهاى نامناسب ساخته شده است که موجب آلودگى هر چه بيشتر اين مکانها مىگردد. ضايعات جهانگردان و سيستمهاى نامناسب دفع اين ضايعات باعث شده است که محيط به شدت آلوده شود. براى مثال، هر سال هزاران بطرى و شيشهٔ خالى از جنگل نيوانگلند جمعآورى مىشود. در کوههاى نيومکزيکو که محل اجتماعى اسکىبازان است، محيط به شدت آلوده شده است و نبودن فاضلاب مناسب باعث شد است که آب موردنياز حيوانات وحشى و انسانهائى که در اين منطقه زندگى مىکنند، به شدت کاهش يابد. جزاير منطقهٔ گرم و استوائى که جهانگردان زيادى را جذب مىکند بسيار آسيبپذير هستند و صنعت جهانگردى اثرات منفى و زيانآورى بر محيط گذاشته است. نمونههاى آن خسارتهائى است که به محيط جزاير مالديو وارد آمده است که به سبب پهلو گرفتن کشتىها، سواحل مرجانى از بين رفته و صيد حيوانات دريائى اين منطقه به شدت آسيب ديدهاند.
افزايش جهانگرد و فشارهاى بيش از حد بر منابع تأمين کنندهٔ آب، غذا و انرژى باعث شده است که اين مناطق متحمل زيانهاى بسيار سنگين و جبرانناپذيرى شوند. طبق برآورهاى انجامشده، ميانگين مصرف آب هر مسافر يا جهانگرد (با محاسبهٔ مقدار آبى که براى ميدان بازى گلف، آبيارى باغها و چمنهاى هتلها و استخر شنا به مصرف مىرسد) ده برابر بيش از مقدارى است که براى بقاى اين تشکيلات لازم است. صيد بىرويهٔ حيوانات دريائى و خرچنگ براى مصرف جهانگردان در سواحل دريائى کارائيب باعث شده است که نسل اين حيوانات در آن مکان دستخوش تهديد و نابودى قرار گيرد. در منطقهٔ هيماليا بريدن و سوزاندن درختان براى گرم کردن چادرهاى جهانگردان موجب از بين رفتن بسيارى از درختان و حيواناتى شده است که تنها مىتوانند در اين شرايط زندگى کنند و گاهى هم از بين بردن اين منابع براى ساختن وسايلى است که جهانگردان بهعنوان سوغات خريدارى مىکنند.
اثرات بالقوهٔ صنعت جهانگردى بر محيطهاى حفاظتشده
انواعى از اثرات منفى بازديدکنندگان که بايد کنترل شوند
عامل
اثر بر محيط طبيعى
توضيح
شلوغى
تنشهاى محيطي، رفتار حيوانات تغيير مىکند.
تشنج، پائين آمدن کيفيت محيط، بايد از طريق تصويب قوانين و مقررات حدود و مرزها را مشخص کرد.
توسعهٔ بيش از حد
توسعهٔ روستاهاى شلوغ و کثيف، ساختن تعداد زيادى ساختمانهاى بىقواره
توسعهٔ نامناسب روستاها و ايجاد شهرکهاى نامناسب (از نظر محيطزيست)
نوع تفريح و گردش:
قايق موتورى
ماهيگيرى
گردش با پاى پياده
محيط وحش را برهم مىزند
محيط وحش را برهم نمىزند
مخدوش کردن محيط وحش
بههنگام تخمگذارى حيوانات آسيب مىرساند. آلودگى صدا
رقابت با محيط طبيعى
فرسايش خاک در اثر استفاده بيش از حد از محيط
آلودگي:
سر و صدا (راديو و...)
آشغال
تخريب عمدى
مخدوش کردن صداهاى طبيعى
تيره و تار کردن مناظر طبيعى
معتاد کردن حيوانات وحشى به مصرف آشغال
برانداختن نسل برخى از حيوانات
ايجاد تشنج و ناآرامى براى حياتوحش و ساير مهمانان
صدمههاى بهداشتى و ويران کردن زيبائىهاى طبيعى
غذا دادن به حيوانات وحشى
تغيير دادن رفتار، براى مسافران و جهانگردان خطرآفرين است
از بين بردن نسل حيوانات وحشى
وسايل نقليه:
سرعت
رانندگي، در خارج از مسير
کشتى حيوانات وحشى
خسارت رساندن به درختان، گياهان و خاک
تغيير زيستمحيطي، ايجاد گرد و خاک، صدمه زدن به حيوانات وحشى
متفرقه:
جمعآورى سوغات
جمعآورى هيزم
جادهسازى
کانالسازى براى عبور از آب
آوردن حيوانات و درختان بيگانه به محيط
از بين بردن مناظر طبيعى
مخدوش کردن فرآيندهاى طبيعى
کشتى حيوانات و جانوران کوچک
از بين بردن ساختارهاى طبيعى و اصلى
تمرکز غيرعادى حيوانات وحشى
خسارت زدن به گياهان
رقابت با انواع حيوانات وحشى
صدف، گياهان کمياب و شاخ حيوانات
دخالت در مسير و جريان انرژى طبيعى
صدمه زدن به زيبائىهاى طبيعى
جابهجائى خاک
ابهام عمومي
منبع:World Tourism Organization and United Nations Environment Program، Guidelines: Development of National Parks and Protected Areas for Tourism (Madrid: WTO/UNEP،1992)، p.14، as adapted from Thorsell، J.W.، Protected Areas in East Africa: A Training Manual (Tanzania: College of African Wildlife Management، 1984).
آلودگى جنگلها، پارکها و دشتها
يکى از واقعيتهاى غيرقابل انکار به ابتذال کشيده شدن زيباترين چشماندازها بهدليل وجود مغشوش و درهم و برهم ايستگاهها و قرارگاههاى جهانگردى است. براى بناى مهمانسرائى که بهگونهاى شگفتانگيز در جنگل الکوپا سادر پرتغال، در ميان انبوه درختان تناور مخفى شده است، بسيارى از درختان قطع شدند و انبوهى از هيولاهاى پولادين (بولدوزر، لودر و...) بهکار گرفته شدند که در مرحلهٔ نخست ويرانگر چشماندازهاى محيط بودند و در مرحلهٔ بعد، تباهکنندهٔ هوا و برهم زنندهٔ آرامش و سکون و هماهنگى محيط.
امروزه بسيارى از درختان در جنگلهاى آفريقا، بهويژه در کنبا، به سبب کشيدن جادهها براى رفت و آمد جهانگردان و شکار حيوانات قطع شدهاند. بر اثر آمدورفت دائم جهانگردان با خودروها هواى جنگلها مسموم مىشود و آرامش محيط برهم مىخورد و به همين سبب، بسيارى از پرندگان و ساير جانداران بىگناه يا بهعلت شکار جهانگردان يا به سبب بههم خوردن توازن محيط و آرامش جنگل نابود شدهاند.
بوستانها از 'بلاي' ناشى از اوقات فراغت و ايام تعطيل مردم در امان نيستند. اگر فضاى بوستانها را در آغاز صبح روز تعطيلى نظير 'سيزدهبهدر' و 'جمعه' با عصر يا فرداى آن روز با هم مقايسه کنيم بهخوبى مىبينيم که چگونه تفريحکنندگان و کودکان آنها به جان درختان و چمنزارها مىافتند و با پختن غذا زير درختان و پراکندن چوبهاى آتشين در فضاى سبز چه بسيار درختان را در معرض آتشسوزى قرار مىدهند. بوستان جنگلى چيتگر، بوستان پرديسان و... شواهدى فراوان از اين مسائل هستند.
فضاى باز بوستانها نيز از دست زبالهها از همه نوع (پوست ميوه، صيفىجات، پلاستيک، کهنه پارچه، باقىماندهٔ آتش،...) در امان نيست. شکسته شدن شاخ و برگ درختان پارکها توسط کودکان يا حتى بزرگسالان نيز امرى شايع است.
دشتهاى سرسبز و خيالانگيز که با سبزه و گلهاى زيباى خود غم و اندوه را از دل مىزدانيد، هنگام تعطيلات آخر هفته يا تعطيلات ديگر از صدمات تفرجگران بىنصيب نيستند. در جاىجاى اين دشتها با گستردن سفره و اسباب سفر زبالهها پراکنده و سبزهها و گلها لگدکوب مىشوند.
آلودگى هوا و آلودگى صوتى
هوا نيز از 'برکات' جهانگردى و سير و مسافرت مصون نيست. خودروهاى شخصى و جمعى و قطارهائى که انبوه مسافران را حمل مىکنند، در مسير خود طبيعت و آرامش دشتها، جنگلها، کوهساران و خلاصه زمين و زمان را برهم مىزنند. اين وسايل نقليه نه تنها با دود و گازهاى مسمومکنندهٔ خود به طبيعت صدمه مىزنند، بلکه موجبات ناراحتى خود مسافران را نيز فراهم مىکنند. هواپيما که در گسترش جهانگردى نقش بسيار مهمى دارد، در آلودگى صوتى و هوا نيز بسيار مؤثر است.