اصول برقراری رابطه انسانی با فرزندان

يک خانواده سالم و پويا، خانواده‌اى است که ميان اعضاى آن به ويژه ميان والدين و فرزندان، رابطه‌اى انسانى و سالم حاکم است. مادران و پدران توانا کسانى هستند ک از دانايى‌ها و مهارت‌هاى لازم برخوردارند. بخشى از دانستنى‌هاى ضرورى براى والدين، دانش‌هاى مربوط به برقرارى رابطه انسانى با فرزندان است که برقرارى چنين رابطه‌اى پيرو اصولى است.

آماده سازى نوجوان براى زندگى در دنياى واقعى

يکى از مهم‌ترين هدف‌هاى تعليم و تربيت در تمام سطوح، چه رسمى و چه غير رسمي، در خانه، مدرسه و جامعه بايد آماده سازى فرد براى زندگى در دنياى واقعى باشد. براى اين منظور بايد فرزند نوجوانتان را با واقعيت‌هاى تاريخي، اجتماعي، اقتصادى و خانوادگى آشنا کنيد و آموزشى به او بدهيد که او را براى زيستن در اين دنيا آماده کند.

الگو پذيرى و همانند سازى

بى شک الگو پذيرى و همانند سازى از مهم‌ترين و اثر بخش‌ترين روش‌هاى يادگيرى و اجتماعى شدن کودک و نوجوان به شمار مى‌رود.

نوجوان از طريق همانند سازى با بزرگترها، ستاره‌هاى هنرى و چهر‌ه‌هاى درخشان علمي، ورزشي، تاريخى و مذهبى ياد مى‌گيرد که چگونه رفتار کند. اگر در اسلام توصيه مى‌شود که مسلمانان سيرهٔ ائمّهٔ معصومين صلوات الله عليهم اجمعين را مطالعه کنند و بدان عمل نمايند. منظور اين است که شيوهٔ رفتار آنها را در زندگيِ عملي، الگو و سرمشق قرار دهند. از اين رو کودک و نوجوان نخست مادر و سپس پدر خود را سرمشق قرار مى‌دهند و بر حسب جنسيت کودک و سن او، تأثير پدر و مادر متفاوت است. بديهى است بطور کلّى دختر با مادر و پسر با پدر همانند سازى مى‌کند. بنابراين فقدان پدر در پسرها، به ويژه فرزندان شاهد، تأثيرهاى نامطلوبى بر شخصيت و سازگارى اجتماعى پسران نوجوان به جا مى‌گذارد.

شايان ذکر است که يکى از علل ناهنجارى‌هاى اجتماعى و بزهکاري، الگوبردارى نادرست است. نوجوان در اين دوره بيش از حد تحت تأثير دوستان و همسالان و افراد با نفوذ است. چنانچه خانه، مدرسه و جامعه ( به ويژه از طريق رسانه‌ها) الگوهاى نادرست در اختيار او قرار دهند. فرايند الگو بردارى نوجوان به طريق نامطلوبى صورت خواهد گرفت. گاهى اوقات برادر بزرگتر و يا خواهر بزرگتر در خانواده و يا يک همکلاسى موفق و جسور در مدرسه مى‌تواند براى نوجوان به عنوان يک قهرمان و الگو قلمداد گردد.

ايجاد امنيت روانى

خانواده مهم‌ترين کانون تأمين کننده نيازهاى جسمانى و روانى فرد است و تمام تلاش پدران و مادران مسؤول و آگاه بايد بر اين اصل مبتنى باشد که فضاى خانه و خانواده سرشار از امنيت، محبت و آرامش باشد. هريک از اعضاى خانوادهٔ شما به ويژه فرزندانتان بايد در خانه احساس امنيت روانى کنند و کانون خانواده را بهترين و امن‌ترين پناهگاه بدانند.

برخورد مثبت و مثبت فکر کردن

هنگامى که با نوجوان روبرو مى‌شويد، سعى کنيد با او برخورد مثبت داشته باشيد، از کلمه‌ها و عبارت‌هاى تشويق‌آميز استفاده کنيد و به دنبال نکات مثبت او باشيد، نه عيب‌جويى و ايراد گرفتن، منظور اين است که رفتارهاى مطلوب فرزندتان را تحسين کنيد و توانايى‌هاى او را مدنظر داشته باشيد و در مقابل از سرزنش کردن و خجالت دادن او پرهيز کنيد. هنگام رويارويى با يک مشکل يا مسأله رفتاري، همواره اين نکته را در نظر داشته باشيد که مسأله در يک طرف و شيوهٔ برخورد با مسأله در طرف ديگر قرار دارد. مفهوم اين جمله اين است که با يک مسأله واحد مى‌توان به طرق گوناگون برخورد کرد و راه حل‌هاى متفاوتى عرضه نمود. بديهى‌ است هر شيوهٔ برخورد، پيامدهاى متفاوتى به دنبال خواهد داشت. يک پدر و يک مادر توانا و دانا کسى است که هنگام بروز يک مسأله، شکيبايى خود را حفظ کند و با متانت برخورد نمايد و عاقلانه به دنبال راه حل برود. چه بسا يک برخورد درست و مثبت با مسألهٔ مورد نظر در يک فضاى صميمانه و محرمانه ( مانند طرح يک سؤال، علت‌شناسى وقوع يک رفتار نامطلوب، توضيح خواستن و تقاضاى اطلاعات) به روشن و حل شدن مسأله منجر مى‌شود.

برقرار ارتباط کلامى و عاطفى

تحقيقات متعدد نشان داده است که ميان اعضاى خانواده هر قدر ارتباط کلامى و عاطفى بيشتر باشد، روابط اعضاى آن خانواده سالم‌تر، با نشاط‌تر و محکم‌تر است. بنابراين توصيه مى‌شود در هر فرصتى که پيش آيد، با فرزندتان صحبت کنيد و با او در يک فضاى محبت آميز، محرمانه و صميمانه ارتباط کلامى و عاطفى برقرار کنيد. براى اين منظور پيشنهاد مى‌شود بطور منظم، هر شب پيش از خواب، در کنار بستر او دقايقى بنشينيد و در خلوت، آرام آرام با او حرف بزنيد و از او بخواهيد که با شما راز و نياز کند، دربارهٔ مدرسه و درس و مشق و دوستانش، دربارهٔ فعاليت‌هاى روزانه‌اش، دربارهٔ نگرانى‌ها، خواست‌ها و علاقه‌هايشان، دربارهٔ احساساتش نسبت به اعضاى خانواده و نظاير آن با شما حرف بزند و درد دل کند. در اين موقعيت، فعالّانه به حرف‌هاى نوجوان گوش کنيد و واکنش‌هاى مناسب نشان دهيد. در ابتداى صحبت به نوجوان آزادى کامل بدهيد تا از هر جا که دلش مى‌خواهد صحبتش را شروع کند. لازم نيست هر چه را که فرزند شما مى‌گويد تفسير کنيد يا حرف‌هاى او را تصحيح نماييد، بلکه او را تشويق کنيد که حرف بزند و در صورت لزوم با او هم احساسى و هم دردى کنيد.

همچنين در اين موقعيت از نوجوان بخواهيد که رفتارهاى روزانهٔ خود را مورد بررسى و ارزيابى قرار دهد. ابتدا رفتارهاى مطلوب و درست و سپس رفتارهاى نامطلوب و نادرستِ او را با هم بررسى کنيد. در ضمنِ صحبت، از او دربارهٔ علل بروز رفتارهايش و دلايل درستى يا نادرستى آنها سؤال کنيد تا به اين ترتيب، نوجوان به علل بروز رفتارهايش پى ببرد و در نتيجه در او رشد فکرى و خود آگاهى ايجاد شود.

پذيرش و احترام

محترم شمردن نوجوان، احترام به حقوق او، توجه به نيازهاى همه جانبهٔ او و پذيرش او همان‌طور که هست، از مهم‌ترين اصول برقرارى رابطهٔ انسانى است. فرزند يا فرزندان شما بيش از هرچيز وجود شما را مى‌خواهند و حضور شما در خانه براى آنها ارزشمند و حياتى است. با دقت گوش دادن به حرف‌هاى نوجوان، پذيرفتن و تشويق رفتارهاى مطلوب او، فراهم کردن فرصت‌هايى براى ابراز وجود و خودنمايى و عدم تمسخر و سرزنش او از نشانه‌هاى برقرارى يک رابطهٔ انسانى سالم با نوجوان است. نوجوانى که مورد پذيرش قرار مى‌گيرد، احساس خود ارزشمندى و اعتماد به نفس مى‌کند. چنين نوجوانى از زندگى و زنده بودن خود احساس رضايت و شادمانى مى‌نمايد و در نتيجه تصوير واقعى و مثبت از خود به دست مى‌آورد و با اطمينان با همسالان خود رابطه برقرار مى‌کند.