مصارف گیاهان مرتعی

در سطح مراتع انواع گياهان مختلف مى‌رويند و با محيط خود و يکديگر سازگارى دارند. در وهلهٔ نخست به‌نظر مى‌رسد که مهمترين مورد استفاده از گياهان مرتعى همان چراى دام و استفاده علوفه‌اى است ولى بسيارى از گياهان موجود در مراتع داراى ويژگى‌هائى هستند که مى‌توان از آنها به ‌گونه‌هاى ديگرى به غير از مصرف علوفهٔ دام نيز بهره‌بردارى کرد. بر اين پايه، گياهان مرتعى را به‌جز استفاده علوفه‌اي، به گياهان داروئي، گياهان صنعتى، گياهان خوراکى و گياهان سمى مى‌توان دسته‌بندى کرد.

گياهان سمى

در مراتع تعدادى از گياهان وجود دارند که تغذيهٔ از آنها در دام‌ها ايجاد مسموميت مى‌کند؛ اما گاو جز در مواردى ‌که گرسنه باشد و گياهان علوفه‌اى مطلوب در دسترس نداشته باشد از گياهان سمى تغذيه نمى‌کند.

معمولاً خوش‌خوراکى گياهان سمى کمتر از گياهان علوفه‌اى است. تعداد گياهان سمى موجود در مراتع زياد است از آن جمله شوکران ‌آبي، زبان در قفا، آلالهٔ تلخ، شقايق نعمانى را مى‌توان نام برد. براى از بين بردن گياهان سمى راه‌هاى مختلفى وجود دارد که درو کردن، کندن، سوزاندن، شخم زدن و به‌کار بردن علف‌کُش‌ها از جمله اين راه‌ها است.

گياهان خوراکى

در ميان گياهانى که در سطح مراتع مى‌رويند تعدادى يافت مى‌شوند که براى انسان مصرف خوراکى دارند که از آن جمله مى‌باشند: ريواس، والک، شِنگ، تُرشَک، کَنگر، سلمه، گونه‌هائى از قارچ‌ها، درختچه زرشک‌، که در بسيارى از مراتع کوهستانى مى‌رويد و ميوه‌اش مصرف خوراکى دارد و درختچهٔ گَز که از آن گزانگبين گرفته مى‌شود. توضيح آنکه مادهٔ شيرين گَز از دو نوع گياه ديگر که يکى از جنس بلوط و ديگرى از جنس گَون است به‌دست مى‌آيد. گياهانى چون کُما، آويشن، زيرهٔ ‌سياه و پونه در تهيهٔ انواعى از غذاها و ادويه مورد استفاده قرار مى‌گيرند.

گياهان صنعتى

از تعدادى از گياهان در مراتع علاوه بر مصرف علوفه‌اى فرآورده‌هائى به‌دست مى‌آيد که در صنعت کاربرد دارند. در زير به ‌تعدادى از آنها اشاره مى‌شود.

- گَوَن (.Astragalus spp): از گَوَن صمغى به نام کتيرا گرفته مى‌شود که از اقلام مهم صادراتى کشور است و در صنايع داروسازي، بهداشتى و نساجى مصرف مى‌‌شود.

- کُما (.Ferula spp): از خانوادهٔ چتريان است؛ از آن صمغ آنقوزه به‌دست مى‌آيد.

- باريجه (Ferula gumosa): گياهى است از خانوادهٔ چتريان. از اين گياه صمغى به ‌نام باريجه به‌دست مى‌آيد که مصرف صنعتى دارد.

گياهان داروئى

در ميان گياهان مرتعى تعداد زيادى از گياهان هستند که علاوه بر مصرف علوفه‌اى به‌عنوان گياهان داروئى مورد استفاده قرار مى‌گيرند. گونه‌هاى زيادى از خانواده‌هاى مختلف گياهان از جمله گندميان، مرکبان، بادمجانيان، پروانه‌واران، اسفناجيان ـ نعناعيان، گاوزبانيان، فرفيونيان و غيره يافت مى‌شوند که داراى خواص درمانى هستند و مى‌توانند در تهيهٔ داروهاى مختلف مؤثر باشند. به‌علاوه، تعدادى از گياهان نيز اثر دفع حشرات و از بين بردن انگل‌هاى پوستى و غيره را در انسان و دام دارند و بدين‌گونه در پزشکى و دام‌پزشکى کاربرد دارند.