پوست و پرهاى بدن مرغ به‌منزله محافظى در برابر عوارض و عوامل خارجى به‌شمار مى‌رود.
پوست مرغ
پوست بدن در طيور نازک و ظريف و پرها بر روى آن قرار گرفته است. پوست طيور عارى از هرگونه غده مى‌باشد و فقط در پوست ناحيه دم مقدارى غده وجود دارد که به آنها (غدد چربي) مى‌گويند. از نظر ساختمان، پوست از دو لايه تشکيل شده است که لايه خارجى اپى‌درم (Epidermis) و لايه زيرين درم (Dermis) ناميده مىشود در ناحيه منقار و پا، پوست ضخيم و شاخى شده است. منقار و پوست ساق پاها و پرها از اپى‌درم، لاله گوش ريش و تاج که کاملاً نرم است از درم به‌وجود مى‌آيند و به‌وسيله لايه نازکى از اپى‌درم پوشيده مى‌شوند از روى ميزان رشد، بزرگى و رنگ ريش و تاج چگونگى تخمگذارى را در مرغ‌ها مى‌توان مورد قضاوت قرار دارد.
از نظر رنگ پوست نژاد به دو قسم تقسيم مى‌شوند:
۱. نژادهائى که رنگ پوست آنها زرد است.
۲. نژادهائى که رنگ پوست آنها سفيد است زردى پوست بعضى از نژادها به‌علت وجود چربى و رنگ دانه‌هاى ليپوکروم Lipochrom در لايه اپى‌درم مى‌باشد و در بعضى از نژادها ساق پا سياه رنگ است و علت آن وجود رنگدانه‌هاى سياه و ملانيک در ناحيه اپى‌درم ساق مى‌باشد. علت سفيدى پوست در برخى از نژادها فقدان رنگدانه در لايه اپى‌درم است گاهى اوقات در ناحيه دوم ساق پا مقدارى رنگدانه سياه يا ملانيک وجود دارد در اين صورت رنگ ساق پا آبى کم‌رنگ مىشود. در حالى‌که در ناحيه اپى‌درم رنگدانه‌هاى سياه يا ملانيک وجود ندارد.
سبز بودن ساق پا در بعضى از نژادها به‌علت وجود رنگدانه‌هاى ليپوکروم در اپى‌درم و رنگدانه ملانيک در درم مى‌باشد. در نژادهائى که ساق پا و پوست آن زرد است از روى تراکم و غلظت رنگ مى‌توان به چگونگى تخمگذارى آنها در اوايل و اواخر تخمگذارى پى برد.
پر مرغ
فرق اساسى ظاهرى مرغ با ساير دام‌هاى اهلى وجود پر در روى پوست مى‌باشد. اين پرها غشاء محافظى را براى بدن و پوست به‌وجود مى‌آورند و بدن را از سرما و گرما و صدمه محفوظ نگاه مى‌دارند. از روى شفافى يا کدر بودن پرها مى‌توان به آسانى به سلامت مرغ پى برد. رنگ پرها در نژاد و سويه‌هاى مختلف يکسان نيست و تنوع زيادى در رنگ نژادهاى مختلف وجود دارد. همين تنوع رنگ يکى از عوامل متمايز کردن نژادها و سويه‌هاى مختلف است. معمولاً بين وزن بدن و تعداد پرها نسبت مستقيمى وجود دارد. همچنين از نظر اندازه، نسبتى بين اندازه پر و اندازه بدن ديده مىشود.
نژادهائى که اندازه بدن آنها بزرگ است اندازه پرها نيز بزرگ است معمولاً در نژادهاى آمريکائى وزن پر بين ۵/۴-۴ درصد وزن زنده مى‌باشد. تعداد پرها در نژادهاى آمريکائى معمولاً بين ۶۰۰۰-۸۰۰۰ شمارش شده است. در بعضى از افراد نژاد ويندوت اين ميزان تا ۹۵۰۰ عدد است.
در نژادهاى مخصوص جوجه‌کبابى هرچه رشد پر سريع‌تر انجام بگيرد بهتر است. زيرا در اين نژادها اغلب رابطه‌اى بين سرعت رشد پر و سرعت رشد بدن وجود دارد طيور معمولاً پس از مدتى دچار پرريزى مى‌شوند به اين ترتيب که پرهاى سابق مى‌ريزد و دوباره پرهاى جديد مى‌رويد. زمان پرريزى و کيفيت پرريزى و سرعت رشد پر از عواملى است که به انتخاب مرغ تخمى کمک به‌سزائى مى‌کند.
طرز رويش پر
پرها از مجارى مخصوصى در پوست به نام مجراى پتيرلا (Pterylae) تشکيل مى‌شوند. اين مجارى و حفره‌ها در تمام نواحى بدن وجود دارد اولين آثار به‌وجود آمدن اين مجارى در پنجمين روز زندگى جنينى پديدار مىشود هر پر در يک فوليکول که در پوست جنين قرار دارد شروع به تشکيل مى‌کند در داخل اين فوليکول پرهاى اصلى تشکيل مىشود. پرهاى اصلى از يک لکه در قاعده فوليکول منشاء مى‌گيرند و به مرور رشد آن زياد و از پوست خارج مىشود، به‌طورى‌که پس از مدتى پرها قابل رؤيت مى‌گردند و به‌تدريج بر رشد اين پرها اضافه مى‌گردد و قسمت‌هاى مختلف پر فرم مى‌گيرند و تشکيل مى‌شوند. تغذيه پرها به‌وسيلهٔ پولپ‌هائى در پوست انجام مىشود که داراى مويرگ‌هاى خونى هستند. اين مويرگ‌ها در هنگامى که هنوز پر ميله‌اى است زيادتر و طولانى‌تر است ولى به مرور که قسمت‌هاى ديگر پر تشکيل مى‌گردد کوتاه‌تر مى‌شوند. در پرهائى که کاملاً به رشد انتهائى خود رسيده‌اند تقريباً اين پولپ‌ها از بين مى‌روند.
در اغلب نژادها پرهاى گردن، جلو سينه، دم خروس طويل‌تر از مرغ مى‌باشد اين امر يک صفت ثانويه جنسى (Secondary sexual) محسوب مىشود. در بعضى از نژادها گردن فاقد پر است. اين امر يک صفت نژادى غالب مى‌باشد رنگ پرزها در اثر وجود رنگدانه‌ها است.
اولين آثار تشکيل رنگدانه‌ها ملانوبلاست Melano blast در جنين پس از ۸۰ ساعت ظاهر مى‌گردد. اين ملانوبلاست‌ها در جرم پرها جا مى‌گيرند و در طى مرحله تشکيل شدن پرها به قسمت‌هاى مختلف پر مانند ساق اصلي، ريش و ريشک‌ها و ريشک‌هاى فرعى مى‌روند و سبب رنگين شدن پرها مى‌گردند. علت تنوع رنگ پرها وجود رنگدانه‌هاى مختلف و همچنين طرز قرار گرفتن آنها مى‌باشد. به‌طور کلى پرها در جنين به ترتيب زير تشکيل مى‌شوند:
- در ۶ روزگى سوزن يا ميله داخلى فوليکول تشکيل مىشود.
- در ۱۲ روزگى از پوست خارج مىشود.
- در ۱۸ روزگى ريش‌ها از محور اصلى به‌خوبى خارج مى‌گردند.
انواع پر
ساختمان پرها در نقاط مختلف بدن پرندگان از نظر شکل و حتى رنگ و اندازه مختلف است پرهاى بال مخصوص پرواز و ساير پرها براى گرم نگهداشتن و محافظت بدن است. معمولاً سه نوع پر در بدن مرغ قابل تشخيص است که شامل پرهاى بزرگ يا شاه‌پرها، پرهاى کوچک يا پوش‌پر، پرهاى سوزنى‌شکل.
پرهاى بزرگ يا شاه‌پرها
اين پرها از خارج بدن مرغ را پوشانده‌اند و در زير آنها ممکن است پرهاى ديگر قرار گرفته باشد. پرهاى بال و دم جزء اين دسته به‌شمار مى‌رود. تعداد پرهاى بزرگ کم و بسته به نژاد و جنس فرق مى‌کند.
پرهاى بزرگ داراى يک شاخه اصلى (Quill) مى‌باشد که در پائين توخالى و در بالا توپر است قسمت توخالى آن بهنام کالاموس (Calamus) و قسمت توپر آن به نام راشيس (Rachiss) ناميده مىشود.
قسمت توپر از دو طرف داراى شاخه‌هاى فرعى است که به آنها ريش (Barber) مى‌گويند از هر يک از اين ريش‌ها شاخه‌هاى فرعى ديگرى به موازات هم از دو طرف جدا شده که به آنها ريشک يا Barbules گويند. شاخه‌هاى فرعى در قسمت انتهائيى خود داراى انشعابات کوچکترى مى‌باشد.
پرهاى کوچک يا پوش‌پر
اين پرها معمولاً تمام بدن را فرا مى‌گيرد و اغلب پرهاى بزرگ در بعضى از قسمت‌ها روى آنها را مى‌پوشاند (مانند بال‌ها) وظيفه اين پرها حفظ و پوشش بدن است و تعداد آنها فوق‌العاده زيادتر از پرهاى بزرگ مى‌باشد.
پرهاى سوزنى شکل
اين پرها در زير پرهاى کوچک قرار گرفته و داخل فوليکول کوچکى که در لايه اپيدرم پوست بدن مرغ فرو رفته است. جدا کردن پرهاى بزرگ از فوليکول‌هاى داخلى به آسانى صورت مى‌گيرد، ولى جدا کردن اين پرهاى سوزنى شکل را با چاقوهاى تيز و يا شعله از روى پوست زائل مى‌کنند در نژادهاى گوشتى هرقدر تعداد اين پرهاى سوزنى شکل کمتر باشد مطلوب‌تر است.
