خلوت اول در پرورش دل

رایض من چون ادب آغاز کرد		از گره نه فلکم باز کرد
گرچه گره در گرهش بود جای		برنگرفت از سر این رشته پای
تا سر این رشته به جائی رسید		کان گره از رشته بخواهد برید
خواجه مع‌القصه که در بند ماست		گرچه خدا نیست خداوند ماست
شحنه راه دو جهان منست		گرنه چرا در غم جان منست
گرچه بسی ساز ندارد ز من		شفقت خود باز ندارد ز من
گشت چو من بی ادبی را غلام		آن ادب‌آموز مرا کرد رام
از چو منی سر به هزیمت نبرد		صحبت خاکی به غنیمت شمرد
روزی از این مصر زلیخا پناه		یوسفیی کرد و برون شد ز چاه
چشم شب از خواب چو بردوختند		چشم چراغ سحر افروختند
صبح چراغی سحر افروز شد		کحلی شب قرمزی روز شد
خواجه گریبان چراغی گرفت		دست من و دامن باغی گرفت
دامنم از خار غم آسوده کرد		تا به گریبان به گل آموده کرد
من چو لب لاله شده خنده ناک		جامه به صد جای چو گل کرده چاک
لاله دل خویش به جانم سپرد		گل کمر خود به میانم سپرد
گه چو می آلوده به خون آمدم		گه چو گل از پرده برون آمدم
گل به گل و شاخ به شاخ از شتاب		میشدم ایدون که شود نشو آب
تا علم عشق به جائی رسید		کز طرفی بوی وفائی رسید
نکته بادی بزبان فصیح		زنده دلم کرد چو باد مسیح
زیر زمین ریخت عماریم را		تک به صبا داد سواریم را
گفت فرود آی و ز خود دم مزن		ورنه فرود آرمت از خویشتن
منکه بر آن آب چو کشتی شدم		ساکن از آن باد بهشتی شدم
آب روان بود فرود آمدم		تشنه زبان بر لب رود آمدم
چشمه افروخته‌تر ز آفتاب		خضر به خضراش ندیده به خواب
خوابگهی بود سمنزار او		خواب کنان نرگس بیدار او
دایره خط سپهرش مقام		غالیه بوی بهشتش غلام
گل ز گریبان سمن کرده جای		خارکشان دامن گل زیر پای
آهو و روباه در آن مرغزار		نافه به گل داده و نیفه به خار
طوطی از آن گل که شکر خنده بود		بر سر سبزیش پر افکنده بود
تازه گیا طوطی شکر بدست		آهوکان از شکرش شیر مست
جلوه‌گر از حجله گلها شمال		گل شکر از شاخ گیاها غزال
خیری منشور مرکب شده		مروحه عنبر اشهب شده
سرمه بیننده چو نرگس نماش		سوسن افعی چو زمرد گیاش
قافله زن یاسمن و گل بهم		قافیه گو قمری و بلبل بهم
سوسن یکروزه عیسی زبان		داده به صبح از کف موسی نشان
فاخته فریادکنان صبحگاه		فاخته‌گون کرده فلک را به آه
باد نویسنده به دست امید		قصه گل بر ورق مشک بید
گه بسلام چمن آمد بهار		گه بسپاس آمد گل پیش خار
ترک سمن خیمه به صحرا زده		ماهچه خیمه به ثریا زده
لاله به آتشگه راز آمده		چون مغ هندو به نماز آمده
هندوک لاله و ترک سمن		سهل عرب بود و سهیل یمن
زورق باغ از علم سرخ و زرد		پنجره‌ها ساخته از لاجورد
آب ز نرمی شده قاقم نمای		طرفه بود قاقم سنجاب سای
شاخ ز نور فلک انگیخته		در قدم سایه درم ریخته
سایه سخن گو بلب آفتاب		زنده شده ریگ ز تسبیح آب
نسترن از بوسه سنبل به زخم		از مژه غنچه لب گل به زخم
ترکش خیری تهی از تیر خار		گاه سپر خواسته گه زینهار
سحر زده بید، به لرزه تنش		مجمر لاله شده دود افکنش
خواست پریدن چمن از چابکی		خواست چکیدن سمن از نارکی
نی به شکر خنده برون آمده		زرده گل نعل به خون آمده
آنگل خودرای که خودروی بود		از نفس باد سخن گوی بود
سبزتر از برگ ترنج آسمان		آمده نارنج به دست آن زمان
چون فلک آنجا علم آراسته		سبزه بکشتیش بدر خواسته
هر گره از رشته آن سبز خوان		جان زمین بود و دل آسمان
اختر سرسبز مگر بامداد		گفت زمین را که سرت سبز باد
یا فلک آنجا گذر آورده‌بود		سبزه به بیجاده گرو کرده‌بود
چشمه درفشنده‌تر از چشم حور		تا برد از چشمه خورشید نور
سبزه بر آن چشمه وضو ساخته		شکر وضو کرده و پرداخته
مرغ ز گل بوی سلیمان شنید		ناله داودی از آن برکشید
چنگل دراج به خون تذرو		سلسله آویخته در پای سرو
محضر منشور نویسان باغ		فتوی بلبل شده بر خون زاغ
بوم کز آن بوم شده پیکرش		سر دلش گشته قضای سرش
باد یمانی به سهیل نسیم		ساخته کیمخت زمین را ادیم
لاله ز تعجیل که بشتافته		از تپش دل خفقان یافته
سایه شمشاد شمایل پرست		سوی دل لاله فرو برده دست
ناخن سیمین سمن صبح فام		برده ز شب ناخنه شب تمام
صبح که شد یوسف زرین رسن		چاه‌کنان در زنخ یاسمن
زرد قصب خاک برسم جهود		کاب چو موسی ید بیضا نمود
خاک به آن آب دوا ساخته		هر چه فرو برده برانداخته
نور سحر یافته میدان فراخ		سایه روی را به صبا داده شاخ
سایه گزیده لب خورشید را		شانه زده باد سر بید را
سایه و نور از علم شاخسار		رقص‌کنان بر طرف جویبار
عود شد آن خار که مقصود بود		آتش گل مجمر آن عود بود
گردن گل منبر بلبل شده		زلف بنفشه کمر گل شده
مرغ ز داود خوش آوازتر		گل ز نظامی شکر اندازتر