فردوسی

هنگامى که رودکى ، پدر شعر فارسى ، آدم‌الشعراء زبان درى در روستاى بَنُجِ رودکِ سمرقند ، ديده از جهان فرو مى‌بست؛ در روستاى ديگر از سرزمين شعر فارسى ، در قريهٔ باژ از ناحيهٔ طابران طوس ، فردوسى ، بزرگترين شاعر ملى ايران و يکى از بزرگترين حماسه‌سرايان جهان ، ديده به جهان مى‌گشود. در اين هنگام ، سال هجرى قمرى ، ۳۲۹ بود. تاريخ زاده‌شدن فردوسى را چه کسى ثبت کرده بود؟ هيچ‌کس. اما از برخى از شعرهاى او مى‌توان اين نکته را دريافت. مثلاً در جائى از شاهنامه ، پس از آنکه از شعرهاى او مى‌توان اين نکته را دريافت. مثلاً در جائى از شاهنامه ، پس از آنکه سرودن جنگ يازده‌ رخ فراغت پيدا مى‌کند ، به ستايش محمود غزنوى مى‌پردازد. در اينجا از سخن فردوسى چنين برمى‌آيد که در اين هنگام محمود تازه به پادشاهى نشسته بوده. همچنين فردوسى از پنجاه‌وهشت ‌سالگى خود سخن به ميان مى‌آورد.

از آنجا که مى‌دانيم محمود در سال ۳۸۷ به پادشاهى نشسته بود ، پس فردوسى در سال (۳۲۹ = ۵۸-۳۸۷) زاده شده بوده است. شعرهاى فردوسى اينها است:

	بدانگه که بُد سال پنجاه‌وهشت
	جوان بودم و چون جوانى گذشت،
	خروشى شنيدم ز گيتى بلند
	که انديشه شد پير و من بى‌گزند
	که اى نامداران و گردنکشان
	که جُست از فريدون فرخ‌نشان؟
	فريدون بيداردل زنده شد
	زمين و زمان پيش او بنده شد
	به داد و به بخشش گرفت اين جهان
	سرش برتر آمد ز شاهنشهان ...

فردوسى در جاى ديگر از هفتادويک‌ سالگى خود سخن مى‌گويد:

	چو سال اندر آمد به هفتادويک
	همى زير شعر اندر آمد فلک

و اين در هنگامى است که شاهنامه پذيرفته بوده است. و چون خود وى تاريخ پايان يافتن شاهنامه را سال ۴۰۰ گفته است.

	ز هجرت شده پنج هشتاد بار
	که گفتم من اين نامهٔ شهريار

پس، از اين مورد نيز سال ۳۲۹ (۳۲۹=۷۱-۴۰۰) تأييد مى‌شود.

حال مى‌توان اين پرسش را مطرح کرد که کودکى را، که در سال ۳۲۹ زاده شد و بعدها به‌نام فردوسى شهرت يافت و جهان از نام او پرآوازه شد، چه نام نهادند. پاسخ به‌درستى دانسته نيست. شايد 'حسن' يا 'منصور' ؟ نام پدر او را نيز به‌درستى نمى‌دانيم. آنان که نام او را 'حسن' نوشته‌اند، نام پدر او را 'اسحاق' يا 'على' گفته‌اند و آنکه نام او را 'منصور' گفته نام پدر او را 'حسن' نوشته است. اما کنيهٔ او را همه‌جا 'ابوالقاسم' نوشته‌اند.^(۱)

(۱). در ترجمهٔ بندارى (شاهنامهٔ عربى)، منصوربن‌حسن و در تاريخ گزيده حسن‌بن‌على و در تذکرة‌الشعراى دولتشاه و آتشکدهٔ آذر 'حسن‌بن‌اسحاق' نوشته‌اند. نک‌صفا، ذبيح‌الله: تاريخ ادبيات در ايران، ج ۱، ص ۴۶۰.

تاريخ درگذشت فردوسى را ۴۱۱ نوشته‌اند. در اين هنگام فردوسى ۸۲ سال داشته. آخرين اشار‌ه‌اى که به سن خود مى‌کند، آنجا است که از ۸۰ سالگى خود سخن به ميان آورده:

	کنون عمر نزديک هشتاد شد
	اميدم به يکباره بر باد شد

برخى تاريخ درگذشت او را ۴۱۶ نوشته‌اند، اگر اين تاريخ درست باشد^(۲)، فردوسى به هنگام مرگ ۸۷ سال داشته است.

(۲). حمدالله مستوفى ۴۱۶ و دولتشاه سمرقندى ۴۱۱ نوشته‌اند، به نقل صفا. نک‌صفا، همان مأخذ، ص ۴۸۵ و حبيب يغمائى، فردوسى و شاهنامهٔ او، ۲۴۲.