یافتن مشکل

گام ديگر در مراحل تدوين برنامه، مرحلهٔ يافتن مشکل است. در اين مرحله ، نتايج حاصل از مراحل پيشين بدون اظهار نظر و فقط در قالب يافته‌هائى پژوهشى ارائه مى‌شوند که حقايق امر و ماهيت مسائل را مى‌شناسانند. براى يافتن مشکل، مطالعه بُعد وسيعترى مى‌يابد؛ به‌عبارت ديگر تعميم‌يافته‌ها به کل موضوع، در اين مرحله حادث مى‌شود.

شناخت مشکل بدون کسب اطلاعات مورد نياز، تجزيه و تحليل يافته‌ها و درک روابط ميان آنها ميسر نيست؛ تصميمى که متکى بر اطلاعات کافى نباشد هرگز نمى‌تواند سودمند باشد در مرحلهٔ مشکل‌يابي، عامل طرح برنامه با دقت فراوان به‌دنبال يافته‌هاى تحليل‌گران مى‌رود و در مسير يافته‌هاى آنان آنچه را که از لحاظ عوامل مورد نظر (که در زمينهٔ کار ترويج مردم هستند) مشکل اصولى و مانع راه تشخيص مى‌دهد در صورت تعدد با توجه به شرايط و ويژگى‌هاى پديدهٔ مورد مطالعه با رعايت اولويت مرتب مى‌کند.

صحت عمل در هر مرحله، صحت مراحل بعدى را تعيين و تضمين مى‌کند؛ مشکل‌يابى چکيدهٔ اقدامات پردامنه و گستردهٔ پيش از خود است که بايد نهايتاً مورد تأئيد قرار گرفته باشند.

مسئله تعميم مشکل و اينکه بتواند بيانگر حالتى کلى باشد (مثلاً مشکل موجود در نمونه‌اى از جمعيت و تعميم آن به کل جمعيت) امر ساده و پيش‌پا افتاده‌اى نيست بلکه کارى است بسيار حساس، دقيق و داريا نکات ظريف که غفلت از يکى از آنها مى‌تواند عملکرده‌اى برنامه‌ريز را منحرف کند. اساس مشکل‌يابى در نمونه‌گيرى است و صحت اين امر است که نتيجه‌گيرى آسان مى‌کند. به‌طور مثال، براى اينکه در شناخت مشکلات يک جمعيت ترديدى پيش نيايد لازم است ابتدا مبانى زير را مورد بررسى قرار داد تا از اين طريق مشکلات و مسائل به‌درستى مشخص گردند. اين مبانى در واقع شرايط لازم براى تعميم مسائل در جمعيت به‌شمار مى‌روند.

۱- نمونه‌گيرى به روش صحيح علمى و با توجه به ويژگى‌هاى جامعه آمارى انجام پذيرد.

۲- وسيلهٔ کاربردى دقيقاً بر بنيان ديدگاه‌هاى مورد نظر برنامه‌ريزان و مجريان برنامه و با توجه به ماهيت مسئله انتخاب شده باشد.

۳- پرسشگرى با توجه به اجزاء تشکيل‌دهندهٔ نمونه و با نهايت تأمل و دقت انجام گيرد.

۴- تجزيهٔ اطلاعات بر اساس مبانى علمى و فنى و تحليل آن با توجه به آمار و آزمايش‌هاى مربوط به اطلاعات گرد آمده انجام پذيرد.

۵- از لحاظ آمار فراهم‌آمدهٔ مربوط به جمعيت حداقل در زمينهٔ ماهيت فعاليت مورد نظر، نکتهٔ ابهامى در بين نباشد.

۶-اصل پديده تعميم‌پذير باشد و ويژگى‌ قابل مطالعهٔ جمعيت به‌شمار رود.

فهرست تهيه شده از عوامل بازدارنده يا کُندکنندهٔ روند فعاليت‌هاى آتي، نياز به اظهار نظر و تصميم‌گيرى دارد. در اين مرحله مشکلات بايد در ابعاد حقيقى خود شناخته شوند. فرد تصميم‌گيرنده، که اينجا ممکن است غير از عامل ترويج يا برنامه‌ريز کس يا کسان ديگرى باشد، بايد به دور از هر گونه نفوذ عوامل تحريک‌کننده با واقعيت‌ها صادقانه برخورد کند ابعاد مشکلات و نقش آنها را در ساختار روندهاى پيش‌برنده مطالعه نمايد و بر حسب اهميت آنها تصميم گيرد.

حضور موثر عامل ترويج در تصميم‌گيرى امرى الزامى است؛ عامل ترويج در مرحلهٔ تصميم‌گيرى نظريات خود، مردم و رهبران منطقه را ابراز مى‌داد. نظريات مروج و مردم منطقه از جهات کلى بايد بر يکديگر منطبق باشد؛ اختلاف آنها نقض‌کنندهٔ اساس يکديگر باشد.

مشخص کردن مشکل بر اساس داده‌هاى پژوهشى به وضعيت، امکانات و روند کار و زندگى مردم در منطقه ارتباط پيدا مى‌کند. لذا مشارکت افراد آگاه، به‌ويژه عامل ترويج و رهبران محلي، شناخت مشکل را آسان مى‌کند.

رابطهٔ عاملان ترويج با مردم و نقش آن در شناخت مشکل مسير برنامه‌ريزى و طرح و تدوين برنامه را لااقل در مراحل اوليه گرچه در تمامى مراحل مفيد است- از جانب مردم (رده‌هاى مختلف اجتماعي) به‌سمت مديران و طراحان (رده‌هاى مديريت و برنامه‌ريزى در سازمان ترويج) سوق مى‌دهد و روند آن در حد امکان تسريع مى‌شود. در غير اين صورت شناخت مشکل آگاهانه نخواهد بود؛ چه اين امر 'معقول به کمک احساس است و محسوس به کمک عقل' . بنابر اين شناخت مشکلات بايد با همکارى اشخاص آشنا به چگونگى طرح مسئله و دريافت آن و نيز عاملانى که در ميدان عمل قرار دارند و حقيقت قضايا را عملاً حس کرده‌آند و ابعاد آنها را اگر نه بر ملاک علم، لااقل به‌طور حسى دريافته‌اند، انجام پذيرد. عاملان مزبور منبع اطلاعاتى را پرارزشى براى برنامه‌ريزان هستند.

هر گاه عوامل فوق‌الذکر در محدودهٔ عمل برنامه‌ريز نباشند تدوين طرح تحقيقاتى به‌خاطر شناخت مشکلات امرى اجتناب‌ناپذير است. اين تحقيق مى‌تواند در انواع توصيفى (با استفاده از آمار توصيفي)، تشريحى (با استفاده از آزمايش‌هاى آماري) و تجربى (با استفاده از آمار پارامترى و غير پارامتري) با رعايت ضوابط طرح پژوهشى چنان صورت گيرد که محقق بتواند موانع را بشناسد و از ميان بردارد.