کنترل خونریزی

اصل کنترل خونريزى عبارت است از محدود کردن جريان خون به زخم به‌منظور تسهيل لخته شدن خون. اين عمل را به دو صورت مى‌توان انجام داد. به‌وسيله فشار و بالا نگهداشتن. دو نوع فشار داريم:

'فشار مستقيم روى زخم؛ و فشار نامستقيم روى شريانى که خون ناحيه جراحت را تأمين مى‌کند. فشار مستقيم هميشه بايد اول انجام شود؛ از فشار نامستقيم تنها زمانى استفاده کنيد که يا فشار مستقيم تأثيرى نداشته يا انجام آن خيلى مشکل باشد.'

- روش کار:

۱. با شست و يا انگشتان مستقيماً روى جراحت فشار دهيد.

۲. مصدوم را در يک حالت راحت و مناسب بخوابانيد. ناحيهٔ جراحت را تا آنجا که امکان دارد بالا ببريد و در حالى‌که به فشار دادن ادامه مى‌دهيد در همان وضعيت نگهداريد.

۳. يک باند پانسمان استريل غير آغشته به دارو روى زخم بگذاريد، مطمئن شويد که کاملاً فراتر از لبه‌هاى زخم را پوشانده است. محکم آن را به پائين فشار دهيد و يک باند دور آن سفت بپيچيد تا جلوى خونريزى را بگيرد، اما نه آنقدر محکم که باعث قطع گردش خون شود. (به مبحث باند مثلثى مراجعه شود).

اگر زخم بزرگ است دو لبهٔ زخم را به سمت هم با ملايمت ولى قاطعانه بفشاريد و آنها را در همان حالت فشردگى نگهداريد.

- فشار مستقيم:

به‌منظور جلوگيرى از خونريزي، بدون ايجاد اختلال در گردش خون ساير نقاط بدن، شما بايستى بلافاصله اقدام به وارد آوردن فشار مستقيم روى جراحت بنمائيد. اين فشار مستقيم باعث مسطح شدن رگ‌هاى خونى در آن ناحيه شده و سرعت جريان خون را کاهش مى‌دهد به‌طورى که خون محل جراحت فرصت لخته‌ شدن پيدا مى‌کند.

بايستى اين فشار به مدت ۵ تا ۱۵ دقيقه ادامه پيدا کند، چرا که متوقف شدن جريان خون (در ناحيهٔ جراحت) به زمان احتياج دارد. اگر يک شى خارجى در زخم فرو رفته است فشار بايستى در کنار آن شى وارد شود.

اگر امکان داشته باشد بايد عضو زخمى را بالا ببريد و در همان حال نگهداريد. اين کار باعث کاهش جريان خون به‌وسيلهٔ پائين آوردن فشار خون در آن ناحيه مى‌شود.

- فشار نامستقيم:

اگر نمى‌توان خونريزى را با فشار مستقيم کنترل نمود يا به‌هر دليلى کاربرد فشار مستقيم موفقيت‌آميز نبود (مثلاً به دليل گستردگى جراحت). در اين حال مى‌توانيد براى جلوگيرى از خونريزى از وارد آوردن فشار نامستقيم روى نقطه مناسب استفاده کنيد. از اين روش فقط براى کنترل خونريزى شريانى مى‌توان استفاده نمود. نقطهٔ فشار جائى است که يک شريان روى استخوان قرار دارد و شما با فشردن شريان روى استخوان آن را مسدود مى‌کنيد و از جريان يافتن خون به نواحى فراتر از نقطهٔ فشار جلوگيرى مى‌کنيد. از آنجا که اين کار خون بافت‌ها و کل عضو را قطع مى‌کند، بنابراين فقط به‌عنوان آخرين حاره به‌کار مى‌رود و نبايد بيش از ۱۵ دقيقه ادامه يابد.

دو نقطه فشار وجود دارد که براى کنترل خونريزى‌هاى شديد مورد استفاده قرار مى‌گيرد، يکى در شريان بازو و ديگرى در شريان ران.

شريان بازوئى از داخل ناحيهٔ بالاى بازو بين ماهيچه‌ها مى‌گذرد و تقريباً مسير آن به موازات درز آستين است. براى وارد آوردن فشار، انگشتان خود را زير بازوى بيمار قرار دهيد و بين ماهيچه‌ها به سمت بالا و داخل فشار دهيد به‌طورى که شريان بين استخوان بازو و دست شما فشرده شود. شريان رانى از قسمت پائين پا در ناحيه کشالهٔ ران جائى که دو ران پا به‌هم سائيده مى‌شوند از داخل ران‌ها عبور مى‌کند و به قسمت‌هاى پائين پا مى‌رود. براى وارد آوردن فشار، بيمار را بخوابانيد يکى از زانوهاى او را خم نمائيد. شريان را در ناحيه کشالهٔ ران پيدا کنيد و آن را روى استخوان لگن خاصره با دست مشت کرده يا با استفاده از برجستگى کف دست فشار دهيد.

اگر باند مناسب در اختيار نداشتيد، يک تکه گاز روى زخم قرار دهيد روى گاز يک بالشتک پنبه‌اى بگذاريد و محکم باندپيچى کنيد (پنبه را مستقيم روى زخم نگذاريد). شما مى‌توانيد از هر چيز تميز و مناسبى نيز که در اطراف شما هست براى پانسمان زخم استفاده کنيد (به مبحث پانسمان مراجعه شود). عضو جراحت برداشته را بى‌حرکت نگهداريد (به مبحث شکستگى‌ها مراجعه نمائيد).

اگر خونريزى ادامه پيدا کرد، باند يا بالشتک بيشترى به‌کار ببريد. اما پانسمان اوليه‌اى را که روى زخم گذاشته‌ايد از جراحت جدا نکنيد اين کار منجر به پاک‌شدن لخته و شروع دوبارهٔ خونريزى مى‌شود.