|
|
|
پزشک نسخه‌اى مى‌نويسد، شما آن را تهيه مى‌کنيد، دارو را به مصرف مى‌رسانيد و فوراً بهبود مى‌يابيد. آيا به راستى معمولاً اين‌طور است؟ متأسفانه در بسيارى از موارد جواب منفى است.
|
|
|
ادارهٔ غذا و داروى آمريکا (FDA) چنين ارزيابى کرده است که:
|
|
|
- دوسوم تمام بيمارانى که به مطب پزشکان مراجعه مى‌کنند نسخه دريافت مى‌کنند. ولى حدود ۲۰ درصد آنها هرگز آن نسخه را نمى‌پيچند.
|
|
|
- حدود نيمى از نسخه‌ها تأثير مطلوب ندارد زيرا داروها به‌طور نامناسب مصرف مى‌شوند.
|
|
|
- حدود ۱۲ تا ۲۰ درصد بيماران داروى ديگران را مصرف مى‌کنند.
|
|
|
- متجاوز از ۱۰ درصد موارد بسترى در بيمارستان مربوط به استفاده نادرست از داروهاى تجويز شده است. به‌طورى که داروها به مقدار زياد يا کم و يا به‌صورت تلفيقى نادرست مصرف مى‌شوند. در ميان افراد مستتر اين مسئله شايع‌تر است.
|
|
|
- بيش از ۲۰ درصد موارد پذيرش در آسايشگاه‌ها مربوط به مصرف خودسرانه و نامناسب دارو است.
|
|
|
- ۶۰ درصد کليهٔ بيماران، داروهاى خود را نمى‌شناسند.
|
|
|
اين آمارها دلگرم‌کننده نيست. موارد زير پنج مورد از شايع‌ترين خطاهائى است که بيماران دربارهٔ داروهاى خود مرتکب مى‌شوند.
|
|
|
۱. نسخهٔ خود را اصلاً نمى‌پيچند و بنابراين هيچ داروئى مصرف نمى‌کنند. چه کسى مى‌داند، چرا افرادى که يک مشکل واقعى دارند و براى ملاقات با پزشک وقت و هزينه صرف مى‌کنند، توصيه‌هاى او را ناديده مى‌گيرند؟ شايد آنها تصور مى‌کنند سرطان داشته‌اند و هنگامى‌که درمى‌يابند تنها مبتلا به فشار خون بالا هستند از بخت خود شکرگزار مى‌شوند و اطمينان مى‌يابند که فردا را خواهند ديد و نسخه را به گوشه‌اى مى‌اندازند.
|
|
|
۲. دارو را به مقدار زياد يا کم مصرف مى‌کنند. بسيارى از آمريکائى‌ها در فرهنگى با برداشت عاميانه از پزشکى رشد کرده‌اند و عادت ندارند تا بستر مرگ به پزشک مراجعه کنند. آنها احساس مى‌کنند که بهترين درمان و ميزان مصرف داروى مناسب خود را مى‌دانند. در واقع اکثر مردم قادر به پيروى از دستورات کتبى نيستند.
|
|
|
۳. دارو را در فواصل نادرست مصرف مى‌کنند. (به دفعات زياد يا کمتر از حد کافى)
|
|
|
۴. مصرف يک يا چند نوبت دارو را فراموش مى‌کنند.
|
|
|
۵. مصرف دارو را خيلى زود قطع مى‌کنند. اين اشتباه به‌خصوص در مورد آنتى‌بيوتيک‌ها که معمولاً ۷ تا ۱۰ روز تجويز مى‌شوند، روى مى‌دهد. بيماران هنگامى‌که بعد از سه روز احساس بهبودى مى‌کنند، تمايل به قطع مصرف آنتى‌بيوتيک دارند، در اين‌صورت خطر باقى ماندن عفونت که درمان آن ممکن است مشکل باشد، وجود دارد. اگر داروى خود را طبق دستور مصرف نکرده‌ايد، به خاطر داشته باشيد که اين نکته را هنگام مراجعه مجدد به پزشک بازگو کنيد، زيرا پزشک ممکن است تصور کند که شما پاسخ مناسب نسبت به دارو نداده‌ايد و داروى ديگرى (انتخاب دوم) تجويز نمايد.
|
|
|
با توجه به موارد فوق آيا ما مردم بيخودى هستيم؟ من اين‌گونه فکر نمى‌کنم. در عوض معتقد هستم که دو مسئله عمومى وجود دارد که بايد با آن برخورد کرد و بر آن چيره شد. مسئله اول اين است که اکثر ما اين درک را داريم که مصرف قرص تا حدودى زيان‌آور است و بايد تا حد امکان از مصرف آن خوددارى کرد. مسلّماً بايد از مصرف قرص غيرضرورى خوددارى شود. اما تنها افراد واقعاً مغرور معتقد هستند که از پزشک بيشتر مى‌دانند. مسئلهٔ دوم اين است که مصرف مناسب دارو بسيار مهم‌تر از آن چيزى است که بسيارى از بيماران تصور مى‌کنند. مصرف غيرمعقولانهٔ داروها مى‌تواند منجر به عواقب بسيار جدى شود.
|
|
|
واکنش‌هاى زيان‌آور داروئى
|
|
|
همهٔ افراد نسبت به داروها واکنش مشابه ندارند. تقريباً همه داروها داراى يک يا چند عارضهٔ جانبى يا واکنش زيان‌آور هستند. طيف اين واکنش‌ها از خفيف (بثورات جلدي، سردرد، خواب‌آلودگي) تا شديد (کم‌خوني، خونريزي، شوک) گسترش دارد. اگر با يک علامت نامطلوب مواجه شديد مصرف دارو را قطع کنيد و با پزشک تماس بگيريد. هميشه از پزشک خود سؤال کنيد که چه انتظارى از داروى تجويزشده بايد داشت و آيا اين دارو با عوارض جانبى شايعى همراه است. در بسيارى از موارد داروساز نيز مى‌تواند در دادن اين اطلاعات به شما کمک کند.
|
|
|
|
|
غذا حاوى مواد گوناگونى است که ممکن است باعث تسريع، کندى و يا اختلال در جذب داروها شود. مثال رايج آن تداخل شير و پنير در جذب تتراسيکلين (tetracycline) است. کلسيم موجود در فرآورده‌هاى لبنى به اين آنتى‌بيوتيک متصل مى‌شود و از جذب آن جلوگيرى مى‌کند و به اين ترتيب اثر آن را کاهش مى‌دهد.
|
|
|
يکى از جديدترين موارد تداخل دارو با غذا مربوط به گروهى از داروهاى آرامبخش به نام مهارکننده‌هاى مونوآمينواکسيداز (MAO) است که براى درمان افسردگى و فشار خون به‌کار مى‌روند (Parnate، Nadril، Eutron يا ترانيل سيپرومين سولفات) اين داروها با تيرامين (tyramine) که يک اسيد آمينه است و در خوراکى‌هائى مثل پنير سفت ايتاليائي، شراب قرمز ايتاليائي، جگر مرغ و تعداد زيادى از غذاهاى ديگر، يافت مى‌شود، واکنش نشان مى‌دهند. در نتيجه فشار خون ممکن است به ميزان خطرناکى افزايش يابد . پزشک در صورت تجويز يکى از مهارکننده‌هاى MAO بدون شک شما را نسبت به اين تداخل‌ها آگاه خواهد کرد. ولى خوددارى از مصرف غذاهاى خطرناک به عهدهٔ شما است. نسبت به شناختن اين غذاها اطمينان حاصل کنيد.
|
|
|
بعضى از داروها مى‌توانند باعث کمبود مواد مغذى شوند، بنابراين تنظيم رژيم غذائى براى تأمين ويتامين‌ها و مواد معدنى از دست رفته، ضرورى است. به‌عنوان مثال داروى ضد فشار خون هيدرالازين (Hydralazine) و داروى ضد سل ايزونيازيد (INH) مى‌تواند ذخاير ويتامين B۶ بدن را تخليه کند. ديلانتين (Dilantine) که يک داروى ضد صرع است مى‌تواند باعث کمبود ويتامين D و اسيد فوليک شود. تعدادى از داروها شامل کُلشى سين (colchicine) که در درمان نقرس به‌کار مى‌رود، و برخى داروهاى ضد بيمارى قند مى‌توانند در جذب ويتامين B۱۲ اختلال ايجاد کنند. مصرف طولانى‌مدت داروهاى مُدِر (ادرارآور) مثل کلروتيازيد (HydroDiuril يا Diiuril) مى‌تواند بدن شما را از پتاسيم تخليه کند و باعث ضعف و افزايش خطر مصرف داروهائى مثل ديژيتال، شود. از دست رفتن پتاسيم را مى‌توان با افزايش مصرف غذاهاى غنى از پتاسيم مثل موز، ميوه‌هاى مغزدار (مثل گردو)، پرتقال، گوجه‌فرنگي، سيب‌زميني، انجير و کشمش، جبران کرد. پزشک ممکن است به‌عنوان مکمل، پتاسيم تجويز کند.
|
|
|
|
|
بسيارى از مردم بيش از يک دارو در يک زمان مصرف مى‌کنند. گاهى اثر اين داروها تداخل مى‌کند و منجربه افزايش يا کاهش عمل يکى از آنها مى‌شود. به‌عنوان مثال، آنتى‌هيستامين‌ها اغلب باعث تقويت و افزايش تأثير تسکين‌دهندهٔ آرامبخش‌ها و ضددردها مى‌شود. اين عارضهٔ جانبى ناخواسته براى يک سوزنبان به‌عنوان يک شغل پرمخاطره، مى‌تواند فاجعه‌آميز باشد. آنتى‌اسيدها جذب تعداد زيادى از داروها مثل پروپرانولول (داروئى است که قادر به کاهش تعداد ضربان قلب و کاهش فشار خون مى‌باشد ـ م. ـ propranolol)، ديژيتال (داروئى است که قادر به تقويت ضربان قلب مى‌باشد ـ م. ـ digitalis)، آنتى‌بيوتيک‌ها و آرامبخش‌ها را کند يا سريع مى‌کند و گاهى تأثيرات آنها را غيرقابل‌‌پيش‌بينى مى‌سازد.
|
|
|
تعدادى از داروها نيز باعث کاهش تأثير داروهاى خوراکى پيشگيرى از حاملگى مى‌شوند. اين داروها شامل برخى آنتى‌بيوتيک‌ها، باربيتورات‌ها (از گروه‌هاى داروئى خواب‌آور و آرامبخش است ـ م.)، ضد تشنج‌ها، مسکن‌ها و داروهاى ضد التهاب مى‌باشد. فهرست اين موارد طولانى و پيچيده است.
|
|
|
هنگامى‌که پزشک نسخهٔ جديدى براى شما مى‌نويسد، داروهائى را که اخيراً مصرف کرده‌ايد به او بگوئيد و يا بهتر است شيشه‌هاى داروها را بياوريد و نشان دهيد. اگر اين نکته را فراموش کرديد، فهرست اين داروها را هنگام پيچيدن نسخهٔ جديد نزد داروساز ببريد و از او بپرسيد که آيا امکان تداخل داروئى با داروهائى که قبلاً مصرف کرده‌ايد، وجود دارد.
|
|
|
|
|
مصرف طولانى الکل مى‌تواند باعث ايجاد تغييراتى در کبد شود و باعث تسريع سوخت و ساز (خرد شدن و دفع از بدن) برخى داروها و در نتيجه باعث کاهش تأثير آنها شود. از طرف ديگر سيروز (تشمع کبدي) الکلى ممکن است قابليت کبد را در سوخت و ساز داروها کاهش دهد و باعث طولانى شدن اثر آنها شود. به‌عنوان مثال، مصرف داروهاى کُند و مست‌کننده مثل واليوم (ديازپام) و Darvon (پروپوکسى فن هيدروکلرايد) به همراه مقادير زياد الکل باعث افزايش شديد تأثير دارو و حتى مرگ (نهايت عوارض داروئي) مى‌شود. استامينوفن (که با نام‌هاى تجارتى Dartil ،Tylenol و Panadol فروخته مى‌شود و در ترکيبات داروئى بسيارى وجود دارد) بايد مورد توجه ويژهٔ معتادان به الکل قرار گيرد. تغييرات خاصى که در کبد معتادان طولانى‌مدت به الکل ايجاد مى‌شود مسئولان تبديل استامينوفن به ماده‌اى است که شديداً براى کبد سمى مى‌باشد. مصرف الکل به مقدار زياد و در طولانى‌مدت منجر به نارسائى مصيبت‌بار کبد خواهد شد.
|
