موسیقی راک (۲)

پیدایش و تحول راک

در واپسین سال‌های دههٔ ۱۹۴۰، سبک 'ریتم و بلوز' در میان سیاهان آمریکا به سبکی غالب و فراگیر بدل شد. موسیقی 'ریتم و بلوز' در سال‌های دههٔ ۱۹۵۰ به سبب ضرباهنگ قوی و نیز به‌کارگیری ساکسوفون و گیتار الکتریکی در آن با سبک قدیمی بلوز تفاوت داشت. لیتل ریچارد (Little Richard)، چاک بری (Chuck Berry) بُو دیدلی (Bo Diddley) و فنتز دومینو (Fats Domino) از اجراء‌کنندگان پیشتاز راک بودند. موسیقی گروه‌هائی پیرو سبک سرودهای انجیلی سیاهان مانند Drifters و نیز صداهای اوج‌گیرندهٔ فالِستو ^(۱) در موسیقی گروه Pltters بخش مهمی از سبک 'ریتم و بلوز' را شکل می‌دادند.

گروه Bill Haley and His Comets از قدیمی‌ترین گروه‌های مهم راک‌آند روال بود؛ گروهی که قطعهٔ Rock Around the Clock آن به نخستین قطعهٔ بسیار محبوب این سبک تازه بدل شد. فیلم جنگل تخته‌سیاه (Blackboard Jungle)، (سال ۱۹۵۵) که موضوع آن طغیان دوران جوانی بود، سهمی به‌سزا در محبوبیت این قطعه داشت. در نظر بسیاری از مردم آن زمان، این سبک تازه خود به سبب شدت صدا، ضرب کوبنده و مضامین جنسی طغیان‌آمیز می‌آمد. جلوه‌ٔ طغیان دوران جوانی توسط الویس پریسلی (Elvis Presley)، که 'سطلان' بی‌چون و چرای راک اندرول بود، نیز جلوه‌گر می‌شد.

(۱) . falsetto؛ واژه‌ای ایتالیائی که به صداهائی آوازی که زیر و کم حجم و نه چندان خوش‌آهنگ هستند اشاره دارد. در موسیقی اپرا، صداهای فالستو بیشتر توسط خوانندگاه تنور با خواندن نت‌هائی زیرتر از گسترهٔ صوتی آوازخوان و برای پدید آوردن جلوه‌های کُمیک به‌کار رفته است -م.

در دههٔ ۱۹۶۰، موسیقی سیاهان اغلب سُول (soul) نامیده می‌شد، اصطلاحی که بر حالت پُراحساس، منشأ مذهبی و ارتباط این سبک با جماعت سیاهان تأکید دارد. جیمز براون (James Brown)، ری چارلز (Ray Charles) و آرثا فرانکلین (Aretha Franklin) از هنرمندان سبک سُول هستند. گونه‌ای از موسیقی سُول که آمیزه‌ای از سبک 'ریتم و بلوز' و موسیقی مردم‌پسند است با نام موتاون (Motown) - نام یک کمپانی ضبط صفحه در دیترویت - شناخته می‌شود. سبک موتاون به شایستگی تمام به‌عنوان 'آمیزه‌ای از ریتم‌های آواز مذهبی سیاهان، هارمونی‌های مدرن، ملودی‌های ملایم و شعرهای درخشان آوازی' توصیف شده است. گروه Diana Ross and The Supremes و استیوی واندر - (Stevie Wonder) که نخستین قطعهٔ بسیار محبوب او در ۱۹۶۳، هنگامی‌که فقط سیزده سال داشت، به اجراء درآمد - از ستارگان موتاون هستند.

در ۱۹۶۴ با سفر بیتل‌ها (the Beatles) که نخستین قطعهٔ بسیار محبوب او در ۱۹۶۳، هنگامی‌که فقط سیزده سال داشت، به اجراء درآمد - از ستارگان موتاون هستند.

در ۱۹۶۴ با سفر بیتل‌ها (the Beatles) (گروهی انگلیسی) به آمریکا، فصل تازه‌ای در تاریخ راک گشوده شد. گروه بیتل‌ها و Rolling Stones (که آن نیز انگلیسی بود) بر عرصهٔ موسیقی مردم‌پسند ایالات‌متحد استیلا یافتند. موسیقیدانان راک در سال‌های میانی و پایانی دههٔ ۱۹۶۰ با تأثیرپذیری از آنها، در قلمرو گسترده‌تری از منابع به کاوش صداها و ایده‌های موسیقائی پرداختند. این موسیقیدانان به تجربهٔ جلوه‌های الکترونیک، سازهای 'کلاسیک' و غیرغربی، گام‌ها، توالی‌های آکوردی و ریتم‌هائی نامتعارف دست زدند.

در دههٔ ۱۹۶۰ راک همچنین به جذب عناصر موسیقی عامیانه پرداخت و شعر آوازهای آن اغلب مرتبط با موضوع‌های روز مانند جنگ و نابرابری‌های نژادی بود. محرک این تحول، موفقیت باب دیلن (Bob Dylan)، آوازنویس و آوازخوان، بود که آواز او به‌نام Blowin'in the Wind - در اعتراض به تعصب نژادی - چکیدهٔ احساس بسیاری از جوانان بود.

در سال‌های پایانی دههٔ ۱۹۶۰، موسیقی مردم‌پسند تنوعی چشمگیر و فراوان داشت. اصطلاح‌های متعددی که در این دوران سربرآوردند بازتابی از تنوع سبک‌های راک در این سال‌ها است: راک عامیانه (folk rock)، جاز راک (jazz rock)، راک کلاسیک (Classical rock) راک راگا (raga rock)، راک توهمی (Psychedelic rock)، راک اسیدی (acid rock)، این دوران شاهد پیدایش نخستین نمایش موزیکال راک به‌نام Hair ساختهٔ گالت مک‌درموت (Galt MacDermot) و نیز نخستین اپرای راک با عنوان Tommy، ساخته، پیتر تاونشند (Peter Townshend) با هنرنمائی گروهی انگلیسی به‌نام Who بود.

در سال‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۷۱ موسیقی راک به لطمه‌هائی بزرگ دچار شد: گروه‌ بیتل‌ها انحلالش را اعلام کرد و سه تن از پیشگامان راک به‌گونه‌ای تأسف‌بار درگذشتند - جیمی هندریکس (Jimi Hendrix) و جنیس جاپلین (Janis Joplin) از اعتیاد و جیم موریسن (Jim Morrison) از اعتیاد و جیم موریسن (Jim Morrison) از گروه Doors بر اثر حملهٔ قلبی جان باختند. با این همه، راک در دههٔ ۱۹۷۰ همچنان محبوب ماند. این دهه نظاره‌گر تداوم بسیاری از سبک‌های دههٔ ۱۹۶۰، احیاء راک اند رول قدیمی و ظهور گونه‌ای نو از موسیقی رقص موسوم به دیسکو (disco) بود. اجراء‌کنندگان کهنه‌کار دههٔ ۱۹۶۰ - مانند باب دیلن، استیوی واندر و رولینگ استونز - همچنان فعال ماندند، اما ستاره‌هائی تازه نیز ظهور کردند که از آن میان می‌توان لیندا رانستات (Linda Ronstadt)، بیلی جول (Billy Joel)، بروس اسپرینگستین (Bruce Springsteen) و دانا سامر (Donna Summer) 'ملکهٔ دیسکو' را نام برد. در اوایل دههٔ ۱۹۷۰، مدتی نسبت به راک اندرول دههٔ ۱۹۵۰ و اجراکنندگان پیشروی آن همچون چاک بری مجذوبیتی نوستالژیک پدید آمد. کمپانی‌های ضبط، آلبوم‌های متعددی از قطعه‌های محبوب قدیمی را در مجموعه‌هائی تازه عرضه کردند و دو فیلم سینمائی (The Buddy Holly Story و American Hot Wax) دربارهٔ چهره‌های قدیمی راک اندرول ساخته شد. در اوایل دههٔ ۱۹۷۰ آمیزه‌ای از موسیقی بومی و راک به‌نام راک محلی (country rock) محبوبیت یافت. موسیقی محلی نیز به جریان اصلی موسیقی پیوست و اجراء‌کنندگان شاخص آن (جانی کَش (Johnny Cash)، دالی پارتن (Dolly Parton)، ویلی نلسن (Willie Nelson) و دیگران) در سراسر ایالات‌متحد محبوب شدند. رگه (Reggae)، سبکی نشأت‌گرفته از مسائل سیاسی و اجتماعی مرتبط با هند غربی (جزایر آنتیل)؛ فانک (funk)، که شاخص آن انگیزندگی و ریتم جازگونه بود و نیز پانک (Punk) یا موج نو که شکلی بدوی از راک‌اندرول است، از دیگر سبک‌های موسیقائی دههٔ ۱۹۷۰ هستند. برخی از گروه‌های راک، از آن میان گروه‌هائی مانند Lake، Emerson و Palmer به اجراء راک کلاسیک پرداختند که متشکل از تنظیم آثاری همچون تابلوهای یک نمایشگاه، از مودست موسورگسکی آهنگساز روس سدهٔ نوزدهم، به‌ سبک و سیاق ویژهٔ راک بود. سرانجام در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ بود که جاز راک (با فیوژن) با اجراء گروه‌هائی مانند Crusaders، Chicago و Weather Report بیش از پیش در میان شنوندگان خواستار یافت.

در سال‌های نخست دههٔ ۱۹۸۰، گروه‌هائی بریتانیائی و مرتبط با موج نو مانند Police، Culture Club و Eurhythmics در میان شنوندگان آمریکائی محبوبیت داشتند. این 'دومین استیلای بریتانیائی' با نخستین نمونهٔ آنکه در اوایل دههٔ ۱۹۶۰ توسط بیتل‌ها تحقق یافت، در خور قیاس بود. گرچه این گروه‌های بریتانیائی سبک‌هائی گوناگون داشتند، اما همگی از تکنیک‌های الکترونیک - سینتی‌سایزر و کامپیوتر - استفادهٔ فراوان می‌کردند و اجراکنندگان آن اغلب شمایلی نامأنوس و غریب داشتند. دههٔ ۱۹۸۰ شاهد تمایل دوبارهٔ نوجوانان به هِوی متال (heavy metal) بود؛ گونه‌ای راک ابتدائی که طبل‌های کوبنده، باس بسیار قوی و غریو لگام گسیختهٔ گیتارهائی الکتریکی که با نهایت قدرت می‌نوازند از ویژگی‌های آن است. شعر آوازهای هِوی متال با اشاره‌های بی‌بند و بار و آشکار به مضامین جنسی و خشونت‌آمیز لزوم توجه به تأثیر اینگونه موسیقی را بر جوانان، مطرح کرده است. گروه‌های Metallica، Motley crue، Iron Maiden، Quiet Riot و Guns 'n' Roses از محبوب‌ترین گروه‌های هِوی متال هستند.

در میان جوانان شهرنشین سیاهپوست آمریکائی، گونه‌ای موسیقی به‌نام موسیقی رَپ (rap music) پا گرفته است. این موسیقی در آغاز گفتاری ریتمیک بود که با همراهی یک صفحه‌چی، که ماهرانه با دو گرامافون به ساختن کولاژی از جلوه‌های ریتمیک می‌پرداخت، اجراء می‌شد. رپ که نخست در محله‌های سیاه‌پوست‌نشین شهرهای شرق آمریکا محبوبیت یافت، اغلب تجسم‌بخش خشم و محرومیت جوانان شهرنشین سیاهپوست است. در واپسین سال‌های دههٔ ۱۹۷۰ و طی دههٔ ۱۹۸۰ گروه‌های همچون Talking Heads و Police نیز از منابعی 'شگفت و غریب' مانند موسیقی آفریقا و رِگه جامائیکا هر چه بیشتر الهام گرفتند.

هِوی متال و رَپ در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ محبوبیتی روزافزون یافتند. شنوندگان هِوی مثال، از همان آغاز، نوجوانان سفیدپوست طبقهٔ کارگر بودند. از سوی دیگر، رَپ - گرچه هنوز نیز بیشتر شنوندگانش جوانان سیاهپوست هستند - پس از ۱۹۹۰ از دیگر گونه‌های موسیقی مردم‌پسند تأثیر پذیرفت و به‌تدریج شنوندگانی تازه یافت. در تلویزیون کابلی، برنامه‌ای بسیار موفق به سبک رَپ به نمایش درآمد؛ وانیلا آیس (Vanilla Ice) ،(نخستین ستارهٔ سفیدپوست رَپ) و ام.سی. هَمر (M.C. Hammer) از اجراکنندگان رَپ هستند.

موسیقی مردم‌پسند آفریقائی، سبک و سیاق مهم دیگری در دههٔ ۱۹۸۰ پدید آورد. یوسو ندور (Youssou N'Dour) سنگالی، که موسیقی‌اش سبک‌های سنتی را با همراهی‌هائی به سبک موسیقی پاپ اروپائی - آمریکائی در هم می‌آ‌‌میزد، به ستاره‌ای جهانی بدل شد - به‌ویژه هنگامی‌که همراه چهره‌های شاخص راک، یعنی بروس اسپرینگستین و استینگ، برای کمیتهٔ عفو بین‌الملل به سفر و اجراء برنامه پرداخت. آلبوم Graceland از پُل سایمن (Paul Simon) که با همکاری موسیقیدانان آفریقای‌جنوبی تهیه شد نیز در افزایش علاقهٔ جهانیان به موسیقی مردم‌پسند آفریقا مؤثر بود. سبک‌هائی دیگر که گونه‌های قدیمی‌تر موسیقی را با جلوه‌های ویژهٔ موسیقی مردم‌پسند امروزی آمریکا و اروپا آمیخته‌اند و نیز محبوب بوده‌اند. برای نمونه، زوک (Zouk) - آمیزه‌ای از موسیقی رقص پاریسی و کارائیب فرانسه - محبوبیتی جهانی داشت.