یلدا میراث کهن و نماد پیوند خانواده در روزگار پرشتاب امروز

ایرنا/ تهران -ایرنا- شب یلدا در فرهنگ ایرانی تنها بلندترین شب سال نیست؛ این آیین کهن با سفره‌ای نمادین، قصه‌گویی و گردهمایی خانوادگی، به فرصتی برای تقویت پیوندهای عاطفی و اجتماعی بدل شده است و در دنیای پرتنش امروز، همچنان چراغی برای امید، آرامش و انسجام خانواده‌ها روشن می‌کند.

گروه جامعه‌ ایرنا - در میان گنجینه فرهنگی ایرانیان، شب یلدا، جایگاهی بی‌بدیل و ریشه‌ای ژرف دارد؛ این شب، که بر اساس تقویم نجومی، بلندترین شب سال و لحظه اوج تاریکی و سرما در نیمکره شمالی زمین محسوب می‌شود، در نگاه نخست، رویدادی طبیعی به شمار می‌آید اما در ژرفای فرهنگ این سرزمین، یلدا به نمادی غنی و چندوجهی تبدیل شده است.

نیاکان ما، این تحول بزرگ نجومی را که نویدبخش بلندتر شدن روزها و نزدیکی به گرمای حیات‌بخش بهار بود، با شکرگزاری و شادمانی گرامی می‌داشتند و این رویداد، در طول سالیان به جشنی برای پاسداشت چرخه زندگی، امید به آینده و قدرشناسی از نعمت‌ها تبدل شده است.

امروزه نیز اگرچه از نظر اقتصادی و اجتماعی زندگی به شدت دگرگون شده، اما اشتیاق به برپایی آیین یلدا نه تنها کمرنگ نشده بلکه در بسیاری از موارد، ابعادی گسترده‌تر و معنایی عمیق‌تر یافته است.

در دنیای پر شتاب و پرتنش معاصر، که گاه فردگرایی مفرط و دغدغه‌های روزمره، فرصت توقف و همراهی را از آدمیان می‌رباید، شب یلدا به پناهگاهی امن و فرصتی طلایی تبدیل شده و این شب، بهانه‌ای برای توقف، کنار نهادن دغدغه‌ها و گرد آمدن حول محور گرم و اطمینان‌بخش خانواده است.

غلامرضا عباسی کارشناس خانواده در گفت‌وگو با خبرنگار گروه جامعه ایرنا درباره اهمیت شب یلدا و نقش آن در تقویت پیوندهای خانوادگی، گفت: شب یلدا تنها یک پدیده نجومی نیست، این شب در عمیق‌ترین لایه‌های فرهنگ و تمدن ایرانی ریشه دارد و نمادی از پیروزی نور بر تاریکی، امید بر یأس و زایش دوباره خورشید است.

وی ادامه داد: واژه یلدا ریشه در زبان سریانی به معنی زایش دارد که به خوبی فلسفه این جشن را بازتاب می‌دهد؛ ایرانیان باستان که اقتصاد و زندگی‌ آنها به کشاورزی گره خورده بود، افزایش تدریجی طول روزها پس از این شب را به منزله غلبه ایزد مهر یا خورشید بر نیروهای اهریمنی تاریکی و سرما می‌دانستند و آن را جشن می‌گرفتند اما امروزه اهمیت یلدا بیش از هر چیز در کارکرد اجتماعی و عاطفی آن نهفته است و یلدا بهانه‌ای مقدس برای کنار هم بودن است.

کارشناس خانواده در ادامه به نقش یلدا به عنوان آیینی برای انسجام و سلامت روان خانواده اشاره کرد و افزود: در دنیای پرشتاب و پراسترس امروز که فرصت گفت‌وگوهای عمیق خانوادگی محدود شده است، یلدا همچون پناهگاهی آرامش‌بخش عمل می‌کند. روانشناسان بر این باورند که گردهمایی‌های صمیمانه این شب اثر ملموسی بر سلامت روانی فرد دارد؛ این شب فرصتی استثنایی برای گفت‌وگو، تبادل خاطره و ابراز محبت است که می‌تواند ارتباط عاطفی را مستحکم کند.

عباسی اظهار کرد: حضور در محیطی گرم و پذیرا در کنار عزیزان به فرد کمک می‌کند تا از فشارهای روزمره فاصله بگیرد و احساس آرامش بیشتری پیدا کند.

کارشناس خانواده ادامه‌داد: مشارکت در یک آیین مشترک ملی فرهنگی، حس تعلق فرد به یک کل بزرگتر یعنی خانواده و جامعه را تقویت می‌کند و این احساس عاملی مهم در مقابله با احساس تنهایی و افسردگی است، مرور رویداد سال در کنار خانواده، فرصتی برای تأمل و قدردانی از داشته فراهم می‌آورد و نگرش مثبت به زندگی را تقویت می‌کند. لحظه شیرین و خاطره شکل‌گرفته در شب یلدا، به عنوان سرمایه عاطفی مشترک خانواده عمل می‌کند و پیوند را در بلندمدت استحکام می‌بخشد.

عباسی در بخش دیگری از این گفت‌وگو به سفره یلدا و آیین پیوندآفرین آن اشاره کرد و گفت: سنت شب یلدا صرفاً رسم تفننی نیست بلکه ابزاری هوشمندانه برای تقویت تعامل انسانی و انتقال فرهنگ است.

وی اضافه کرد: این آیین حول محور گفت‌وگو، اشتراک و نشاط جمعی می‌چرخد. سفره یلدا، قلب تپنده این مراسم است و هر جزء این سفره، علاوه بر بار نمادین، نقشی اجتماعی ایفا می‌کند. هندوانه با رنگ قرمز و طبع گرم، نماد سلامتی و گرمای محبت در فصل سرما است.

وی افزود: انار با انبوه دانه، نماد برکت، فراوانی و شادی است. آجیل و خشکبار یا همان لُرک، نماد استواری و پایداری زندگی است. گرد هم نشستن حول این سفره، خود عملی از اشتراک و برابری است که فضای صمیمیت را فراهم می‌آورد.

به گفته وی، فال حافظ و شاهنامه‌خوانی نیز از ارکان اصلی است، بزرگترهای جمع برای بقیه افراد خانواده فال می‌گیرند و غزل حافظ یا داستان حماسی شاهنامه می‌خوانند. این کار چند کارکرد دارد از جمله ایجاد مکث و تأمل جمعی، تقویت پیوند بین نسلی از طریق انتقال ادبیات کهن و فراهم آوردن بهانه برای تفسیر، گفت‌وگو و تبادل نظر، قصه‌گویی بزرگتر نیز یکی از شیوه‌های مؤثر انتقال غیرمستقیم ارزش، تجربه و هویت فرهنگی به نسل جوان است.

شب یلدا، این آیین ایرانی با هوشمندی تمام، خود را با ضرورت‌های جهان امروز تطبیق داده و از یک جشن طبیعی-آیینی کهن به یک نیاز روانی اجتماعی حیاتی بدل شده است.

در عصری که گسست‌های نسلی و فردگرایی، بافت سنتی خانواده را تحت تأثیر قرار داده، یلدا با سازوکارهای فرهنگ‌ساز خود از سفره نمادین گرفته تا آیین‌های گفت‌وگومحور، فضای مشترکی برای تعلق‌بخشی و تولید معنای جمعی می‌آفریند. این شب، با تکیه بر نمادهای ساده اما پرمعنایی مانند نور، میوه و کتاب، به ما یادآوری می‌کند که عمیق‌ترین پیوندها در ساده‌ترین با هم بودن‌ها استمرار می‌یابد.

پاسداشت یلدا، در حقیقت پاسداشت حریمی امن برای تبادل عاطفه، مدرسه‌ای برای انتقال تجربه و کارگاهی همیشگی برای تقویت پیوندهای خانوادگی است و آینده این آیین در گرو آن است که بتوانیم در هیاهوی زندگی مدرن، روح اصلی یلدا که بر محوریت انسان و ارتباط می‌چرخد را زنده نگاه داریم.