نگران‌ ۱۴۰۵

فرهیختگان/ متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

حدود یک هفته‌ای می‌شود که رفت‌وآمدهای بودجه‌ای بین پاستور و بهارستان شدت گرفته است. 8 صبح یکشنبه مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور بعد از ارائه لایحه بودجه در دوم دی‌ماه، گزارشی از کلیات بودجه 1405 را به بهارستانی‌ها داد تا روز سه‌شنبه و شروع موعد بررسی بودجه 1405 شمایی کلی از بودجه‌ای که دولتی‌ها آن را انقباضی می‌خوانند ارائه شود. 
بررسی لایحه بودجه در رسانه‌ها و از سوی صاحب‌نظران تا حدودی پرچالش بوده است. یکی از بند‌های این لایحه که سروصدای نسبتاً زیادی به پا کرده است افزایش 20 درصدی حقوق کارکنان است. رئیس‌جمهور در پاسخ به انتقاد از رشد نسبتاً ناچیز افزایش حقوق، می‌گوید «دولت پول ندارد». سایر پاسخ‌های رئیس‌جمهور به انتقادات وارد به بودجه نیز پاسخ‌هایی مشابه داشت؛ به این معنی که دولت چاره‌ای جز تنظیم لایحه بودجه بدین شکل نداشته و لایحه قابل تغییر نیست. 
در نقطه مقابل یعنی در پارلمان، انتظار می‌رفت نمایندگان با انتقادات کارشناسی و طرح مسئله و راه‌حل، به صحبت‌های رئیس‌جمهور پاسخ دهند اما جز در معدود موارد ذکر شده، انتقادات طرح شده از کلیاتی که بهارستانی‌ها در نقد به عملکرد اقتصادی دولت وارد می‌کنند، فراتر نرفته است. باتوجه‌به شرایط سخت معیشتی که مردم با آن مواجه‌اند و جنگ اقتصادی که در میانه آن قرار داریم، این ضرورت پررنگ می‌شود که نمایندگان به‌جای پرداختن به حواشی، با دقت نظر و وسواس، انتقاداتی کارشناسی به بودجه طرح کنند و از طرح بحث‌های سیاست‌زده دوری کنند تا رئیس‌جمهور نیز بر همین اساس بتواند پاسخ آن‌ها را بدهد. 

دی‌ماه بودجه‌ای بهارستان
آذر و دی‌ماه بودجه‌ای مجلس که سر می‌رسد، دولتی‌ها تلاش می‌کنند تا جای ممکن ردیف‌های بودجه‌ای دولت را توجیه کنند. مجلسی‌ها هم با رویکرد انتقادی به بودجه یک‌ساله دولت نگاه می‌کنند. انتقادات وارد شده به بودجه عموماً از دو حالت خارج نیست: نقد کارشناسی و تخصصی بودجه و ارائه برآوردی از آن که ارقام بودجه چقدر واقعی است و چه میزان قابل اجراست. 
دسته دوم نقد‌ها نیز عموماً سیاست‌زده، سهم‌خواهانه و یا با هدف اعمال فشار به دولت مطرح می‌شود که مبنایی در واقعیت ندارد. واقعیت آن است در شرایطی که کشور در آن قرار دارد، طرح نقد‌های سیاست‌زده و بهانه‌جویی، شرایط را به‌ویژه در حوزه اقتصادی دشوارتر می‌کند و البته مسئله‌ای را حل نمی‌کند. انتظار می‌رود در شرایط فعلی نمایندگان مجلس، بودجه را کارشناسانه و موشکافانه نقد کنند نه اینکه صرفاً به بهانه انتقاد از دولت، موضوعاتی فراتر از انتظار را علیه بودجه طرح کنند. از طرف دیگر دولت نیز می‌بایست خودش را برای طرح نقد‌ها و اشکالات وارد شده به بودجه آماده کند و با درنظرگرفتن حداکثر انعطاف، برای تنظیم شرایط اقتصادی کشور، بودجه را اصلاح کند. 

همان کلی‌گویی‌های همیشگی
اگر با همین نگاه عملکرد مجلس و دولت را از زمان ارائه بودجه به مجلس مورد بررسی قرار دهیم، می‌توان چند نکته را موردتوجه قرار داد. تا زمان شروع بررسی بودجه در روز سه‌شنبه یک روز فرصت باقی است، اما باتوجه‌به نزدیک به یک هفته‌ای که از ارائه لایحه بودجه به مجلس گذشته، انتظار می‌رود نمایندگان مجلس لایحه بودجه را خوانده باشند و انتقادات نیز ناظر به متن بودجه طرح شود. بااین‌حال، اظهارات روز گذشته نمایندگان مجلس، خلاف این موضوع را نشان می‌دهد. اکثر قریب‌به‌اتفاق اظهاراتی که در جلسه صحن مطرح شد بیش از آنکه ناظر به نقاط قوت و ضعف بودجه باشد، از طرح اظهاراتی کلی در مورد وضعیت اقتصادی و معیشتی فراتر نمی‌رفت و حتی برخی از اظهارات بسیار پایین‌تر از سطح تحلیلی بود که از یک نماینده مجلس انتظار می‌رود. بخش دیگری از اظهارات نیز جدای از آنکه بسیار دور از تحلیل‌های کارشناسی بود، بیشتر با هدف اعمال فشار به دولتی‌ها مطرح می‌شد و از یک اعتراض نمایشی فراتر نمی‌رفت. 
مجموع این اظهارات این گمانه را ایجاد می‌کند که آیا اساساً نمایندگان مجلس لایحه بودجه ارائه شده را خوانده‌اند و نسبت به آن اشراف دارند یا صرفاً برای نقد دولت همه آنچه در کانال‌های مجازی منتشر می‌شود را بیان می‌کنند؟ 
در نگاه به آنچه رئیس‌جمهور برای ارائه گزارش به مجلس مطرح کرد نیز نکاتی موردتوجه قرار دارد. یکی از نکاتی که در روز‌های گذشته محل انتقاد قرار گرفت، عدم افزایش حقوق کارمندان بود. نکته‌ای که رئیس‌جمهور هم به آن اشاره کرد، اما انتقادات را این‌طور پاسخ داد که نمی‌تواند هزینه را تأمین کند. فارغ از نقد‌های کارشناسی به این اظهارنظر، اصل اساسی که می‌بایست موردتوجه رئیس‌جمهور و دولت قرار گیرد، همکاری در جهت اصلاح و تدوین بودجه است. صرف بیان این موضوع که بودجه بهتر از این نمی‌شد و اصلاح‌پذیر نیست، نه برای مجلسی‌ها قانع‌کننده است نه به نفع حل چالش‌ها و مشکلات بودجه‌ای عمل خواهد کرد. 

با استدلال منطقی، دفاع و نقد کنید
عمده انتقادات نمایندگان مجلس، فاقد ایده‌ای روشن و استدلالی چهارچوب‌دار برای نقد بودجه بود و حتی در مواردی در حدی نبود که بتوان آن را نقدی به لایحه بودجه دانست. از طرف دیگر، پاسخ‌های رئیس‌جمهور نیز استدلالی روشن در خصوص برخی انتقادات وارد شده به بودجه ارائه نمی‌کرد. تعیین بودجه سال آینده با همین فرمان کار آسانی نخواهد بود و از قضا چالش‌ها و مشکلات موجود در بودجه را حل نخواهد کرد. در گام اول، نمایندگان مجلس بهتر است انتقادات وارد به بودجه و موضوعات معیشتی را با استدلال و ایده روشن بیان کنند به‌جای آنکه از تریبون مجلس برای بیان اظهاراتی که صرفاً در فضای مجازی بازتاب خبری پیدا می‌کند، استفاده کنند. از طرف دیگر هم دولت و شخص رئیس‌جمهور اگر به این برآورد رسیدند که بودجه ارائه شده با درنظرگرفتن همه هزینه‌ها و چالش‌های موجود ارائه شده، با استدلال و بر مبنای آمار از لایحه بودجه دفاع کنند.