راهکار تکراری دانشگاه‌ ها برای بحران آب | ذخایر سدها نگران کننده است + اینفوگرافیک

همشهری‌آنلاین - گروه سرزمین من: پس از چهار سال خشکسالی، بارش‌ها در پاییز امسال نشانه‌هایی از بهبود را نشان داد و پیش‌بینی ‌های هواشناسی نیز از یک سال آبی نسبتا مناسب برای ایران حکایت دارد. هرچند بارندگی‌های پاییزی با دو ماه تاخیر آغاز شد، اما در هفته‌های اخیر بیشتر استان‌ها بارش‌های قابل توجهی دشت کردند که مانع از تشدید بحران کم‌آبی شد. با این حال اما کاهش ورودی سدهای کشور از تداوم شرایط نگران کننده ذخایر آبی کشور حکایت دارد. آمارها نشان می‌دهد ورودی آب به سدها تا ۲۲ آذرماه ۳ میلیارد و ۲۱۰ میلیون مترمکعب بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۱ درصد کاهش دارد. در چنین شرایطی، دولت ماموریت ویژه‌ای را برای مدیریت بحران آب به دانشگاه‌ها محول کرده‌ و قرار است این همکاری‌ها در قالب «شورای همکاری دولت و دانشگاه در مدیریت بحران آب» منجر به خروجی علمی برای مدیریت بحران آب در کشور باشد.

این تصمیم در حالی اتخاذ شده‌است که بسیاری از کارشناسان براین باورند که راهکارها و قوانین برای مدیریت بحران آب وجود دارد، اما مشکل اصلی در اجرای راهکارهای موجود و از همه مهمتر، درک نادرست از شرایط حاضر است.

نظام فکری دانشگاهی با شرایط فاصله دارد

عضو شورای راهبردی اندیشکده تدبیر آب ایران که خروجی‌های محرمانه این شورا را مطالعه کرده است، در این باره گفت: این شورای علمی در حال انجام یک کار تکراری است. گزارش‌ها طوری آماده شده است که گویا دانشگاه‌های ما در بخش اجرایی نیستند و با نظریه‌ها و کتاب‌های خودشان به جهان نگاه می‌کنند.

محمد ارشدی در گفت‌وگو با همشهری‌آنلاین با بیان اینکه مساله آب پیچیده است و نظام فکری دانشگاهی ما با این وضعیت پیچیده فاصله بسیاری دارد، تصریح کرد: معتقدم این جمع دانشگاهی و شورا اصلا متوجه مساله نشده‌اند و فقط یک چکش دستشان گرفته‌اند و می‌خواهند جهان را طوری تفسیر کنند که به راهکاری که می‌دهند، بخورد. در نتیجه عامل مساله را فقط طبیعت می‌پندارند و یک تصویر ارائه می‌دهند که منابع آبی کم است و بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعت و شرب چه شرایطی دارند. در حالی که سوال کلیدی این است؛ وضعیتی که به آن مبتلا هستیم، چطور شکل گرفته است؟ برنامه‌ریزی، مدیریت آب و توسعه‌مان چه مشکلاتی داشته که به این بحران انجامیده است؟ باید به این سوال و سهم عامل انسانی پاسخ بدهیم تا بر پایه آن ابزارهای مداخله را به شکل واقعی اصلاح کنیم.

این پژوهشگر حکمرانی آب یک مثال هم در این باره آورد و اظهار کرد: در شرایطی که اعتماد عمومی کاهش پیدا کرده‌ و در وضعیتی که بخش زیادی از بحران آب خارج از بدنه دولت در حال رخ دادن است، راهکار این جمع تکیه بر ابزارهای دولتی و یا هماهنگی بین وزارتخانه‌هاست.

قانون تشویق سرمایه‌گذاری در آب با قوانین بالادستی تعارض دارد | یک کارشناس: تعریف درستی از مالکیت آب در کشور نداریم

یک متخصص آب با اشاره به طرح های انتقال آب از خوزستان به اصفهان: ۴.۵ میلون نخل خوزستان خشکید | نماینده اصفهان: حاضرم مناظره کنم

محمد ارشدی تصریح کرد: مساله آب این است؛ یک منبع اجتماعی داریم که همه در حال استفاده از آن هستند و هر گروهی فقط به فکر خود است. حل بحران این منبع اجتماعی، یک راهکار اجتماعی و یک کنش جمعی می‌خواهد.

۳ محور اساسی برای حل بحران آب

یک پژوهشگر حوزه آب هم با اشاره به تصمیماتی که قرار است در «شورای همکاری دولت و دانشگاه در مدیریت بحران» برای حل بحران آب گرفته شود، گفت: اگر جلسات مشترک دولت و دانشگاه قرار است به کم آبی کمک کند، باید دست‌ کم به سه محور اساسی بپردازد.

محمدابراهیم رئیسی در گفت‌وگو با همشهری‌آنلاین با تاکید بر اینکه بدون این سه محور هر راهکاری ناقص و کم‌اثر خواهد بود، تصریح کرد: نخستین محور، «حقوق مالکیت و بهره‌برداری آب» است. در ایران هنوز تکلیف حق بهره‌برداری آب روشن نیست. آب نه مانند زمین سند دارد و نه حق انتفاع آن به‌صورت شفاف، رسمی و قابل انتقال تعریف شده است. بدون تعیین دقیق این حقوق، نه می‌توان از بازار رسمی آب سخن گفت و نه امکان برنامه‌ریزی اقتصادی و سرمایه‌گذاری در بخش آب وجود دارد. البته منظور از مالکیت شفاف شدن حق بهره‌برداری و استفاده از یک منبع مشترک است.

رئیسی ادامه داد: محور دوم« اصلاح نظام یارانه آب و انرژی» است. بخش بزرگی از آب کشور، به ‌ویژه در کشاورزی با یارانه سنگین انرژی از منابع زیرزمینی برداشت می‌شود. یارانه‌ها نه تنها منجر به کاهش مصرف منجر شده، بلکه به مصرف بی‌رویه هم دامن زده است. یارانه باید هدفمند، شفاف و در چارچوب یک نظام مشخص توزیع شود، نه اینکه صرفا به افزایش درآمد دولت یا تداوم مصرف ناپایدار منجر شود.

این پژوهشگر حوزه آب، سومین محور تصمیماتی که باید از جلسات مشترک دولت و دانشگاه بیرون بیاید را «کاهش مصرف آب بدون تهدید امنیت غذایی و ایجاد تبعات اجتماعی» عنوان کرد و توضیح داد: راه ‌حل بحران آب، بیکار کردن کشاورز یا کاهش تولید نیست، بلکه تولید همان مقدار محصول با آب کمتر است. این هدف تنها با اصلاح الگوی کشت، افزایش بهره‌وری واقعی، ایجاد مشاغل مکمل غیرکشاورزی و مدیریت منبع مشترک آب ممکن می‌شود.

رئیسی در جمع بندی سخنانش گفت: اگر این سه محور از دل گفت‌وگوها و جلسات دولت و دانشگاه بیرون نیاید، بحران آب همچنان پابرجا خواهد ماند.در مقطه مقابل اما توجه همزمان به این محورها می‌تواند مسیر حل بحران را هموار کند.