سازمان مدیریت میادین میوه و تره‌بار به عرصه تجارت خارجی ورود می‌یابد؟

یادداشت مهمان، سیده سمانه عباس میری، کارشناس گروه مطالعات ساماندهی مشاغل، میادین و آرامستان‌ها در مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران: با توجه به فشارهای روزافزون بر منابع درآمدی شهرداری‌ها و ضرورت یافتن راه‌های پایدار برای تأمین مالی خدمات شهری، این پرسش مطرح شده است که آیا ورود سازمان مدیریت میادین میوه و تره‌بار به عرصه تجارت خارجی می‌تواند به تقویت درآمدزایی و افزایش بهره‌وری این مجموعه کمک کند یا خیر. در مطالعه‌ای که در مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهرداری تهران انجام شده است، به این پرسش پاسخ داده شده است.

بر طبق ماده ۳ اساسنامه سازمان مدیریت میادین میوه و تره‌بار شهرداری تهران؛ اهداف سازمان در چارچوب وظایف و مأموریت‌های شهرداری تهران و در راستای تحقق راهبردهای سند طرح جامع شهر تهران و برنامه‌های مصوب پنج ساله شهرداری عبارتند از: فراهم نمودن شرایط عرضه مستقیم و تأمین سالم مطلوب و با قیمت مناسب میوه و تره‌بار و سایر فرآورده‌های کشاورزی و دامی و آبزی، اعم از زراعی، باغی، دام، طیور و آبزیان با تأکید بر رعایت شاخص‌های محیط‌زیستی، بهداشتی، کیفی و سلامت فرآورده‌های عرضه شده، در جهت حمایت از مصرف‌کنندگان، تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان این گونه فرآورده‌ها.

بنابراین سازمان مدیریت میادین میوه و تره‌بار در حوزه خرید مستقیم محصولات، فاقد اختیارات قانونی است. از سوی دیگر، بر طبق قوانین و آئین‌نامه‌ها، سازمان مدیریت میادین میوه و تره‌بار شهرداری تهران یک سازمان غیر انتفاعی است که عمدتاً به طور مستقل تجارت نمی‌کند و به دنبال سود نیست و دارای نقش و کارکرد تعدیل و تنظیم بازار و همچنین تثبیت قیمت‌ها از طریق اعمال قیمت‌های دستوری و حمایتی است.

در واقع از آنجا که هدف از شکل‌گیری سازمان میادین، توزیع کالاهای مورد نیاز مردم با قیمت و کیفیت مناسب است در نتیجه ورود مستقیم به تجارت خارجی محصولات خلاف قوانین سازمان مدیریت میادین میوه و تره‌بار است. اما سازمان مدیریت میادین میوه و تره‌بار شهرداری تهران می‌تواند بدون ورود مستقیم به تجارت خارجی، اسباب تسهیل صادرات و واردات را از طریق قرارداد با بخش خصوصی یا حجره‌داران میدان مرکزی فراهم کند. از این رو، سازمان برای انجام این امر نیاز به همکاری با بخش خصوصی یا حجره‌داران میدان مرکزی دارد.

برای موفقیت یک نهاد خصوصی در تجارت محصولات کشاورزی، وجود زیرساخت‌های مناسب لجستیکی و پشتیبانی اهمیت حیاتی دارد. با توجه به ماده ۴ اساسنامه سازمان مدیریت میادین میوه و تره‌بار شهرداری تهران و اختیارات قانونی سازمان مدیریت میادین میوه و تره‌بار تهران و نبود سردخانه و انبار در ساختار فعلی آن، امکان سرمایه‌گذاری این سازمان در ایجاد سردخانه‌ها، انبارها و تأسیسات بسته‌بندی می‌تواند بخش حمل‌ونقل و لجستیک را تقویت کرده و زمینه تسهیل تجارت خارجی برای بخش خصوصی را فراهم کند. از سوی دیگر، بخش خصوصی در جریان فعالیت تجاری خود با ریسک‌هایی مانند نوسانات قیمت، تغییرات قوانین گمرکی و شرایط جوی روبه‌رو است؛ بنابراین پشتیبانی از صادرکنندگان از طریق ابزارهایی مانند بیمه حمل‌ونقل، بیمه نوسانات نرخ ارز و بیمه عدم تحویل به‌موقع می‌تواند این ریسک‌ها را به‌طور مؤثری مدیریت کرده و فرآیند تجارت خارجی را برای بخش خصوصی روان‌تر سازد.

در نهایت، شناخت دقیق بازارهای هدف اهمیت ویژه‌ای در موفقیت یک نهاد خصوصی در تجارت محصولات کشاورزی دارد؛ زیرا بررسی ظرفیت عرضه کشورهای صادرکننده و ظرفیت تقاضای کشورهای واردکننده، که بر اساس قانون گرانش جهانی شکل‌دهنده روابط تجاری است، به بخش خصوصی امکان می‌دهد تصمیم‌های مبتنی بر واقعیت‌های بازار گرفته و مسیرهای تجاری کارآمدتری را انتخاب کند.

با توجه به نتایج مطالعه‌ای که در مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهر تهران انجام شده است، مهمترین نقاط ضعف سازمان برای ورود به عرصه‌ی تجارت خارجی عبارتند از: فقدان زیرساخت‌ها و سازوکارهای نهادی لازم برای ورود مؤثر سازمان به عرصه تجارت خارجی، از جمله ضعف در ظرفیت‌های تخصصی مرتبط با صادرات و واردات؛ نبود ساختارهای مالی و پشتیبانی مناسب برای فعالان میدانی؛ محدودیت اختیارات قانونی غرفه‌داران و کمبود زیرساخت‌های لجستیکی نظیر انبار، سردخانه و سامانه‌های حمل‌ونقل، از مهم‌ترین موانع ایفای نقش تجاری سازمان محسوب می‌شود.

بر طبق نتایج حاصله، از دیدگاه مدیران و کارشناسان میادین و بازارهای سازمان میادین میوه و تره‌بار، بازسازی بازارهای داخلی را بر فعالیت‌های صادراتی ارجح‌تر دانستند و ورود مستقیم سازمان در عرصه تجارت خارجی را صلاح ندانستند و معتقدند که ایجاد یک مرکز صادرات و واردات در میدان مرکزی و استقرار بخش خصوصی در این مرکز تحت سیاست‌گذاری و نظارت سازمان، بدون دخالت مستقیم سازمان در امر خرید، صادرات و واردات می‌تواند تا حدی مناسب باشد.