بی‌خوابی کودکان؛ زنگ خطری جدی برای رشد و سلامت مغز

به گزارش وبدا، وقتی کودکی شب‌ها دیر می‌خوابد یا خواب آرامی ندارد، اغلب تصور می‌کنیم «بزرگ‌تر می‌شود درست می‌شود». اما شیما شکری، فوق تخصص نورولوژی کودکان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی هشدار می‌دهد که بی‌خوابی کودک فقط یک مشکل رفتاری ساده نیست، بلکه می‌تواند زنگ خطری جدی برای رشد و سلامت مغز باشد.

شیما شکری اظهار کرد: خواب ناکافی در سال‌های طلایی رشد، می‌تواند مسیر یادگیری، رفتار و حتی سلامت عصبی کودک را برای سال‌ها تحت تأثیر قرار دهد.

شکری با بیان اینکه خواب، یکی از اساسی‌ترین نیاز‌های مغز در دوران کودکی و نوجوانی است. عنوان کرد: برخلاف تصور عمومی که خواب را صرفاً زمان استراحت بدن می‌داند، از نگاه نورولوژی، خواب یک فرآیند فعال و حیاتی برای رشد، ترمیم و سازمان‌دهی مغز است.

خواب چگونه به مغز کودک کمک می‌کند؟

این پزشک متخصص کودکان در پاسخ به این سوال، توضیح داد: در هنگام خواب، به‌ویژه در خواب عمیق، مغز کودک، ارتباطات عصبی جدید را تثبیت، اطلاعات آموخته‌شده در طول روز را دسته‌بندی و ذخیره و مواد سمی و زائد متابولیک را پاک‌سازی می‌کند همچنین، هورمون رشد به بیشترین میزان خود ترشح می‌شود.

به گفته این متخصص نورولوژی، کودکی که خواب کافی ندارد، عملاً فرصت رشد سالم مغزی را از خود دریغ می‌کند.

هر کودک چقدر خواب نیاز دارد؟

شکری با اشاره به اینکه نیاز به خواب با سن تغییر می‌کند، افزود:، اما به‌طور متوسط نوزادان به ۱۴ تا ۱۷ ساعت، کودکان ۱ تا ۳ سال به۱۱ تا ۱۴ ساعت، کودکان پیش‌دبستانی به ۱۰ تا ۱۳ ساعت، کودکان دبستانی به ۹ تا ۱۱ ساعت و نوجوانان به حداقل ۸ تا ۱۰ ساعت نیاز دارند و کمتر از این میزان، به‌ویژه اگر مزمن باشد، می‌تواند اثرات منفی جدی بر مغز داشته باشد.

چرا بی‌خوابی در کودکان شایع شده است؟

شکری عوامل بی‌خوابی را به دو دسته طبیعی و محیطی تقسیم کرد و گفت: عوامل طبیعی و رشدی، شامل جهش‌های رشدی مغز، اضطراب جدایی در سنین پایین و تغییرات هورمونی در نوجوانی می‌شوند و عوامل محیطی و سبک زندگی، نیز استفاده از موبایل، تبلت و تلویزیون قبل از خواب، نور آبی صفحه‌نمایش‌ها که ترشح ملاتونین را مختل می‌کند، بی‌نظمی در ساعت خواب و استرس، تنش خانوادگی یا فشار تحصیلی را در بر می‌گیرد. امروزه مهم‌ترین عامل بی‌خوابی کودکان، سبک زندگی دیجیتال است.

نقش والدین، کلیدی و تعیین‌کننده

این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی گفت: والدین نقش اصلی را در شکل‌گیری عادات خواب کودک دارند. کودک خواب را یاد می‌گیرد، نه اینکه به‌طور غریزی بلد باشد.

وی با اشاره به وظایف والدین، خاطرنشان کرد: ایجاد ساعت خواب ثابت حتی در تعطیلات، حذف صفحه‌نمایش حداقل یک ساعت قبل خواب، ایجاد محیط آرام، تاریک و امن از نقش‌های والدین هستند، اما والدین باید بدانند که الگوی خواب سالم خود آن‌ها هستند و باید به این موضوع بسیار توجه داشته باشند.

شکری، استفاده از صفحه نمایش را به شکل محدود در طی روز مورد تاکید قرار داد و گفت: بهتر است از بازی‌ها و برنامه‌هایی که برای کودکان مناسب است استفاده شود، زیرا بازی‌هایی مانند بازی‌های طولانی جنگی، دیدن کارتون‌های دارای صحنه‌های خشن نیز خواب کودک را با اختلال مواجه می‌کند و باعث استرس و اضطراب در طی خواب می‌شود.

به گفته وی، والدینی که خودشان تا نیمه‌شب بیدارند، نمی‌توانند انتظار خواب سالم از کودک داشته باشند.

کم‌خوابی چه اختلالاتی ایجاد می‌کند؟

شکری با بیان اینکه کم‌خوابی مزمن می‌تواند باعث بروز یا تشدید اختلالات زیر شود، به بیش‌فعالی و نقص توجه (ADHD)، مشکلات یادگیری و افت تحصیلی، تحریک‌پذیری، پرخاشگری و اضطراب، سردرد‌های مزمن، تشدید تشنج در کودکان مستعد و افزایش خطر افسردگی در نوجوانان به عنوان مهم‌ترین این اختلالات اشاره کرد.

وی افزود: در بسیاری از موارد، با اصلاح خواب، علائم رفتاری کودک به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد.

چه اختلالات خوابی نیاز به بررسی تخصصی دارند؟

این متخصص اطفال و فوق تخصص نورولوژی کودکان با تاکید بر اینکه والدین باید در صورت مشاهده موارد زیر به متخصص مراجعه کنند، بیان کرد: بروز خر و پف شدید یا وقفه تنفسی در خواب، کابوس‌های مکرر و وحشت شبانه، راه رفتن مکرر در خواب، بی‌خوابی طولانی‌مدت و خواب‌آلودگی شدید روزانه را از علائم هشدار دهنده هستند که نیاز به بررسی بیشتر دارد، باید توجه داشت که برخی از این موارد می‌توانند نشانه اختلالات نورولوژیک یا تنفسی باشند.

راه‌های پیشگیری و درمان

شکری تأکید کرد: درمان بی‌خوابی کودکان، در اغلب موارد غیردارویی است و شامل: اصلاح بهداشت خواب، آموزش والدین، تنظیم سبک زندگی، کاهش استرس کودک می‌شود.

وی افزود: دارو تنها در موارد خاص و با تشخیص پزشک متخصص تجویز می‌شود و هرگز نباید خودسرانه باشد.

این متخصص یادآوری و تاکید کرد: خواب سالم، پایه سلامت مغز، روان و آینده تحصیلی کودک است. اگر امروز خواب فرزندان‌مان را جدی نگیریم، فردا باید هزینه‌های سنگین‌تری در حوزه سلامت عصبی و روانی بپردازیم.