از این شفاف‌تر؟!/ در بازدید خبرنگاران از مرکز تحقیقات صدا و سیما چه گذشت؟

باشگاه خبرنگاران جوان - خبرنگار رسانه «آوش» صبح روز چهارشنبه ۳دی در حیاط دولت از پیمان جبلی پرسید این ۷۰‌درصد مخاطب صداوسیما را از کجا آورده‌اید، رئیس سازمان صداوسیما نگاهی به لوگوی میکروفن انداخت و گفت شما خبرنگار آوش هستید؟ از شما دعوت می‌کنم هر زمان که برای‌تان مقدور بود تشریف بیاورید و روند نظرسنجی‌های ما را در مرکز تحقیقات شفاف بررسی کنید. 

عجیب بود که نیامدند! 

قرار شد برنامه بازدید خبرنگاران از مرکز تحقیقات را فراهم کنیم. به خبرنگاران اطلاع دادیم و داخل گروه‌ها گذاشتیم تا آنها که برای حضور علاقه‌مندند مطلع شوند. به چند روزنامه مثل اعتماد، سازندگی و... مجزا زنگ زدیم؛ روزنامه‌هایی که در همین یکی دو هفته اخیر در مورد نظرسنجی‌های صداوسیما تشکیک کرده و گزارشی علیه آن نوشته بودند. روزنامه سازندگی یکشنبه ۳۰آذر نوشته بود: «نقد‌های ناشنیده_ پیمان جبلی بدون توجه، منتقدان را به ادامه ناراحتی حواله می‌دهد». پیش خودم فکر کردم از این موقعیت استفاده می‌کنند، اما اعلام کردند که خبرنگار نمی‌فرستند! فرصت خوبی برای انعکاس واقعیت بود، اما انگار علاقه‌ای نداشتند. 

آوش حتما بیاید! 

لیست خبرنگاران مشخص شد. همزمانی با نشست خبری یک مستند روی تعداد خبرنگاران اثر گذاشته بود. تصمیم گرفتیم بازدید را مجددا در روز‌های آینده تکرار کنیم تا آنها که نتوانستند حضور داشته باشند در بازدید دوم بیایند. حین برنامه‌ریزی بودیم که از طرف رئیس سازمان دستور رسید: خبرنگار آوش حتما دعوت شود. تماس گرفتیم و دعوتش کردیم. گفت به این شرط می‌آیم که عکاس‌مان هم باشد. شرط عجیبی نبود. باقی خبرگزاری‌ها هم می‌توانستند عکاس بیاورند. گفتیم در خدمتیم. 

«خبر فوری» هم بین راه آمد 

ظهر یکشنبه ۷‌دی ماه بازدید ۵۰‌نفر از بچه‌های خبر فوری از سازمان را داشتیم. جمع همکاران‌شان از خراسان رضوی به تهران آمده بودند و یکی از برنامه‌های‌شان به بازدید از صداوسیما اختصاص داشت. بعد از بازدید ساختمان شیشه‌ای وقتی سمت خبرگزاری صداوسیما می‌رفتیم، فرصت را غنیمت شمردم و گفتم برنامه بازدید از مرکز تحقیقات را داریم و خبرنگارتان می‌تواند همراه ما بیاید. قرار شد سردبیر خبر فوری و خبرنگار رادیو تلویزیونش هم در جلسه عصر باشند. 

مرکز سامانه نظرسنجی تلفنی 

ساعت ۱۴ مقابل ساختمان اداری رسیدم. تعدادی از خبرنگاران دیگر همزمان با ما از درب خیابان استقلال آمده بودند. سلام و علیک کردیم و وارد شدیم. تا آسانسور‌ها آمد و به طبقه دوم ساختمان اداری رفتیم ۶-۵ دقیقه‌ای طول کشید. به‌جز دو تا از خبرگزاری‌هایی که اسم خبرنگارشان را داده بودند و نیامدند باقی داخل سالن اجتماعات جمع بودند. قرار شد ابتدا برویم مرکز نظرسنجی تلفنی را ببینیم. برای اولین بار بود آنجا می‌رفتم. از ساختمان بیرون زدیم و پس از طی مسیری وارد ساختمان دیگری شدیم. تعداد زیادی خانم نشسته‌اند و هدفن روی گوش‌شان است و مرتب صحبت می‌کنند. خبرنگاران دست به دوربین می‌شوند. برای این‌که تمرکزشان در صحبت کردن به‌هم نخورد بنا نداریم زیاد بمانیم. تصویر و ویدئو‌های خبرنگاران که تمام می‌شود از محوطه نظرسنجی بیرون می‌زنیم و داخل راهرو می‌ایستیم. 

از استاندارد‌های دنیا سختگیر‌تریم!

برگشتیم به سالن اجتماعات مرکز تحقیقات. خبرنگاران نشسته‌اند و رئیس مرکز از استاندارد‌های نظرسنجی در دنیا می‌گوید. تعریفی از مخاطب ارائه می‌دهد: «تعریفی که آفکام از مخاطب دارد، کسی است که در هفته ۱۵ دقیقه تلویزیون تماشا می‌کند.» ادامه می‌دهد که «در نظرسنجی‌های سازمان، مخاطب رسانه‌ملی کسی است که روزی ۱۵ دقیقه برنامه‌های صداوسیما را می‌بیند.» می‌گوید: «در تعریف مخاطب سخت‌گیر‌تریم.»

چارسوی فرهنگ: با ۱۵ دقیقه مخاطب صداوسیما می‌شوید

چارسو، رسانه فرهنگی روزنامه فرهیختگان است. خبرنگار فرهیختگان را خودمان دعوت کردیم. رئیس مرکز از روی اسناد مربوط به استاندارد‌های نظرسنجی دنیا می‌خواند: «تعریف آفکام جالب است. می‌گوید لازم نیست این ۱۵ دقیقه در هفته، روی یک شبکه باشد. یعنی اگر فردی در طول یک هفته ۱۵ دقیقه شبکه‌ها را یک‌به‌یک جلو برود، جزو مخاطبان محسوبش می‌کند.» برش این قسمت از توضیحات را داخل اینستاگرام گذاشته‌اند و تیتر زده‌اند: «با ۱۵ دقیقه مخاطب صداوسیما شوید.» در توضیح پست هم نوشته: «در آمار‌ها هر کسی که ۱۵ دقیقه در روز شبکه‌های مختلف صداوسیما را نگاه کند (حتی اگر فقط از آنها رد بشود) مخاطب محسوب می‌شود.» در اصل تعریف مخاطب صداوسیما که تماشای حداقل ۱۵ دقیقه در روز است را با تعریف آفکام مخلوط کرده و این گزاره را بیرون آورده است که رئیس مرکز تحقیقات گفته اگر کسی ۱۵ دقیقه از شبکه‌های صداوسیما رد شود هم مخاطب محسوبش می‌کنیم!

بروید به همه بگویید دروغ می‌گویند!

خبرنگار آوش موقع سؤال پرسیدن گوشی‌اش را در می‌آورد تا ویدئوی سؤال و جواب را داشته باشد. می‌پرسد: «آماری که شما منتشر می‌کنید را من با مصرف خودم، خانواده و اطرافیانم بررسی که می‌کنم می‌بینم امکان ندارد.» شاکری نژاد می‌گوید: «شما و خانواده‌تان نمی‌توانید کشور را نمایندگی کنید.» خبرنگار آوش مجدد می‌پرسد: «این ۷۰ درصد از کجا می‌آید؟ من این را در حیاط دولت از آقای جبلی هم پرسیدم.» رئیس مرکز تحقیقات می‌گوید: «خیلی چیز پیچیده‌ای نیست. الان مرکز را رفتید و دیدید. چند روز دیگر هم داریم مخاطب‌های استانی را می‌سنجیم. تشریف بیاورید و فایل جامعه نمونه ۳۰ هزارتایی گفت‌و‌گو‌ها را در اختیارتان می‌گذاریم. بروید و تک‌تک صدای‌شان را بشنوید. اگر ۷۰ درصد میزان مخاطب رسانه‌ملی نبود، بروید به همه‌جا اعلام کنید که ما دروغ می‌گوییم.»

ما سوگیری داریم؟

گفت‌و‌گو درباره درصد مخاطبان رسانه ملی داغ شده است. شاکری‌نژاد به انواع نظرسنجی‌های میدانی، تلفنی و پنلی اشاره کرد و گفت: برای نظرسنجی‌های خاص که احتمال سوگیری در آنها وجود دارد، سراغ روش میدانی می‌رویم. در نظرسنجی‌های تلفنی نیز با استفاده از بانک شماره‌های وزارت ارتباطات، تماس‌ها به‌صورت کاملا تصادفی برقرار می‌شود. جنسیت و نام آن طرف خط را هم نمی‌دانیم. او تأکید کرد: اگر در نظرسنجی‌های صداوسیما سوگیری وجود دارد، پس چگونه مرکز ایسپا میزان مخاطبان را ۶۹درصد و مرکز آرا ۶۶درصد برآورد کرده‌اند؟
 
میزان: «پاورقی» را نگاه می‌کنم، اما آن را دوست ندارم!

خبرنگار میزان، می‌گوید من «پاورقی» را نگاه می‌کنم، اما از آن خوشم نمی‌آید. من هم الان مخاطب حساب می‌شوم؟ لبخندی می‌زند و کناری‌هایش هم می‌خندند. شاکری‌نژاد می‌گوید موضوع پرسش ما دوست‌داشتن یا نداشتن نیست. یا شما تماشا می‌کنید یا نمی‌کنید. بسیاری هستند که برنامه‌های صداوسیما را در فضای مجازی می‌بینند. کار ما یک کار علمی است. براساس سلایق سیاسی و علایق شخصی نمی‌توانیم اقدام کنیم.

انتخاب: خوشت نمی‌آید، یک برنامه دیگر را نگاه کن!

شاکری‌نژاد به خبرنگار میزان می‌گوید شما حق انتخاب داری. از برنامه پاورقی خوشت نمی‌آید می‌توانی یک برنامه دیگر را ببینی. از این گفت‌و‌گو پایگاه خبری انتخاب در صفحه اینستاگرامش عکس محمدرضا شهبازی را گذاشته و رویش نوشته است: «پاسخ مقام صداوسیما به انتقادات برنامه پاورقی: خوشت نمی‌آید، یک برنامه دیگر را نگاه کن!» قرار بود نشست تا ساعت۱۵ باشد، اما گفت‌و‌گو تا نزدیک‌های ساعت۱۶ ادامه دارد. پرسش‌ها به حاشیه هم می‌رود. از جلسه دکتر جبلی با فردوسی‌پور برای بازگشتش تا حتی ماجرای هواپیمای اف۳۵ وجنگ تحمیلی۱۲روزه. میکروفن راروشن می‌کنم و با اشاره به زمانی که از دست داده‌ایم از رئیس مرکز تحقیقات می‌خواهم از مطالب جمع‌بندی داشته باشند. بعد از جمع‌بندی به دکتر شاکری‌نژاد گفتم اگر صلاح می‌بینید به دفتر کارتان بروید تا از برنامه بعدی‌تان عقب نمانید. سری به علامت نه نشان داد و ایستاد تاخبرنگاران اختصاصی هم مصاحبه بگیرند. به گمانم آخرین خبرنگاری که مصاحبه اختصاصی گرفت «آوش» بود. 

«جام‌جم»: صداوسیما میزبان رسانه‌های منتقد

روزنامه جام‌جم، دوشنبه ۸ دی‌ماه ــ فردای بازدید ــ تیتر زده است: «از پرسش تا اطمینان؛ بازدید خبرنگاران از مرکز تحقیقات»؛ تصویر نشست را هم گذاشته است با سه عکس کوچک‌تر از بازدید خبرنگاران از مرکز نظرسنجی تلفنی. از قول شاکری‌نژاد نوشته است: «نظرسنجی‌ها شفاف، علمی و قابل راستی‌آزمایی هستند.» این نکته را بار‌ها در مصاحبه‌های مختلف گفته است. اساساوقتی می‌گوید کار ماعلمی است، یعنی براساس روش تحقیقی استواراست که به اصطلاح دانشگاهیان پایایی و روایی دارد. یعنی اگر فرد دیگری هم بیاید به همین نتایج خواهد رسید. اصطلاح عامیانه‌اش می‌شود چشم‌بسته غیب نگفتن. این آغوش باز رسانه‌ملی برای راستی‌آزمایی را روتیتر روزنامه جام‌جم نشان داده است: «صداوسیما، میزبان رسانه‌های منتقد».

روزنامه شرق: برسد به دست مرکز تحقیقات صداوسیما

سه‌شنبه ۹ دی، ستون طنزخوانی، آیدین سیار سریع مطلب طنزی را نوشته است با تیتر «برسد به دست مرکز تحقیقات صداوسیما»؛ به دست‌مان رسید. بامزه بود. با زبان طنز گفته است که صداوسیما همه را مخاطب حساب می‌کند. اگر وقتی تماس گرفتیم و برای بازدید دعوت‌شان کردیم خبرنگارمی‌فرستادند شاید این اشتباه رانمی‌کردند، چراکه رئیس مرکز تحقیقات، عبارات «۱۵ دقیقه تماشای تلویزیون در هفته» و «عبور گذری از شبکه‌ها» راصرفا در تشریح تعریف آفکام از مخاطب به‌کار برد. ندیده‌ام که بازدید خبرنگاران و محتوای جلسه را هم پوشش داده باشند. ترجیح دادند که از کنار دو ساعت نشست علمی به زبان طنز بگذرند!

نویسنده: سید‌مجتبی طباطبایی - مدیر اطلاع‌رسانی و ارتباط با رسانه‌های روابط عمومی صداوسیما

منبع: رسانه ملی