چند اصل از برنامه های حکومت علوی

انتخاب کارگزاران لایق برای امور حکومتی و گماردن مامورانی برای نظارت بر اعمال و گفتار آنان

۱) انتخاب کارگزاران لایق برای امور حکومتی و گماردن مامورانی برای نظارت بر اعمال و گفتار آنان .

هرگاه تخلفی از کارگزاران خود می دید آنان را مواخذه می کرد. ماجرای عثمان بن حنیف و والی اهواز شاهد بر این مدعا است .

۲) تبعیت از احکام الهی و پا فشاری در اجرای آن که پیش از خلافت به آن اشاره کرده بود .

آن حضرت در شورای شش نفره انتخاب دومین خلیفه صریحا اعلام کرد که او حکومت و خلافت را به شرطی می پذیرد که کتاب خدا و سنت پیامبر و آن چه خود براساس آن تشخیص می دهد مبنای عمل قرار گیرد و چون پیشنهاد دیگران براساس عمل برسیره شیخین بود از قبول آن صرف نظر کرد. پس از قتل عثمان باز همان شرایط را اعلام کرده می فرماید : « واعلموا انی ان اجبتکم رکبت بکم ما اعلم ... (۱ ) بدانید اگر من دعوت شما را (برای خلافت ) پذیرفتم آن طور که خودم می دانم و می فهمم عمل می کنم و به توصیه احدی گوش نخواهم داد » .

۳) مقدم داشتن قانون و ارزش ها بر اصل حکومت از دیگر اصول حکومت علی (ع ) است زیرا در منطق علی (ع ) حکومت وسیله تحقق ارزش هاست و این طور نیست که ارزش ها را فدای حاکمیت چند روزه و حفظ حکومت بداند.

دوستان خیراندیش به حضور حضرت آمدند و با خلوص نیت و خیر خواهی به آن حضرت پیشنهاد کردند که خود را از دردسر افراد متنفذی که بعضی از آنها از شخصیت های اول اسلام هستند (همچون طلحه و زبیر) راحت کند و فعلا درباره آن ها مساوات و برابری را رعایت نکند تا حکومت از قدرت بگیرد. آن حضرت در پاسخ فرمود : « اتامرونی ان اطلب النصر بالجور(۲ ) آیا شما از من می خواهید که پیروزی را به قیمت تبعیض و ستمگری به دست آورم و عدالت را فدای سیاست و سیادت کنم ! نه سوگند به ذات پروردگار که تا دنیا دنیا است چنین کاری نخواهم کرد » .

۴) تامین آزادی های اجتماعی برای مردم از سوی علی (ع ) بیشتر در زمینه برخورد با خوارج متبلور است . امیرالمومنین با آن ها با منتهای درجه آزادی رفتار کرد و در عین قدرت با آنان کاری نداشت و تا زمانی که شمشیر نکشیده بودند در ردیف دیگران قرار داشتند و همانند آنان حقوق خود را از بیت المال می گرفتند.

شهید مطهری در این باره می نویسد : این مطلب در تاریخ زندگی علی (ع ) عجیب نیست اما چیزی است که در دنیا کمتر نمونه دارد آنها در همه جا در اظهار عقیده آزاد بودند و حضرت خودش و اصحابش با عقیده آزاد با آنان روبرو می شدند و صحبت می کردند. طرفین استدلال می کردند. استدلال یکدیگر را جواب می گفتند. شاید این مقدار آزادی در دنیا بی سابقه باشد که حکومتی با مخالفین خود تا این درجه با دموکراسی رفتار کرده باشد. می آمدند مسجد و در سخنرانی و خطابه علی (ع ) پارازیت ایجاد می کردند . (۳ )

۵) امتیازات نژادی و تبعیضات قومی از نظر امام مردود بود و همه مسلمانان از نظر امام مساوی بودند و به طور مساوی از بیت المال بهره می بردند. قبل از ایشان امتیازات قومی و نژادی فراوان به چشم می خورد اما اسلام علی (ع ) مبتنی بر سیره رسول الله است هر چند بسیار گران تمام شود. او اجازه نمی دهد که دست اندرکاران حکومت از موقعیت خود نردبانی برای دستیابی به امیال خود و بستگان بسازند. و این برای آن حضرت که آهن گداخته را نزدیک دست برادر خود « عقیل » می برد و می گوید : « تو می خواهی با رسیدن به خواسته خویش علی را گرفتار آتش عذاب الهی کنی » (۴ )افتخاری می شود که به آن می بالیم .

۶) عدالت از دیگر ره آوردهای حکومت علی (ع ) بود .

سیاست امیرالمومنین بر مبنای اصل عدالت پایه ریزی شد و همین امر مشکلات فراوانی را برای آن حضرت ایجاد کرد.

شهید مطهری (ره ) با اشاره به این اصل می فرماید : تبعیض و رفیق بازی باندسازی و دهان ها را با لقمه های بزرگ بستن و دوختن همواره ابزار لازم سیاست قلمداد شده است . اکنون مردی زمامدار و کشتی سیاست را ناخدا شده که دشمن این ابزار است » (۵ )

اسیر نفس نشد یک نفس علی ولی

نشد اسیر که بر مومنین امیر آمد

اسیر نفس کجا و امیر خلق کجا

که سر بلند نشد آن که سر به زیر آمد

علی نداد به باطل حقی ز بیت المال

که از حساب و کتاب خدا خبیر آمد

درود بر آن ملتی که رهبر وی

چنین بلند مقام و چنین خطیر آمد

۷) زهد و عدم دل بستگی به مظاهر دنیوی از برجسته ترین ویژگی های امام علی (ع ) است . استاد مطهری (ره ) در این باره می فرماید : « عدم دلبستگی به دنیا و بی توجهی به زرق و برق آن ) و هم دردی و شرکت در غم دیگران مخصوصا در مورد پیشوایان امت که چشم ها به آنان دوخته است اهمیت به سزایی دارد. علی (ع ) در دوره خلافت بیش از هر وقت دیگر زاهدانه زندگی می کرد. می فرمود : ان الله فرض علی ائمه العدل ان یقدروا انفسهم بضعفه الناس کیلا یتبیغ بالفقیر فقره (۶ ) خداوند بر پیشوایان دادگر فرض کرده است که زندگی خود را با طبقه ضعیف تطبیق دهند که رنج فقر مستمندان را ناراحت نکند » .

در جای دیگر می فرماید : ااقنع من نفسی بان یقال هذا امیر المومنین ولا اشارکهم فی مکاره الدهر او اکون اسوه لهم فی جشوبه العیش (۷ ) آیا با عنوان و لقب امیرالمومنین که روی من نهاده و مرا با آن خطاب می کنند خودم را قانع سازم و در سختی های روزگار با مومنین شرکت نداشته باشم و یا در فقیرانه زندگی کردن امام و پیشوای آنان نباشم »

در دنباله نامه خود می فرماید : « هیات ان یغلبنی هوای و یقودنی جشعی الی تخیر الاطعمه ولعل بالحجاز او الیمامه من لاطمع اله فی القرص و لا عهداله بالشبع او ابیت مبطانا و حولی بطون غرثی و اکباد حری چگونه ممکن است هوای نفس بر من غلبه کند و مرا به سوی انتخاب بهترین خوراک ها بکشاند در صورتی که شاید در حجاز یا یمامه افرادی یافت شوند که امید همین قرص نان را هم ندارند و دیر زمانی است که شکمشان سیر نشده است . آیا سزاوار است شب را با سیری صبح کنم در صورتی که در اطرافم شکم ها گرسنه و جگرهای سوزان قرار دارد ! »

علی (ع ) اگر شخص دیگری را می دید که این اندازه بر خود تنگ می گیرد او را مورد مواخذه قرار می داد. هنگامی که با اعتراض روبه رو می شد که پس از تو خودت چرا این اندازه بر خود تنگ می گیری جواب می داد : من مانند شما نیستم . پیشوایان وظیفه جداگانه ای دارند . چنان که از گفتگوی آن حضرت با عاصم بن زیاد حارثی پیدا است » (۸ ) طرز زندگی و لباس و غذا و نحوه برخورد آن حضرت با مظاهر دنیا باید سرلوحه رهبران و دولت مردان دین و مملکت ما قرار گرفته و خود را پیرو آن حضرت دانسته و لحظه ای غفلت نکنند.

مرد سیرت را به صورت کار نیست

جامه گر صد وصله دارد عار نیست

کار ما در راه حق کوشیدن است

جامه زهد و ورع پوشیدن است

زهد باشد زینت پرهیز کار

زینت دنیا به دنیا واگذار

به طور کلی محورهای عمده برنامه های امیرالمومنین عبارت بود از :

▪ انتخاب افراد الایق و متدین و امین برای امور اجرایی کشور

▪ اصرار بر اجرای قانون از سوی مسئولان اجرایی

▪ حفظ آزادی ها تلاش در احقاق حقوق مردم

▪ تلاش برای عمران و آبادی

▪ حفظ امنیت کشور

▪ تربیت مردم و تبیین ارزش وجودی آن ها و شخصیت دادن به آحاد جامعه

▪ بسط علم و دانش

▪ برخورد با متجاسرین و قانون شکنان و ... (ره توشه راهیان نور دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم )

پاورقی :

۱ ـ نهج البلاغه ترجمه فیض خطبه ۹۱

۲ ـ همان خطبه ۱۲۶

۳ ـ جاذبه و دافعه علی (ع ) ص ۱۳۹

۴ ـ نهج البلاغه ترجمه فیض خطبه ۱۲۵

۵ ـ سیری در نهج البلاغه ص ۱۱۵

۶ ـ نهج البلاغه خطبه ۲۰۷

۷ ـ همان نامه ۴۵

۸ ـ سیری در نهج البلاغه ص ۲۲۸ ـ۲۲۶

حضرت علی (ع )

آیا با عنوان و لقب امیرالمومنین که روی من نهاده و مرا با آن خطاب می کنند خودم را قانع سازم و در سختی های روزگار با مومنین شرکت نداشته باشم و یا در فقیرانه زندگی کردن امام و پیشوای آنان نباشم

انتخاب افراد لایق اصرار بر اجرای قانون از سوی مسئولان اجرایی حفظ آزادی ها و تلاش برای احقاق حقوق مردم از جمله برنامه های امام علی (ع ) در حکومت اسلامی بود.