مشاوره گروهی پیشگیرانه به مثابه یک راهبرد

مشاوره به عنوان یکی از رشته های علمی قادر به ارائه خدماتی یاورانه و خود توانمندساز, واجد ظرفیت های ارزنده ایی برای کاهش آسیب پذیری ها و جبران آسیب های اجتماعی مبتنی بر واحد خانواده می باشد

مشاوره گروهی پیشگیرانه به مثابه یک راهبرد

یحیی بازیاری زاده

کارشناس ارشد مشاوره خانواده

بخش هایی از گزارش چندی پیش وزیر کشور در مجلس و گزارش ها و نتایج پژوهش هایی از این دست در تصویر بخشی از آسیب پذیری های جامعه، بویژه در ابعاد مرتبط با خانواده را برای نیل به راه حل های بنیادین را می توان و باید از مناظر مختلف به بررسی و تحلیل نشست. در وهله نخست بازکاوی وضعیت موجود با نگاهی ریشه شناسانه و به دور از هر گونه احساسات سوگرایانه، می تواند افقی راهگشا فرا روی متولیان مسئول در این پیوند قرار دهد. یکی از نکات مهم در این پیوند را می توان اصرار بر عدم فاصله گیری از رویکردهای علمی چه در سطح تحلیل و چه در سطح راه حل برای پرداختن به پدیده ها و آسیب های اجتماعی دانست. چه آنکه ای بسا ریشه طیفی از مسائل مورد اشاره در گزارشات یاد شده را می توان ناشی از همین مساله دانست. دومین نکته مهم، عیار افزایی پیشگیری در مجموعه سیاست گذاری های مرتبط با امور خانواده و آسیب پذیری های آن با نگاهی علمی و اصولی می باشد. برآیند این دو موضوع را می توان در امر آموزش های همگانی موثر شهروندان در رویکردی علمی با نگاهی پیشگیرانه و آمادگی بخش جستجو نمود. امری که به نظر می رسد شاید، هم در سطح آموزش های رسمی کلاسیک تحصیلات مقدماتی و عالی و هم آموزش های غیر رسمی، آن چنان که باید کافی و کیفی نبوده و تبعات برخی ضعف ها و نقایص در این پیوند، خود را به صورت فقدان بازدارندگی کافی در برابر آسیب های اجتماعی متجلی نموده باشد. در میان رشته های علمی مختلف مرتبط با این ساحت، مشاوره به عنوان یکی از رشته های علمی قادر به ارائه خدماتی یاورانه و خود توانمندساز، واجد ظرفیت های ارزنده ایی برای کاهش آسیب پذیری ها و جبران آسیب های اجتماعی مبتنی بر واحد خانواده می باشد. مشاوره در جغرافیای ذهن جامعه ما اما عمدتا با اختلالات و کژکارکردی های روانی عجین گردیده و مراجعه به مشاور عمدتا و عموما به بازه زمانی پس از بروز علائم اختلالات روانی، عاطفی و خلقی موکول دانسته می شود حال آنکه مشاوره در یک نگاه و رویکرد پیشگیرانه، نوعی آموزش برای خود توانمندسازی شهروندان می باشد. مخاطبین واقعی مشاوره پیشگیرانه بیش و پیش از انسان های گرفتار آمده در نابسامانی های روانی، انسان های سالم یا افرادی هستند که خود را سالم و بی نیاز از مراجعه به مشاور می پندارند. به عبارت دیگر مشاوره پیشگیرانه مربوط به دوران پیشا نشانه بوده و قبل از بروز نشانه های اختلالات و کژکارکردی های روانی می تواند مانع از اتصال پیش سازهای این اختلالات و در نتیجه فعال شدن آنها و به مخاطره افتادن سلامت روانی فرد، خانواده و جامعه گردد. مشاوره پیشگیرانه می تواند موضوع محور بوده و در اشکال گروهی قادر به ارائه اثربخشی قابل توجهی در پیشگیری از افول شاخص های سلامت روان می باشد. مشاوره گروهی پیشگیرانه، فراتر از یک روش، می تواند به عنوان یک راهبرد برای صیانت از سلامت روان و به تبع آن پیشگیری از بروز طیفی از آسیب های اجتماعی در ساحت های خانوادگی و مناسبات میان فردی از جمله و بویژه در مقوله مهم ازدواج و روابط زناشویی اثربخش، نقش آفرین گردد. وجه ممیزه مشاوره گروهی پیشگیرانه با آنچه آموزش های پیشگیرانه خوانده می شود این است که مشاوروه گروهی پیشگیرانه ضمن برخورداری از کارکردهای آموزشی، اثری فراتر از آن داشته و با آفرینش فضایی مسئولانه، زمینه مشارکت مشترک فعالانه مشاور و مشاوره جویان در یک فرآیند رشد آفرین را فراهم می آورد. اعضاء گروه مشاوره پیشگیرانه، در اثنای حضور و مشارکت در مشاوره گروهی در سایه تبادل نظر و درک تفاوت ها و تشابه خود با تک تک اعضاء گروه به درک واضح تر و تصویر گویا تری از بخش های مختلف آنچه "خود" خوانده می شود دست می یابند. این تصویر واضح از خود را می توان به فرآیند خودآگاهی به عنوان یکی از کارکردهای مهم و شاید مهمترین کارکرد مشاوره گروهی نسبت داد. به عبارت دیگر افراد در اثنای حضور و مشارکت در یک برنامه مشاوره گروهی به سطوحی از خودآگاهی نائل خواهند آمد. خودآگاهی یکی از مهارت های بنیادین زندگی بوده که در طول مدت حضور و مشارکت افراد در مشاوره گروهی تقویت گردیده و تقویت آن را با توجه به ماهیت و اثر زیرساختی آن می توان مترادف با خود توانمند سازی دانست. آگاهی از خود و شناخت هر بیشتر، دقیق تر و عمیق تر لایه های شخصیتی و نقاط ضعف و قوت خود می تواند افراد را در یافتن و درک زمان و دلایل پدیدآیی مسائل احتمالی شان و پیمودن ایمن تر مسیر پر فراز و نشیب سفر زندگی یاری رسان باشد. یعنی تحقق همان کارکردی که از مشاوره و انتظاری که از مشاور می رود. آشنایی شهروندان با مفهوم مشاوره پیشگیرانه گروهی-به عنوان رویکردی جدید در مشاوره گروهی که برای نخستین بار به ابداع نگارنده در ادبیات این رشته طرح در داخل کشور طرح می گردد- و حضور و مشارکت آنان از یکسو و تسهیل توسعه و ارتقاء فراوانی کیفی این نوع و شکل از مشاوره خاص از دیگر سو می تواند با کمک به خود توانمند سازی پایدار شهروندان، آنان و به تبع آن خانواده ها و جامعه را در برابر آسیب های اجتماعی تهدید گر سلامت روان، مقاوم تر نماید. یکی از مهمترین نتایج تحقق و فراگیری این رویکرد، ارتقاء آنچه در عرف علم روانشناسی و مشاوره "تاب آوری روانی" خوانده می شود خواهد بود. ارتقاء تاب آوری روانی شهروندان و خانواده ها، عملا معادل رشد و ارتقاء پایدار تاب آوری غیر سازه ای جوامع بوده که مانع از وارد آمدن آسیب های زیان بار و بعضا جبران ناپذیر بر پیکر شهروندان و به تبع آن جوامع خواهد گردید. از چنین جوامعی به عنوان جوامع مستحکم در برابر تکانش های متعدد و متنوع زندگی در دوران پرشتاب امروزین می توان یاد نمود. از منظر یک نگاه روایی، هر یک از ما داستان زندگی خود را زندگی می کنیم. داستان زندگی هر یک از ما جزئی از کتاب داستان زندگی گروهی و اجتماعی است. در فرایند مشاوره گروهی، با هم اندیشی تبادلی، تحت راهبری تسهیلگرانه مشاور، با قرار گیری این داستان ها در کنار یکدیگر، مشاوره جویان در تعامل با مشاوران در تدوین آن کتاب داستان زندگی مشتاقانه می کوشند. کتابی که با هم آموزی، زمینه رشد میانگین گروه که محصول رشد میانگین های فردی تک تک افراد حاضر در مشاوره پیشگیرانه گروهی می باشد فراهم می آید. صلاحیت و توان علمی و تجربی مشاور، اشتیاق و انگیزه مشاوره جویان، عوامل مشترک میان فراگیران، کم و کیف مشارکت فراگیران، سطح پوشش بیمه ایی خدمات پیشگیرانه بخش سلامت روان از جمله مشاوره، با نگاه کاهش هزینه ها و میزان مشاوره باوری جامعه، از جمله عوامل مهم دخیل در میزان اثربخشی، کامیابی و کامروایی مشاوره گروهی پیشگیرانه خواهد بود. عواملی که تمهید قبلی آنها به عنوان پیش نیازهای مربوطه می تواند اثربخشی کیفی مشاوره گروهی و به همان نسبت پیشگیری از رشد صعودی آسیب های اجتماعی خانواده محور را ارتقاء بخشد. به امید آنکه اهتمام لازم برای این رویکرد نوین اثربخش در ساحت خانوادگی و اجتماعی مورد توجه بیش از پیش شهروندان و متولیان قرار گرفته و با استقبال مبتنی بر آگاهی شهروندان و تسهیلگری مبتنی بر اراده معطوف به کاهش آسیب های اجتماعی از سوی متولیان امکان ورود این امکان نوین در دنیای مشاوره به عرصه نقش آفرینی برای کاهش آسیب های اجتماعی خانواده محور با نگاهی پیشگیرانه بیش از پیش فراهم آید. از یاد نمی توانیم برد که نقد روزها، ماه ها و سال های در حال گذر فعلی در سالیان آینده از سوی صاحبنظران مربوطه، وزن کیفی و عیار اثربخشی سیاست گذاری های در حال تدوین را مشخص خواهد نمود.

یحیی بازیاری زاده