برنامه ریزی تولید مثل با ملاتونین در نشخوار کنندگان کوچک

فعالیت تولیدمثلی گوسفند به خصوص در مناطق معتدل اروپای شمالی در اواخر تابستان و اوایل پاییز به بیشترین میزان می رسد به عنوان مثال نژادهای گوسفند فرانسوی درطی فصل زمانی که روزها کوتاه تر می شود یعنی از آخر ژوئن اوایل تیر زودترین موقع و آخر آگوست اوایل شهریور برای همه افراد نژاد مذکور تا ماه ژانویه دی جفت گیری می کنند

برنامه‌ریزی تولید مثل اغلب به معنی تولید مثل در خارج از فصل به‌منظور اطمینان از فروش بره‌ها هنگامی که تقاضا در بالاترین سطح و قیمت های فروش در بیشترین میزان است، می‌باشد. بسته به منطقه و نژاد، ساده‌ترین راه انجام این کار ممکن است ازطریق تأثیر جنس نر یا با استفاده از بالا بردن سطح تغذیه [۱] یا تغییر میزان نور، اسفنج‌های مهبلی آغشته به پروژسترون یا در چند ساله اخیر با استفاده از ملاتونین باشد.

● گوسفندها، گونه‌های فصلی هستند.

فعالیت تولیدمثلی‌ گوسفند به‌خصوص در مناطق معتدل (اروپای شمالی) در اواخر تابستان و اوایل پاییز به بیشترین میزان می‌رسد. به‌عنوان مثال نژادهای گوسفند فرانسوی درطی فصل زمانی که روزها کوتاه‌تر می‌شود یعنی از آخر ژوئن ]اوایل تیر[ ( زودترین موقع) و آخر آگوست ]اوایل شهریور[ (برای همه افراد نژاد مذکور) تا ماه ژانویه]دی[ جفت‌گیری می‌کنند.

ماهیت فصلی این فعالیت به تغییرات طول نور روزانه (فتوپریود) بستگی دارد. روزهای کوتاه‌تر (پاییز) فعالیت جنسی را تحریک می‌کند درحالی‌که روزهای بلندتر (بهار) اثر ممانعت کننده روی چنین فعالیت‌هایی در نشخوارکنندگان کوچک دارد. کنترل فعالیت جنسی فقط به‌وسیله ایجاد تغییرات در روزهای بلند و کوتاه امکان‌پذیر می‌شود؛ چنین تغییری در شرایط طبیعی وجود دارد.

در کشورهای جنوب اروپا، شمال آفریقا و خاور میانه، میش‌ها به سادگی در خارج از فصل جفت‌گیری می‌کنند و غالباً دو فصل جنسی دارند، فصل اصلی از آگوست ]مرداد ـ شهریور[ تا ژانویه ]دی ـ بهمن[ و فصل کوتاه‌تر دوم در بهار (آوریل تا مه ]فروردین تا خرداد[) است. مثلاً در مراکش نژادهای بوجاد (Boujaad) و بنی‌گویل (Beni-guil) یک فصل جفت‌گیری دارند که از ماه مه ]اردیبهشت ـ خرداد[ تا دسامبر ]آذر ـ دی[ با یک اوج در آگوست ]مرداد ـ شهریور[ به‌طول می‌انجامد درحالی‌که نژاد تیمالیدیت Timalidite کمی زودتر جفت‌گیری می‌کنند (آوریل تا دسامبر ]فروردین تا دی[) و نژاد دمن Dman به‌جهت توانایی تولید زودهنگام و تعداد بالای بره متولد شده در سال مشهور است (۶/۱ تا ۳/۲) به‌هرحال باروری[۱][۲] و تعداد بالای بره متولد شده در سال[۲][۳] در این دوره پیش از فصل کاملاً مطلوب نیستند و بنابراین روش‌های برنامه‌ریزی تولیدمثلی به‌منظور افزایش تولید در این دوره استفاده می‌شوند.

● فتوپریود چگونه عمل می‌کند؟

فتوپریود ازطریق غدهٔ کوچکی در پایه مغز، بدنه پینه‌آل، عمل می‌کند که در طول شب ملاتونین را تولید و ترشح می‌کند. سپس ملاتونین روی هیپوتالاموس تأثیر گذاشته و ازطریق GnRH، غدهٔ هیپوفیز را تحریک می‌کند که این غده نیز هورمون‌های گنادوتروفین (FSH , LH) که مسئول فعالیت تخمدان و بیضه هستند را ترشح می‌کند. این هورمون یک پیام‌آور بیوشیمیایی است که به سیستم نورواندوکراین پستانداران اجازه می‌دهد تا طول تابش نور روزانه را اندازه‌گیری کند.

ملاتونین در طول شب ترشح می‌شود و به‌علت این ترشح حیوانات ازطول شب و در نتیجه روز آگاه می‌شوند.میزان ملاتونین مترشحه به جریان خون به‌وسیله غده پینه آل متناسب با طول شب است و از این رو باتوجه به فصل متفاوت خواهد بود. درنتیجه کاهش طول روشنایی روز افزایشی در این میزان ملاتونین رخ می‌دهد. (تابستان و پاییز) که سبب آغاز فعالیت جنسی در گوسفند و بز نر وماده می‌شود.

آزمایش روی میش‌های اواریکتومی شده کهدر آنها از قرص کاشتنی رگولین و استروژن استفاده شده و ترشح ضربانی GnRH و LH کنترل شده بود. پس از ۴۰ تا ۶۰ روز قرص کاشتنی ملاتونین ، افزایشی را در فراوانی آزاد شدن این دو هورمون و درنتیجه در میانگین غلظت پلاسمایی LH القاء کرد.

● کاشتنی ملاتونین): تبدیل روز به شب

در اوایل دهه ۸۰ میلادی مطالعات دربارهٔ تأثیرات ملاتونین در میش‌ها نشان داد که تجویز طولانی مدت درطی یک دوره یک ماهه همان تأثیرات روزهای کوتاه را بر روی فیزیولوژی حیوانات به‌وسیله القاء شروع دوباره فعالیت جنسی را دارد. بطوریکه به‌صورت طبیعی از تحول تابستانی به بعد در زمانیکه طول فاز شبانه به‌تدریج زیاد می‌شود، افزایش ترشح ملاتونین و درنتیجه نوسانات پیک‌های LH افزایش می‌یابد. در پایان روزهای ۴۰ تا ۶۰ ، فعالیت جنسی در ماده‌ها و نرها آغاز می‌شود.

یک قرص کاشتنی زیرجلدی حاوی ۱۸ گرم ملاتونین ساخته شد (رگولین Regulin، ceva santeAnimole) و با حمایت مالی INRA و مؤسسهٔ de l۰۳۹;Elevoge روی نژادهای فرانسوی مختلف استفاده شد. این محصول یک قرص کاشتنی بسیار کوچک با طول فقط چند میلیمتر است که در زیر پوست قاعده گوش با استفاده از یک تفنگ مخصوص جاسازی می‌شود و محتوای ملاتونین آن درطی یک دوره حداقل ۶۰ روزه ( دوره مورد نیاز برای عمل آن ) آزاد می‌شود و هیچ نیازی به برداشت آن نیست.

▪ نحوه استفاده:

ملاتونین کاشته شده به این روش نیاز به ۴۰ تا ۶۰ روز برای شروع فعالیت تولید مثلی در جنس نر و ماده دارد بنابراین قرص‌های کاشتنی باید ۶ تا ۷ هفته قبل از اینکه میش‌ها و قوچ‌ها درکنار هم قرار گیرند ، جاگذاری شوند تا از اثر دام نر فایده لازم حاصل شود. زمانی‌که نرها و ماده‌ها از هم جدا بوده (ازنظر دیدن، شنیدن و بو) و سپس قرصها ی کاشتنی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای حصول نتایج مطلوب هر رأس قوچ مورد آزمایش باید برای ۲۰ ـ ۲۵ میش استفاده شود.

▪ مزایای استفاده از ملاتونین

رگولین سبب زودتر شروع شدن فصل جنسی در بزها و گوسفندهای نر و ماده شده و معیارهای تولید مثلی پیش از فصل جنسی را بهبود می‌بخشد. بدون توجه به میزان تولید مثل خارج از فصل ، فصل جنسی را می‌توان ۱ تا ۵/۱ ماه زودتر آغاز نمود. مطالعات بسیار زیاد روی نژادهایی که به سادگی می‌توانند خارج از فصل آمیزش کنند نشان داده است که کارایی تولید مثل (باروری و تعداد بره متولد شده) در این موارد بهبود می‌یابد. آزمایشات انجام گرفته در اسپانیا، ایتالیا، یونان، قبرس، ترکیه، تونس، مراکش، سوریه و اردن نشان داده است که در همه موارددر صورت استفاده در شرایط مناسب ممکن است درمقایسه با ماده‌های درمان نشده ]با ملاتونین[ در همان دوره، ۱۵ تا ۲۵ بره بیشتر در ۱۰۰ میش به‌دست آید.

مزیت تولید مثلی دیگرملاتونین که توسط پرورش‌دهندگان مشاهده شده است اینکه به همان خوبی که فصل جنسی را جلو می‌اندازد،‌بر روی میزان بره‌زایی درطی یک دوره سه‌ هفته‌ای در گروهی که در همان روز (قرص) کاشته شده است ]در مقایسه با گروهی که با ملاتونین درمان نشده‌اند[ تاثیر دارد.از زمان شروع استفاده آن در فرانسه در سال ۱۹۹۶م بسیاری از آزمایشات انجام گرفته در مزارع پرورش گوسفند تأیید کرده است که یک قرص کاشتنی زیرجلدی تجویز شده در ۴۲ تا ۴۹ روز (۶ تا ۷ هفته) قبل از تاریخ جفت‌گیری با میل جنسی (یک قوچ به‌ازای ۲۰ـ۲۵ میش) باعث نزدیک شدن تولدها در یک دوره تولید مثلی می‌شود. همچنین جداسازی نرها از ماده‌های تحت درمان ه ]با ملاتونین [باعث ایجاد اثر دام می‌گردد، زمانی‌که قوچ‌ها ۴۲ تا ۴۹ روز پس از کاشتن (قرص) در ماده‌ها، وارد گله می‌شوند.

اثر تولید مثلی دیگر ملاتونین، تأثیرش بر روی تعداد بره‌های متولد شده است. به‌طور سیستمیک ۱۵ تا ۲۵ بره بیشتر در ۱۰۰ رأس میشی که قرص کاشته شده است درمقایسه با جفت‌گیری طبیعی در همان دوره با میش‌های درمان نشده ]با ملاتونین[ تولید می‌شود: یعنی دوقلوزایی بیشتر و تک‌زایی کمتر، بدون هیچ‌گونه تغییری در تعداد ]زایش‌های[ سه‌تایی یا بیشتر. این تأثیر حتی در نژادهای با تمایل طبیعی ] به تولید [ بره خارج از فصل هم می‌تواند مشاهده شود. دلیل فیزیولوژیکی برای این تأثیر ـ که بین تولید کنندگان گوشت گوسفند ارزش بیشتری دارد ـ هنوز به طور کامل شناخته شده نیست. اما تحقیقات مجدانه در حال انجام است.

نمودار توصیف تولد یک، دو و سه‌تایی را پس از جفت‌گیری طبیعی در میش‌های Tarasconnais نشان می‌دهد. بسته به اینکه قرص رگولین کاشته شده‌ است یا نه (گروه کنترل). اطلاعات این آزمایش به‌وسیله مؤسسه فرانسوی del۰۳۹;Elvoge انتخاب شده است.

● برخی اطلاعات محلی

در تونس، آزمایشات با همکاری دانشکده دامپزشکی نانت بر روی نژادهای بومی انجام شد: در نژاد دم‌باریک غرب thin-tailed ofwest و مرینوس سیاه (Black merino) قرص‌های کاشتنی ملاتونین در فوریه (بهمن ـ اسفند) استفاده شد یعنی دوره‌ای که فعالیت جنسی در ماده‌ها در کمترین میزان طبیعی است. در نتایج ۲۸۰ تولد، تزاید ( به میزان کمتر) و بنابراین باروری (تولید کلی) به‌طور مشخص بین گروه کنترل و گروهی که در آنها قرص ملاتونین کاشته شده ، متفاوت بود. به‌علاوه دوره بره‌زایی بسته به نژاد ۱۳ تا ۱۶ روز زودتر صورت می‌گیرد و همچنین تفاوت در باروری بین گروه‌های کاشته شده با ملاتونین و گروه‌های کنترل معنی‌دار نبود. گروه ملاتونین ۳۰ بره بیشتر از گروه درمان نشده تولید کرد یعنی ۲۲% تولید بیشتر.

▪ سایر نقاط:

آواسی گسترش یافته‌ترین نژاد در خاور میانه و خاور نزدیک است. در سوریه ۱۶ میلیون، عراق ۶ میلیون، اردن ۷/۱ میلیون، ترکیه ۱ میلیون و… رأس وجود دارد. به‌لحاظ منشأ، نژادی است که همراه با قبایل چادرنشین مناطق بیابانی بوده است و بهترین نژاد شیری در منطقه، با تولید شیر بیش از ۳۰۰ لیتر درطول ۲۱۰ روز می‌باشد. هرچند ماده‌هایی با میزان تولید شیر بیشتر از ۷۵۰ لیتر در طول دوره شیرواری هم می‌توان یافت.

به‌هرحال فصل جنسی این نژاد شیری ممتاز دقیقاً مشخص نیست. دوره جهت‌گیری‌اش در میانه ژوئن ]اواخر خرداد[ شروع و تا دسامبر ]آذر[ ادامه می‌یابد اما زمان ایده‌آل برای قرص کاشتنی نیاز به شناسایی دارد. امروزه این مسئله دلیلی برای موفقیت آزمایشات در سوریه شده است حتی می‌توان بهبود قابل ملاحظه‌ای را در میزان باروری در اوایل فصل (مارس ]اسفند[ / آوریل ]فروردین[) مشاهده کرد یعنی سودی درحدود ۷۰%.

تمام این آزمایشات ما را قادر به تصحیح روشی برای استفاده از قرص‌های کاشتنی ملاتونین مطابق نژاد و کشور و نیز تعیین دوره مناسب جهت استفاده برای میش‌ها و بره میش‌ها در نژادهای اصلی خواهد کرد. همچنین امکان تأیید استفاده از ملاتونین حتی در