لزوم و لوازم پیشگیری از جرم در جامعه

از نظر جامعه شناختی، جامعه امروزی، در عین حال که لوازم رفاه و آسایش او را فراهم می‌سازد، یک جامعه پرخطر محسوب می‌شود که خطرهای موجود در آن عمدتاً توسط انسان‌ها ایجاد می‌گردد. …

از نظر جامعه شناختی، جامعه امروزی، در عین حال که لوازم رفاه و آسایش او را فراهم می‌سازد، یک جامعه پرخطر محسوب می‌شود که خطرهای موجود در آن عمدتاً توسط انسان‌ها ایجاد می‌گردد. بدین ترتیب شناسایی و کنترل خطرهای انسان ساخته، یکی از دغدغه‌های مهم می‌باشد. امروزه پیشگیری از بزه‌دیدگی، محور اصلی مطالعات و بحث‌های صاحب‌نظران در علوم جنایی و یکی از مهمترین اهداف یک سیاست جنایی کارآمد و به طور کلی یکی از اهداف تمامی اصلاح‌گران عدالت کیفری می‌باشد. به طورکلی هدف پیشگیری، کاهش شیوع و بروز طول مدت شیوع و ناتوانی باقی مانده از یک رخداد است.

معنی لغوی و اصطلاحی پیشگیری: لغت «پیشگیری» در منابع فارسی به معنای دفع، مانع گشتن، جلوگیری، از پیش مانع شدن، اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از اتفاقات بد و ناخواسته به‌کار رفته است. همچنین پیشگیری در معانی جلوگیری، منع سرایت مرض از پیش، حفظ صحت، کار یا تدبیری برای مانع شدن از رویداد معینی در آینده، دفع، جلوگیری، مانع گشتن، منع کردن و از پیش مانع آن شدن استعمال شده است. این واژه در فرهنگ لغت انگلیسی «Random hous)» مانع شدن از اینکه چیزی رخ دهد، معنا گردیده است. واژه پیشگیری امروزه در معنای جاری و متداول دارای دو بعد است: پیشگیری یا جلوگیری کردن هم به معنی پیش دستی کردن، پیشی گرفتن و به جلوی چیزی رفتن و هم به معنی آگاه کردن، خبر چیزی را دادن و هشدار دادن است.

مرکز بین‌المللی پیشگیری از جرایم در تعریف این واژه عنوان می‌دارد: «هر عملی که باعث کاهش بزهکاری، خشونت، ناامنی از طریق مشخص کردن و حل کردن عوامل ایجادکننده این مشکلات به روش علمی شود؛ پیشگیری از جرایم است». ریموند گسن - جرم شناس فرانسوی- در تعریف اصطلاحی و علمی پیشگیری معتقد است که مراد از پیشگیری هر فعالیت سیاست جنایی که غرض انحصاری و غیر کلی آن، تحدید حدود امکان پیش آمدِ مجموعه اعمال جنایی از راه غیر ممکن‌الوقوع ساختن یا دشوار نمودن یا احتمال آن را پایین آوردن است، بدون آنکه به تهدید کیفر یا اجرای آن متوسل شوند. به دیگر سخن، هر رویه‌ای که اعمال شود و نتیجه آن نشان دهد که از نرخ بزهکاری کاسته شده، آن رویه را می‌توان پیشگیری دانست.

گسن برای پیشگیری چهار معیار در نظر دارد: ۱- اقدامی پیشگیرانه تلقی می‌شود که هدف اصلی آن تضمین پیشگیری از بزهکاری یا انحرافات جرم گونه باشد. یعنی اقدام مؤثر علیه عوامل یا فرایندهایی که در بروز بزهکاری و انحراف نقش تعیین کننده و قاطع دارد. ۲- تدابیر یا اقدام‌های پیش گیرنده جنبه جمعی دارد، یعنی مخاطب آن، کل جمعیت یا گروه یا بخش معینی از آن کل است. ۳- زمانی که هدف، اجتناب از انتخاب رفتارهای مجرمانه یا منحرفانه است، اقدام‌ها یا تدابیری پیش گیرانه خوانده می شود که قبل از ارتکاب اعمال بزهکارانه یا کج‌روانه و نه بعد از آن انجام شود. ۴- اگر پیشگیری شامل اعمال، تدابیر یا اقدام‌هایی قبل از ارتکاب هر جرم یا پیش از انتخاب هر رفتار منحرفانه است، در آن صورت این تدابیر یا اقدام‌ها نمی‌تواند مستقیماً قهرآمیز و سرکوبگر باشد. زیرا سرکوبی کیفری مستلزم آن است که جرمی واقع شده باشد.

می‌توان پیشگیری را به دسته‌هایی تقسیم نمود. پیشگیری اولیه عبارت است از برنامه‌ها و خدماتی که به جمعیت عمومی به منظور جلوگیری از وقوع یک رخداد ارائه می‌شوند. پیشگیری ثانویه عبارت‌است از برنامه‌ها و خدماتی که در مراحل اولیه‌ بروز رخداد ارائه می‌شود و منجر به شناخت به موقع و جلوگیری از پیشرفت و طولانی مدت شدن آن می‌گردد.

به عبارتی دیگر، پیشگیری ثانویه از پیش بینی در باب یک وضعیت جرم‌زا متأثر می‌شود. در واقع این پیشگیری ناظر به گروه‌های خاص است که بیم ارتکاب جرم از سوی اعضای آنها می‌رود و در معرض خطر بزهکاری قرار دارند. باید گفت این دو نوع پیشگیری در چهارچوب جرم شناسی پیشگیرانه قرار می‌گیرد. پیشگیری ثالث در واقع ناظر به پیشگیری از تکرار جرم با انجام اقدام‌های فردی و سازگار‌سازی دگر باره بزهکاران قدیمی است. پیشگیری ثالث برنامه‌ها و خدماتی را در بر می ‌گیرد که هدفشان، کاستن از شیوع آثار و ناتوانی حاصل از وقوع رخداد می‌باشد.

نسترن علوی زادگان