داستان سمند

سال ۱۳۷۵ معلم اجتماعی سر کلاس درس به شاگردان خود می گوید ما مردمی هستیم با فرهنگی غنی ولی مدت هاست فرهنگ خود را فراموش کرده ایم و به قوانین اجتماعی اهمیت نمی دهیم, سر یکدیگر کلاه می گذاریم و فرهنگ کار گروهی را نداریم

سال ۱۳۷۵ معلم اجتماعی سر کلاس درس به شاگردان خود می‌گوید: ما مردمی هستیم با فرهنگی غنی ولی مدت‌هاست فرهنگ خود را فراموش کرده‌ایم و به قوانین اجتماعی اهمیت نمی‌دهیم، سر یکدیگر کلاه می‌گذاریم و فرهنگ کار گروهی را نداریم. بچه‌ها! مردم کره را نگاه کنید، همه با هم کار می‌کنند و تولیدات خود را مصرف می‌کنند، تولیدکنندگان نیز به حقوق مردم احترام می‌گذارند، مثال ساده هم صنعت خودرو کره است. حال ما مدت‌ها پیکان انگلیسی را بدون کوچک‌ترین تغییر با ایرادات فراوان تولید می‌کنیم ولی خودروسازی مانند دوو، خودروهای مدرن ارزان و با قیافه‌های جذاب تولید می‌کند، همه بچه‌های کلاس، به فکر فرو رفته‌اند که ناگهان زنگ مدرسه به صدا درمی‌آید. در اواسط دهه ۷۰، چند سالی از واردات خودرو می‌گذشت که خودروهای کره‌ای به تعداد فراوان و با مدل‌های متنوع وارد شدند.

صنعت خودرو ایران که پس از پایان جنگ، یک دهه رکود را تجربه کرده بود و همه از آن به عنوان صنعت مرده نام می‌بردند و بسیاری نیز عقیده داشتند کارخانه‌های خودروسازی باید تعطیل شوند و ضرورتی برای حضور صنعت خودرو در کشور وجود ندارد، در این میان، این صنعت دوباره راه خود را با پیکان شروع کرد و حال پس از واردات خودرو و ورود اتومبیل‌های متنوع کره‌ای، فشار دوباره بر روی این صنعت، تشدید شده بود که چرا ما نمی‌توانیم حتی یک خودرو طراحی کنیم و چرا حتی چراغ‌های پیکان نیز تغییر نکرده، از همه جالب‌تر آن بود که پژو ۴۰۵ که در ابتدا به صورت مونتاژ کامل وارد بازار می‌شد، حتی اطلاعات فنی آن در اختیار مهندسان ارشد ایران‌خودرو قرار نمی‌گرفت.

طرح خودرو ملی که ایده آن چندان در ایران تازه نبود، دوباره مدتی پس از پایان واردات خودرو، برای تولید یک پیکان جدید آغاز شد تا به همه ثابت شود ما هم می‌توانیم مانند کره، خودمان به طراحی خودرو بپردازیم. نخستین بار مردم در بازی‌های جام ملت‌های آسیای ۹۶ شاهد تیزری بودند که خبر از تولید خودرو ملی می‌داد. در آن زمان طراحی خودرو ملی آغاز شد اما تا چندی پیش از شروع تولید سمند، از این خودرو ملی خبری نبود. در آغاز، طراحی خودرو ملی چندان سخت به نظر نمی‌رسید اما پس از شروع طرح، عظمت آن کاملا مشخص شد. طراحی پلتفرم (مجموعه‌های فنی خودرو) در ابتدا غیرممکن به نظر می‌رسید و روش پروتن مالزی که خودرو خود را با طراحی بدنه روی پلتفرم‌های میتسوبیشی، قرار می‌داد، انتخاب شد. حال آنکه پس از مدتی، مشخص شد حتی طراحی بدنه نیز کار بسیار دشواری است.

در همین زمان در کشور تایوان که شرکت فرست اتوموتیو انگلستان، طراحی نمونه اولیه خودرویی بر روی شاسی و قوای محرکه خودرو پژو۴۰۵ برای تولید در شرکت تایوانی را به پایان رسانده بود، ناگهان شرکت تایوانی ورشکست شد و شرکت فرست اتوموتیو که برای طراحی خودرو، بسیار هزینه کرده بود این طرح را به شرکت‌هایی در ایران، آرژانتین و چین پیشنهاد کرد. این پیشنهاد با اقدامات اولیه برای تولید خودرو ملی، همزمان بود و ایران‌خودرو، این طرح را با اشتیاق پذیرفت. مرکز تحقیقات ایران‌خودرو با جمع‌آوری فارغ‌التحصیلان ممتاز دانشگاه‌ها، از جمله امیرکبیر و شریف و چند دانشگاه دیگر، پروژه طراحی خودرو ملی را آغاز کرد.

طراحی شرکت فرست اتوموتیو در ایران، معایب فراوانی داشت، این خودرو اتاقی به نسبت کوچک و ارگونومی متناسب با افراد قدکوتاه شرق آسیا داشت. کارشناسان مرکز تحقیقات ایران‌خودرو در کنار کارشناسان فرست اتوموتیو و بعضی کارشناسان خارجی بدنه، ارگونومی و تا حدودی سیستم تعلیق را دوباره طراحی کردند، این طرح را حتی تا امروز شاید بتوان جدی‌ترین طرح کارآموزی کارشناسان داخلی در زمینه طراحی خودرو قلمداد. کرد در طرح سمند، مهندسان ایرانی به صورت مشترک با تیمی خارجی به انجام محاسبات مهندسی خودرو سمند پرداختند، طراحی بدنه با گروه فرست اتوموتیو انگلیسی و با همکاری گروهی از مهندسان آلمانی، اتریشی، کره‌ای و ایرانی انجام شد. طراحی قالب، در کره صورت گرفت. داشبورد خودرو نیز با الهام از خودرو فولکس‌واگن و توسط تیمی مشترک از مهندسان آلمانی، اتریشی و ایرانی طراحی شد.

ساخت قالب نیز در تایوان انجام شد و در نهایت تغییراتی در سیستم فنر و فرمان‌بندی خودرو به دلیل تغییر گرانیگاه‌ها و ایجاد تعادل انجام شد. خودروی سمند در ابتدا، قرار بود پیکان جدید باشد و جایگزین این خودرو با همان قیمت شود اما با ادامه کار و مشخص شدن هزینه‌های فراوان، قیمت خودرو به گونه‌ای افزایش یافت که دیگر نمی‌توانست جایگزین پیکان شود و نام آن به x۷ و در نهایت سمند تغییر کرد. این خودرو به دلیل نشان ایرانی تاکنون مورد قضاوت‌های مختلفی قرار گرفته؛ عده‌ای آن را خودرویی اسطوره‌ای می‌دانند و عده‌ای بر این عقیده‌اند پژو ۴۰۵ بسیار بهتر از این خودرو است؛ اما واقعیت فنی این خودرو چیست؟ بدنه خودرو، ۵/۱ برابر خودرو پژو ۴۰۵، نقطه جوشی دارد. این خودرو در انگلستان توسط شرکت مایرا، استاندارد ایمنی اروپا را کسب کرد و بدنه آن آیرو دینامیک‌تر از پژو ۴۰۵ است.

فرمان‌پذیری این خودرو نیز از نظر قدرت مانور، بسیار بالاتر از پژو ۴۰۵ بوده و در پیچ‌ها با سرعت بالا، قدرت مانور ایده‌آلی دارد؛ به همین دلیل توسط نظرسنجی‌های اخیر، بهترین سیستم فرمان را حتی بین خودروهایی مانند زانتیا و ماکسیما، از آن خود کرده است. سیستم ترمز این خودرو با نصب ABS ایمن‌تر می‌شود. البته این خودرو ایراداتی هم دارد مانند صدای بدنه خودرو که به دلیل قاب ستون‌های کناری است که به درستی مهار نشده‌اند. سیستم فنربندی این خودرو، نسبت به پژو ۴۰۵ سخت‌تر است، حال آنکه ایمنی آن نیز بیشتر از پژو ۴۰۵ است، البته بعضی از ایرادات از جمله صدای کمک فنر و یاتاقان زدن موتورهای JPK، ایرادات ترمز و طراحی نامناسب صندلی، تا حدودی درست است که در مدل‌های جدیدتر با استفاده از موتور L۳ و برقی شدن صندلی و حل مشکل ترمز، تا حدودی برطرف شده است و صدای بدنه نیز با مهار قاب ستون‌ها کنترل شده، اما شاید بزرگ‌ترین عیب یا حتی بزرگ‌ترین مزیت آن، نشان ایرانی این خودرو باشد که این خودرو را در کانون توجه قرار داده است.

این خودرو با آنکه نخستین تجربه ما در زمینه طراحی بوده ولی با مشارکت مهندسان ایرانی در کنار مشاوران خارجی، سبب کارآموزی جدی شده است. ساخت داخل بالای این خودرو در ابتدا و انتخاب بهترین قطعه‌سازان و حرکت آنها برای تولید قطعات این خودرو، نیز جهشی را حداقل در بخشی از قطعه‌سازان ایرانی به وجود آورده است. این خودرو قرار بود که با ساخت داخل بالای ۷۰ درصد تولید شود، به این دلیل بهترین قطعه‌سازان انتخاب شدند و در این زمینه، سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی نیز انجام شد. برای طراحی خطوط تولید، کارهای عجیب و در عین حال طاقت‌فرسایی صورت گرفت. پردازنده کامپیوتری به کار رفته در ماشین‌آلات عظیم کارخانه، آن قدر قوی بودند که فروش آنها به خاطر ممنوعیت فروش تکنولوژی با کاربردهای نظامی، منوط به تایید کابینه انگلستان شد. ظرفیت تولید نهایی این خودرو ۲۰۰ هزار دستگاه پیش‌بینی شد.

خط رباتی با همکاری کارخانه هیوندای کره ساخته شد و امکانات نرم افزاری و قطعات الکترونیک آن را نیز شرکت زیمنس تامین کرد. با شنیدن اخبار تولید سمند و با حجم عظیم تبلیغات تیزرهای تلویزیونی، با شعار «خودروی ملی افتخار ملی»، این خودرو به همگان معرفی شد. بالاخره این خودرو توسط سید محمد خاتمی رونمایی شد. در آن سال‌ها مجله‌های معتبر اقتصادی و خودرویی اروپا، اکثرا با نگاه مثبت، این خودرو را ارزیابی کردند تا جایی‌که فایننشنال‌تایمز نوشت: شاید خودرو سمند، آغاز راهی برای افزایش صادرات غیرنفتی ایران باشد، اما در این سو، رسانه‌های داخلی به دلیل عملکرد نه چندان موفق سال‌های گذشته، خودرویی با قیمت ۱۴ میلیون تومان که اکثر مردم ایران را در حسرت خرید آن گذاشته است، خودرویی غیرملی دانستند.

امین آزاد