ش مثل شكر

شاید چهره آشنای كودكانی را به خاطر بیاورید كه روی لبشان, آثار بخیه برجای مانده از یك جراحی, شما را به یاد واژه لب شكری می اندازد

شاید چهره آشنای كودكانی را به خاطر بیاورید كه روی لبشان،‌آثار بخیه برجای مانده از یك جراحی، شما را به یاد واژه <لب ‌شكری> ‌می‌اندازد. شكاف‌های لب و كام ممكن است یك طرفه و یا دوطرفه باشد. شكاف‌های لب و كام جزء بیمارهای مادرزادی است كه نوزاد هنگام تولد آن را به همراه دارد. درزهای ناحیه لب و كام در اوایل دوران جنینی بسته می‌شوند. درز لب در هفته ۵ یا ۶ پس از لقاح و درز ناحیه كام در هفته ۰۱ جنینی بسته می‌شود. اختلال در بسته شدن این درزها در این زمان، به شكاف‌های لب و كام منجر می‌شود. از هر هزار كودك آسیایی یك نفر با شكاف لب و كام متولد می شود و زنان بیش از مردان به آن دچار می‌‌شوند.

● كجای كار می‌لنگد؟

علت‌های ایجاد شكاف‌های لب و كام به خوبی شناخته نشده‌اند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد كه مجموعه‌ای از عوامل ژنتیكی و محیطی می‌توانند موثر باشند. از جمله عوامل محیطی می‌توان به مصرف بعضی داروها در حاملگی، عفونت‌ها، بیماری‌ها و مصرف سیگار و الكل در دوران بارداری و كمبود فولیك‌اسید اشاره كرد. در حدود ۳۱ درصد از موارد، كودكانی كه با شكاف‌های لب و كام متولد می‌شوند، دارای نواقص مادرزادی دیگری نیز هستند‌، بنابراین باید كاملا توسط پزشك متخصص اطفال معاینه شوند. شكاف‌های لب می‌توانند از یك شیار كوچك تا یك بریدگی‌ كامل از لب بالا تا سوراخ‌های بینی متغیر باشند. شكاف‌های كام نیز ممكن است تنها در ناحیه كام نرم و زبان كوچك محدود شود و یا به ناحیه كام سخت و سقف دهان ادامه یابد. شكاف‌ها ممكن است در هر دو سمت لب یا كام دیده شود. شكاف‌های لب و كام می‌تواند در زمینه‌های مختلفی، ایجاد اختلال و مشكل بكند. این مشكلات بسته به شدت و نوع شكاف، متفاوت است. در مجموع برای بهبود وضعیت و درمان كودكان مبتلا به شكاف، تیمی پزشكی متشكل از پزشك اطفال، جراح پلاستیك، دندان‌پزشك، گوش و حلق و بینی، گفتار درمان،‌شنوایی سنج و روانشناس فعالیت خواهد كرد. تغذیه، مشكلات گوش، دهان و دندان و تكلم از جمله مسائل شایع كودكان دارای شكاف لب و كام است.

▪ تغذیه:

شكاف لب مشكل چندانی در تغذیه نوزادان ایجاد نمی‌كند. اما شكاف‌هایی كه در سقف دهان وجود دارد باعث می‌شود كه كودك نتواند به خوبی از سینه مادر یا پستانك، شیر بمكد. برای مكیدن، نیاز است كه در ناحیه دهان،‌‌خلاء ایجاد شود و شكاف‌های ناحیه كام امكان ایجاد خلاء را به نوزاد نخواهد داد. كودكان دارای شكاف كام ممكن است هنگام شیر خوردن، عق بزنند، شیر در گلویشان بیفتد و یا از بینی‌شان بیرون بزند. بعضی پزشكان استفاده از یك صفحه پلاستیكی را توصیه می‌كنند كه به تغذیه راحت‌تر كودك كمك می‌كند. این صفحه پلاستیكی كه به مسدود كننده معروف است هنگام شیر خوردن نوزاد در ناحیه سقف دهان او قرار می‌گیرد و با مسدود كردن شكاف، به راحت‌تر شیر خوردن او كمك می‌كند.

▪ مشكلات گوش:

كودكان مبتلا به شكاف كام، استعداد زیادی برای ابتلا به بیماری‌های گوش میانی دارند. در این كودكان، ساخت مایع گوش میانی دچار اختلال می‌شود و به دنبال آن نواقص شنوایی‌،‌ عفونت‌ها، تب و گوش‌درد، شایع است. این مشكلات قابل درمان‌اند و دائمی نخواهد بود، اما اگر دیر به آنها رسیدگی شود ممكن است به كری دائم و یا اختلالات كلامی منجر شود. تمام كودكان مبتلا به شكاف كام باید بین ۳ تا ۶ ماهگی توسط متخصص گوش و حلق و بینی معاینه شوند و در صورت نیاز برای درمان مشكلات ناحیه گوش آنها اقدام شود.

▪ مشكلات تكلم:

تنها در گروهی از مبتلایان به شكاف كام ممكن است مشكلات كلامی اتفاق بیفتد. این كودكان ممكن است دیرتر حرف بزنند و یا تو دماغی صحبت كنند، اما با ترمیم شكاف كام این مشكلات برطرف خواهد شد. گاهی اوقات بهره گرفتن از گفتار درمانی نیز لازم است.

▪ مشكلات دندانی:

اگر شكاف به ناحیه لثه‌ها گسترش یابد، می‌تواند منجر به اختلالات دندانی شود كه از این جمله می‌توان به بدشكلی، جابه‌جایی و یا حذف جوانه دندان‌های شیری یا دائمی اشاره كرد. امروزه این مشكلات به كمك جراحی و درمان‌های ارتودنسی به راحتی قابل كنترل است.

● پیشگیری ممكن است؟

از آنجا كه علت‌های ایجاد این شكاف‌ها كاملا شناخته شده نیست، راه‌های پیشگیری نیز محدود است، اما بر اساس پژوهش‌ها استفاده از مولتی ‌ویتامین‌ها و اسیدفولیك در ماه‌های قبل از بارداری و همچنین طی دو ماه اول بارداری در پیشگیری بسیار موثر است. همچنین زنانی كه تصمیم به حاملگی دارند باید از مصرف الكل بپرهیزند.

● بهترین وقت درمان

در اغلب موارد، جراحی، درمان انتخابی شكاف‌های لب و كام است، اما زمان آن به عوامل مختلفی بستگی دارد. اغلب جراحان معتقدند كه شكاف لب باید در ۳ ماهگی و شكاف كام بین ۹ تا ۸۱ ماهگی به كمك جراحی بسته شود. مراحل جراحی‌های لازم دیگر، با رشد كودك و در سنین بالاتر قابل اجراست.

● توصیه‌هایی به والدین نگران

۱) از پرستاران بیمارستان بخواهید تا در هنگام مرخص شدن نوزادتان،‌سر‌شیشه‌های‌مخصوصرا به شما معرفی كنند. شما هم از داروخانه‌ها انواع سرشیشه‌های مخصوص تغذیه نوزادان، با شكاف كام را تهیه كرده و گونه‌های مختلف آن‌را برای فرزندتان امتحان كنید. مطمئن باشید كه یكی از این سرشیشه‌ها برای كودك شما مناسب است. برای نرم‌تر شدن آنها می‌توانید چندین بار به مدت طولانی آنها را بجوشانید.

۲) شیر خوردن كودكان مبتلا به شكاف كام، به‌خصوص در روزهای اول، ممكن است بسیار طولانی شود و اغلب آنها ممكن است تا یك ساعت و نیم برای شیر خوردن در هر وعده زمان لازم داشته باشند. راه‌حلی جز صبر وجود ندارد. آرامش خود را از دست ندهید و به این نكته فكر كنیدكه شیر خوردن طولانی نوزادتان باعث می‌شود، شما و او زمان طولانی‌تری را در كنار هم بوده و رابطه عاطفی قوی‌تری را برقرار كنید.

۳) كودكانی كه شكاف كام دارند، هنگام شیرخوردن خیلی زود خسته شده و به خواب می‌روند، بنابراین در هر وعده مقدار كمتری شیر می‌خورند. لازم است تعداد دفعات شیر خوردن آنها بیشتر شود.

۴) برای این نوزادان شیر خوردن در وضعیت عمودی آسان‌تر است و از وارد شدن شیر به بینی آنها جلوگیری می‌كند. كودك را به حالت نیمه نشسته در آغوش خود قرار داده و به او شیر بدهید.

۵) اگر شیر از بینی نوزادتان بیرون زد دستپاچه نشوید و بینی او را به آرامی تمیز كنید. به‌نظر نمی‌آید كه بیرون زدن شیر از بینی این‌گونه نوزادان آنها را اذیت كند پس نگذارید این مسئله بر شما هم تاثیر منفی بگذارد.

۶) اگر نوزاد مبتلا به شكافتان شیشه شیر را رد می‌كند و شیر نمی‌خورد، قبل از همه چیز تمركز كرده و آرامش خود را حفظ كنید، نگذارید این مسئله شما را عصبانی و ‌آشفته كند. شما باید سرشیشه‌های دیگر را امتحان كنید و اگر سوراخ آن تنگ است آن‌را گشاد كنید تا شیر راحت‌تر از آن خارج شود. بالاخره نوزادتان تسلیم می‌شود و شیر خواهد خورد. نوزادان دارای شكاف مقدار زیادی هوا را به همراه شیر می‌بلعند، پس در فواصل كوتاه، آروغ آنها را بگیرید تا ادامه شیرخوردن برای آنها آسان‌تر شود.

۷) به تجربه دیده شده است كه نوزادان مبتلا به شكاف كام دوست دارند شیری گرم بخورند. اگر نوزاد شما شیر را رد می‌كند، آن‌را گرم كنید و به دمایی بالاتر از دمای اتاق (اما نه در حدی كه سوزاننده باشد) به كودك تعارف كنید. شیر گرم حباب‌های هوا را نیز راحت‌تر خارج می‌كند.

۸) از اطرافیان خود كمك بخواهید و آنها را برای شیر دادن به نوزاد مبتلا به شكافتان،‌آموزش دهید. مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها، دوستان و خویشاوندان،‌خواهر و برادر بزرگ‌تر كودكتان و پرستار خانگی‌اش همگی باید روش شیردادن به نوزاد شما را یاد بگیرند تا در مواقع لازم به شما كمك كنند.

● چند نكته كاربردی

برای تغذیه نوزادان با شكاف كام از شیر مادر نكاتی وجود دارد كه كودك را به تغذیه بهتر كمك می‌كند:

▪‌‌ به نوزادتان كمك كنید تا با لثه‌اش تمام هاله قهوه‌ای پستان را بگیرد. این عمل به او كمك می‌كند كه بتواند راحت‌تر از پستان مادر شیر بمكد.

▪‌ سرپستان را با دو انگشت شست و اشاره حمایت كرده و آن‌را كاملا به دهان كودك هدایت كند.با اینكار، خلاء كم‌تری در دهان نوزاد دارای شكاف كام ایجاد شده و مكیدن برایش راحت‌تر خواهد بود.

▪‌ زمانی كه پستان مادر كاملا پر از شیر است، نوزاد مبتلا به شكاف‌، راحت‌تر از سینه مادر می‌تواند شیر بخورد.

‌▪ اگر مادر در حالت نشسته قرار گرفته و به كمك چند بالش در پشت خود وضعیت راحتی را برای خود ایجاد كند، می‌تواند نوزادش را در وضعیت عمودی قرار داده و از شیر مادر تغذیه كند. شیر خوردن برای نوزادن مبتلا به شكاف كام در حالت عمودی راحت‌تر است .

دكتر فرین میزانیان