سه شنبه, ۲ بهمن, ۱۴۰۳ / 21 January, 2025

مجله ویستا

فرهنگ عاشورا در سیره معصومین ع

● معنی فرهنگ:

آداب و عادات و اندیشه‏ها و اوضاعی كه گروهی در آن شركت دارند، فرهنگ نامیده می‏شود كه از نسلی به نسل دیگر انتقال می‏یابد. زبان و وسیله‏های نمادین دیگر عوامل اصلی انتقال فرهنگ است; در عین حال ممكن است‏بسیاری از رفتارها و عادات و رسوم تنها از طریق تجربه حاصل گردد.

اصولا هر جامعه‏ای برای خود روش و اسوه ویژه‏ای از كلیات فرهنگی و رفتاری دارد كه امور ضرور انسانی مانند سازمان اجتماعی، دین، حقیقت‏جویی، ساختمان سیاسی، نحوه تفكر، مؤسسات اقتصادی و فرهنگ مادی آن را به وجود می‏آورد.

از آغاز پیدایش بشر فرهنگ مایه تمایز هر گروه از گروه دیگر بوده است درجه پیچیدگی سازمانهای فرهنگی یكی از ابزارهای تشخیص جامعه‏های متمدن از جامعه‏های ابتدایی است. «فرهنگ‏» به معنی تعلیم و تربیت، نیز به كار رفته چنانچه در شعر فردوسی آمده است:

تو دادی مرا فر و فرهنگ و رای تو باشی به هر نیك و بد رهنمای

● عاشورا كدام روز است؟

در كتابهای لغت چنین آمده است: عاشورا با (الف مقصوره) و عاشوراء با (الف ممدوده) را روز دهم و بعضی روز نهم دانسته‏اند. زهری گفته است جز در چند مورد، اسمی كه بر وزن فاعولاء باشد شنیده نشده. (۱)

از ابن‏بزرج نقل است كه: «ضاروراء» به معنی «ضرا» (سختی) و «ساروراء» به معنی «سرا» (گشایش و شادمانی) و «دالولا» به معنی «دلال‏» به كار رفته است.

صاحب مجمع‏البحرین در این‏باره گفته است: «عاشورا یك نام اسلامی است و آن روز دهم محرم است و گاهی الف بعد از عین حذف می‏گردد و «عشورا» تلفظ می‏شود». (۲)

و نیز گفته‏اند كه عاشورا كلمه‏ای است عبری و معرب «عاشور» كه دهم تشری یهود باشد كه روزه آن روز «گپور» [كفاره] است و چون آن روز را به ماههای عربی انتقال دادند، روز دهم اولین ماه تازیان شد.

چنانچه در ماههای یهود هم در اولین ماه و روز دهم است. (۳)

● روایات جعلی در مورد عاشورا

از امور مسلم تردیدناپذیر و مورد اتفاق تمام فرق اسلامی این است كه حضرت امام حسین‏علیه‏السلام بی‏نهایت مورد علاقه و محبت‏خاص جد بزرگوارش پیامبر اكرم‏صلی الله علیه وآله بوده است و اظهار این موضوع از روایات فراوانی كه تواتر معنوی دارد ثابت می شود. (۴)

گروه كثیری از محدثان اسلامی نقل كرده‏اند كه پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «حسین از من و من از حسینم. خداوند دوست دارد كسی را كه حسین را دوست‏بدارد». (۵)

در محاوره عربها این چنین است كه وقتی می‏خواهند بین خود و دیگری كمال الفت و یگانگی و شدت ارتباط و دوستی را بفهمانند آن تعبیر را به كار می‏برند و می‏گویند: «فلان كس از من و من از اویم‏» چنانچه وقتی می‏خواهند نفرت و بیزاری خود را نسبت‏به دیگری اظهار كنند، می‏گویند: «من از او نیستم و او از من نیست‏» شاعر گفته است:

ایها السائل عنهم و عنی لست من قیس و لاقیس منی

پس تعبیر «حسین منی و انا من حسین‏» یا شبه آن تعبیر مانند «حسین منی و انا منه‏» بر محبت‏شدید و اتصال و علاقه تام بین پیامبرصلی الله علیه وآله و فرزند گرامی‏اش دلالت می‏كند. و نیز قسمت اول حدیث «حسین منی‏» ارتباط و اتصال جسمی و قسمت دوم آن «و انا من حسین‏» ارتباط معنوی را می‏رساند. توضیح آن كه «حسین منی‏» می‏فهماند كه امام، پاره تن پیامبر است و به لحاظ مادی به آن حضرت انتساب دارد و «انا من حسین‏» می‏فهماند كه اگر فداكاری و ایثار و از خودگذشتگی آن جناب نبود، زحمات پیامبرصلی الله علیه وآله به هدر می‏رفت و اثری از اسلام باقی نمی‏ماند.

در روایات فراوانی آمده است كه پیامبرصلی الله علیه وآله آن حضرت را می‏بوسید و هر وقت او و برادرش امام حسن‏علیهماالسلام را می‏دید و مناسبت اقتضا می‏كرد، با آنان به مداعبه و ملاعبه می‏پرداخت. عده‏ای از راویان نقل كرده‏اند كه رسول خدا یك دست را بر قفا و دست دیگر را بر زنخ فرزندش حسین‏علیه‏السلام قرار می‏داد و دهان بر دهانش می‏گذاشت. (۶) و در برخی از روایات است كه پیامبرصلی الله علیه وآله درباره امام حسین‏علیه‏السلام فرمود: «فدای كسی بشوم كه فرزندم ابراهیم را فدای او كردم‏». (۷)

از آنچه به اختصار در عظمت و فضیلت‏سرور شهیدان حسین بن علی‏علیه‏السلام بیان داشتیم و نیز از آنچه رسول اكرم‏صلی الله علیه وآله در شدت علاقه و محبت‏به فرزند بزرگوارش ابراز داشته، به خوبی درمی‏یابیم كه اخبار حاكی از عید بودن روز عاشورا و تبرك جستن در آن روز از قول پیامبرصلی الله علیه وآله دروغ و افترای محض است. چگونه ممكن است قبول كرد كه رسول خداصلی الله علیه وآله روز شهادت ریحانه‏اش (۸) را كه مكرر بر مكرر از آن خبر داده (۹) روز جشن و عید اعلام كند. در صورتی كه آن حضرت به یاد آن روز گریه می‏كرد.

روایات صحیح كه در كتب اهل سنت نیز نقل شده بر گریستن رسول خداصلی الله علیه وآله به خاطر شهادت فرزند فداكارش دلالت دارد.

از ام‏الفضل بنت‏حارث روایت كرده‏اند كه او گفت: ... من حسین‏علیه‏السلام را در دامن پیامبرصلی الله علیه وآله گذاشتم. لحظه‏ای گذشت كه ناگهان اشك از چشمانش فرو ریخت. گفتم یا نبی‏الله پدر و مادرم قربانت گردد چه شده؟! فرمود: جبرئیل آمد و خبر داد كه امتم این پسرم را به زودی می‏كشند! گفتم همین پسر را؟! گفت: آری. (۱۰)

لازم است مسلمین از دسایس بنی‏امیه برحذر باشند، و به رسول خداصلی الله علیه وآله اقتدا كنند (۱۱) و او را اسوه و مقتدای خویش قرار دهند. از اعمال و رفتار و گفتار آن پیشوای عظیم‏الشان پیروی نمایند و بر اثر روایاتی كه در زمان سلطنت‏بنی‏امیه درباریان جعل نموده بودند (۱۲) نباید از روش آن حضرت منحرف شوند كه سالروز شهادت فرزند دلبندش را جشن بگیرند و آن روز را روز عید و شادی و مبارك قرار دهند. (۱۳)

بر مسلمانان است كه بخود آیند، بیدار شوند، به حقیقت اسلام توجه كنند و بیندیشند تا آنچه را كه دشمنان پیامبر و اسلام داخل دین كرده‏اند كنار بزنند و بفهمند كه اسلام واقعی كدام است و بر چه محور دور می‏زند. در هر امری از امور به دیده انتقاد و تحقیق بنگرند و سرسری و تقلیدی آن را نپذیرند. (۱۴)

بنی‏امیه با بنی‏هاشم كینه دیرینه داشتند. (۱۵) از طرف دیگر چون منصب شامخ نبوت در خاندان بنی‏هاشم بود و آنان این موهبت و افتخار را برنمی‏تافتند، تا توانستند با اسلام به ضدیت و معاندت پرداختند.

آنها در اصل به اسلام هیچ‏گونه اعتقادی نداشتند. عقاد نویسنده و متفكر شهیر مصری می‏گوید: ابوسفیان پس از آن كه اسلام آورد غلبه اسلام را غلبه بر خود تلقی می‏كرد. (۱۶)

هند، مادر معاویه پس از اسلام آوردنش فریاد می‏زد: چرا جنگ نكردید و از خود و سرزمینتان دفاع ننمودید؟!

ابوسفیان و پسرش معاویه پس از فتح مكه اسلام آوردند. ابوسفیان و خانواده‏اش با دشواری تمام اسلام را گردن نهادند. بدین معنی كه در ظاهر اسلام آوردند و در واقع اسلام را قبول نداشتند. (۱۷) ابوسفیان بر قبر حضرت حمزه‏علیه‏السلام ایستاد و گفت: ای اباعماره بر امارت و فرمانروایی با ما جنگیدی كه آن به ما انتقال یافت. (۱۸)

به نظر می‏رسد معاویه به نبوت پیامبر اسلام‏صلی الله علیه وآله اعتقاد نداشت‏به دلیل آن كه عده‏ای از مصریان بر وی وارد شدند و گفتند: «السلام علیك یا رسول‏الله‏» او آنان را از این گفتار منع نكرد. (۱۹)

محققان اهل سنت‏به سندهای متعدد در تفسیر آیه شریفه «الم تر الی الذین بدلوا نعمت‏الله كفرا»، (۲۰) ذكر نموده‏اند كه مقصود دو طایفه تبهكار بنی‏امیه و بنی‏المغیرهٔ است. (۲۱)

● سیاست‏بنی‏امیه در جهت محو آثار نهضت عاشورا

معلوم است كه بنی‏امیه با این پیشینه سیاه و خباثت (۲۲) چون اسلام را با منش و خواسته‏های مادی خود موافق نمی‏دیدند به انحا و وسائل گونه‏گون، در تضعیف اسلام و خاندان پیامبرصلی الله علیه وآله كه نگهبان و بیان‏كنندگان دستورهای اسلام و قرآن بودند، كوشیدند از جمله آن كه برای پاشانیدن گرد فراموشی به واقعه كربلا و آثار آن به روحانی‏نمایان درباری دستور دادند كه روز عاشورا را، روز جشن و عید و روز بسیار مبارك معرفی كنند! و در این‏باره حدیث جعل نمایند. این حدیثها به گونه‏ای است كه هر كس اندكی به آنها توجه كند آشكارا مجعول بودن آنها را می‏فهمد، مثلا روایت كرده‏اند كه چون پیامبرصلی الله علیه وآله به مدینه آمد. دید كه یهود روز عاشورا روزه می‏گیرند آن حضرت از آنان پرسید: چرا این روز را روزه دارید؟ گفتند: چون خداوند فرعون و پیروانش را در این روز غرق كرد و موسی و یارانش را نجات داد. آنگاه پیغمبر فرمود: ما از یهود به موسی سزاوارتریم. و به اصحاب خود دستور داد كه آن روز را روزه بدارند.

پی‏نوشتها و مآخذ

۱- رك: دائرهٔ‏المعارف مصاحب و لغتنامه دهخدا ماده «فرهنگ‏».

۲- رك: لسان‏العرب و مجمع‏البحرین، ماده «عشر».

۳- الآثار الباقیه عن القرون الخالیه باب «القول علی ما یستعمله اهل الاسلام‏».

۴- فضایل الخمسه من الصحاح الستهٔ‏۳/۲۶۰ و ۲۶۲ ط سال ۱۳۸۴ مطبعهٔ النجف و بحارالانوار ۴۴/۲۵.

۵- همان ماخذ. «احب الله من احب حسینا حسین سبط من الاسباط‏» و فهارس مسند ابن حنبل ماده «احب‏».

۶- فضایل الخمسه‏۳/۲۶۱. عن جابر: كنا مع رسول الله‏صلی الله علیه وآله فدعینا الی طعام فاذا الحسین‏علیه‏السلام یلعب فی‏الطریق مع‏الصبیان فاسرع‏النبی امام‏القوم ثم‏بسط یده فجعل حسین یفر هاهنا و هاهنا...

۷- ... فدیت من فدیته بابنی ابراهیم. اشاره به این موضوع است كه خداوند به پیامبرصلی الله علیه وآله وحی نمود كه یكی از دو فرزندت (حسین‏علیه‏السلام یا ابراهیم‏علیه‏السلام را فدای دیگری كن و این چنین نیست كه بخواهم هر دو برای تو بمانند آنگاه پیامبر گریه كرد و این چنین مصلحت دید كه ابراهیم‏علیه‏السلام را به خاطر فرزندش امام حسین‏علیه‏السلام (كه فرزند علی و زهراعلیهماالسلام نیز می‏باشند) فدا كند. رك. فضایل الخمسه‏۳/۲۵۷ به نقل از تاریخ بغداد.

۸- وسائل الشیعه، ۱۵/۹۷ ط اسلامیه: ریحانتی من الدنیا الحسن و الحسین...

۹- فضائل الخمسه،۳/۲۷۰ و ما بعد و بحارالانوار ۴۴/۲۵۰.

۱۰- ... فوضعته فی حجره ثم حانت منی التفاتهٔ فاذا عینا رسول‏الله تهریقان من الدموع. قالت قلت‏یا نبی‏الله... رك: فضایل الخمسه‏۳/۲۷۰. این روایت از مستدرك حاكم نقل شده او گفته است این روایت‏بنابر شرط شیخین صحیح است.

۱۱- لقد كان لكم فی رسول الله اسوهٔ حسنهٔ. سوره احزاب آیه ۲۱.

۱۲- «اضواء علی السنهٔ المحمدیهٔ و دفاع عن الحدیث‏» تالیف محمود ابوریه ط ۵ صفحه‏۱۲۶ به بعد.

۱۳- دائرهٔ المعارف بستانی و مصاحب ماده «عشر» و در زیارت عاشورا آمده است. «هذا یوم تبركت‏به بنوامیهٔ...»

۱۴- فبشر عباد الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه، سوره زمر آیه‏۱۷ و ۱۸.

۱۵- الحسین ابوالشهدا عباس محمود العقاد، ص‏۳۳-۳۲، ط. دارالهلال.

۱۶- همان ماخذ، ص‏۲۱.

۱۷- همان ماخذ، ص‏۲۱..

۱۸- سموالمعنی فی سمو الذات ط ۲، ص‏۵۷، تالیف عبدالله علائلی.

۱۹- تاریخ طبری، ط دارالمعارف مصر، ۵/۳۳۱.

۲۰- تفسیر روح البیان، اسماعیل حقی بروسوی، ۴/۴۱۸ ذیل آیه ۲۸ سوره ابراهیم; و نیز تفسیر قرطبی،۹/۳۶۴، ذیل همان آیه، فضائل الخمسه‏۳/۳۰۳ باب‏۲۶.

۲۱- فضایل الخمسه‏۳/۳۰۳ و ۳۰۴ و ۳۰۵.

۲۲- الحسین ابوالشهدا، ص ۲۵-۲۳.

۲۳- الآثار الباقیهٔ عن القرون الخالیه، تالیف ابوریحان محمدبن احمد البیرونی باب «القول علی ما یستعمله اهل الاسلام‏». و ترجمه الآثار الباقیه فصل بیستم، ترجمه اكبر داناسرشت و دائرهٔ‏المعارف بستانی ماده «عشر».

۲۴- الآثار الباقیه باب «القول علی ما یستعمله اهل الاسلام‏» و ترجمه آن فصل بیستم، ترجمه اكبر داناسرشت.

۲۵- بحارالانوار، ۴۴/۲۷۰.

۲۶- همان، ۴۴/۲۷۱.

۲۷- الكامل فی التاریخ، ذكر احداث سال یازدهم.

۲۸- ... و انی لم اخرج اشرا و لابطرا و لا مفسدا و لا ظالما و انما خرجت لطلب الاصلاح فی امهٔ جدی... رك: بحارالانوار، ۴۴/۳۲۹ و سمو المعنی لسمو الذات، ص‏۱۰۶،۱۳۵۹.

۲۹- ... الاترون ان الحق لایعمل به و ان الباطل لایتنهی عنه... تاریخ طبری ۵/۲۲۹ ط - المطبعهٔ الحسینیهٔ المصریه.

۳۰-سبقت العالمین الی المعالی بحسن خلیقه و علو همهٔ و لاح بحكمتی نورالهدی فی لیال فی الضلالهٔ مدلهمهٔ یرید الجاحدون لیطفؤوه و یابی الله الا ان یتمه.

رك: بحارالانوار ۴۴/۱۹۴.

۳۱- البرهان فی تفسیر القرآن، سوره فجر.

۳۲- همان.

۳۳- حسین وارث آدم، صفحه ۲۱۲ به بعد.

۳۴- لؤلؤ و مرجان، انتشارات نوین، ص‏۳۸.

۳۵- همان ماخذ.

۳۶- وسائل الشیعه،۳/۵۳ ط اسلامیه.

۳۶- مجله رسالهٔ الاسلام، سال ۱۱، شماره‏۳، ص‏۲۶۴.

۳۸- الذین آمنوا و هاجروا و جاهدوا فی سبیل‏الله باموالهم و انفسهم اعظم درجهٔ عندالله، سوره توبه، آیه ۲۰.

۳۹- سیاسهٔ الحسینیه، ص‏۸، و ۵۱ ط زهره.