شرایط ثبت اختراع و بررسی قوانین و مباحث حقوقی آن

ثبت اختراع یا پتنت یا پته امتیازی است که دولت و یا موسسه خاص در یک کشوربه مبتکران و مخترعان برای ایجاد یک ابداع نو وجدید که از نظر اقتصادی حائز اهمیت باشد اهدا می کند ثبت اختراع به طور کلی تولید و یا فرآیندهایی را در بر می گیرد

ثبت اختراع یا پتنت یا پته امتیازی است که دولت و یا موسسه خاص در یک کشوربه مبتکران و مخترعان برای ایجاد یک ابداع نو وجدید که از نظر اقتصادی حائز اهمیت باشد اهدا می کند . ثبت اختراع به طور کلی تولید و یا فرآیندهایی را در بر می گیرد که شامل جنبه های تکنیکی یا عملکرد جدید باشد . در واقع ثبت اختراع ، هر نوع بهره برداری مالی و اقتصادی از ابداع تا مدت زمان خاصی را در اختیار متکبر قرار داده و حق مالکیت آن را از دیگران سلب می کند . در هر کشوری ثبت اختراع جزء حقوق داخلی آن کشور محسوب می شود و امتیازاتی از طرف کشور مربوطه در اختیار فرد متکبر قرار می گیرد . در صورتیکه ثبت اختراع جنبه بین المللی داشته باسد از حقوق بین المللی برخوردار شده ، سایر کشورها را از دخل و تصرف در ابداع ایجاد شده منع می کند. اثری به عنوان پتنت قابل ثبت است که در سطح جهانی نو و جدید باشد و در ضمن ظرفیت کاربرد صنعتی داشته و در شاخه علمی مربوط به خود به صورت عام بکار گرفته شود. شیوه نگارش ثبت اختراع (پتنت) از اهمیت خاصی برخوردار است که می تواند نقش مؤثری در پذیرش ثبت نام داشته باشد. تصویب قانون ثبت علائم تجاری و اختراعات ایران در سال ۱۳۱۰ نشان دهنده قدمت و کهنسالی این مقوله در ایران است . اما در تمام سالهای گذشته ، این قانون نتوانسته است فواید مورد انتظار را برای کشور به همراه داشته باشد.هدف از ارائه این مقاله آشنایی با مفهوم ثبت اختراع و قوانین و مباحث حقوقی مربوط به آن است.

کلید واژه : اختراع ،پتنت، پته، مالکیت فکری ، مالکیت صنعتی، ورقه اختراع، اظهار نامه ، مبانی حقوقی پتنت ، معاهده همکاری اختراع .

● مـقدمــه

هرگاه سخن از دارایی به میان می آید ناخود گاه ذهن انسان به سمت مصادیق عینی مالکیت همچون پول ، زمین ، کالا و ... سوق پیدا می کند، این در حالی است که در دنیای امروز نوع دیگری از مالکیت مورد توجه قرار گرفته است که به مراتب از داراییهای ملموس ، پر اهمیت تر می باشد و از آن با عنوان مالکیت فکری (intelle ctual property ) یاد می شود . در واقع این نوع دارایی محصول هوش انسانی بوده و در مقایسه با سایر کالا ها و محصولات دارای خصایص منحصر به فردی می باشد از جمله آنکه این نوع دارایی نتیجه مستقیم کار فکری انسان بوده و در اثر مصرف از بین نمی رود و دیگر آنکه و دیگر آنکه به راحتی عرضه شده و قابلیت تکثیر دارد. مسلما به دست آمردن هر نوع مالکیت منجر به اخذ حقوقی خواهد شد و در زمینه دارایی های فکری حقوق مالکیت فکری پدید می آید . حقوق مالکیت فکری (IPR) در معنای وسیع کلمه عبارتست از حقوق ناشی از آفرینش ها و خلاقیت های فکری در زمینه های علمی ، صنعتی ، ادبی و هنری این حقوق به دو حوزه تقسیم می شود : یکی حقوق مالکیت صنعتی و دیگری حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق جانبی آن که به طور کلی از آن به حق نسخه برداری (کپی رایت) نام برده می شود. در میان مصادیق مختلف مالکیت صنعتی همچون پتنت ، علائم تجاری ، اسرار تجاری و .. ، ثبت اختراع به لحاظ نقشی که در زندگی بشر و پیشرفت انسان ها دارد ، از اهمیت خاصی برخوردار است. پتنت حقی انحصاری است که در قبال اختراع انجام شده به مخترع یا نماینده قانونی او اعطا می شود . به عبارت دیگر سندی است که توصیف کننده یک اختراع بوده و بر اساس در خواست متقاضی به وسیله یک اداره دولتی یا یک اداره منطقه ای به نیابت از چند کشور صادر می شود و حمایت قانونی و اختیار بهره برداری (تولید، استفاده ، فروش و صادرات ) یک اختراع را به صاحب آن در محدوده زمانی خاص (عمدتا ۲۰ سال ) اعطا می نماید . باید توجه داشت که پتنت مجوز تولید محصول اختراعی نیست بلکه تنها دیگران را از تولید آن باز می دارد .

اختراعات ثبت شده در واقع در تمام شئونات زیست بشر سایه افکنده است . برای اینکه دارنده حق اختراع بتواند دیگران را از استفاده و تولید محصول یا فرآیند به ثبت رسیده منع کند ، حق اختراع به وی اعطا می شود اما لازم است توجه شود که دارندگان پتنت موظف هستند درازای دریافت حمایت از اختراع ، اطلاعات مربوط به اختراع خود را در اختیار عموم قرار دهند تا بدنه دانش فنی موجود در جهان تقویت شده و در نتیجه در افراد دیگر نیز نو آوریها و خلاقیت های بیشتر ایجاد گردد . بر این اساس پتنت ها نه تنها از دارندگان خود حمایت می کنند بلکه تأمین کننده اطلاعات ارزشمندی برای نسلهای آینده محققان و مخترعان نیز می باشند. دارنده حق اختراع می بایست امتیاز انحصاری خویش را فقط در جهت هدف مشروع و جبران سرمایه گذاریش در بخش تحقیق و توسعه بکار برد و قصدش صرفا مانع شدن از رقابت نباشد . برای اطمینان از این امر قید و بند قانونی وجود دارد بدین ترتیب که اگر دارنده حق اختراع پس از یک دوره معین از این حق به صورت اقتصادی بهره برداری نکند مجوز اجباری صادر خواهد شد . اختراعات ثبت شده یکی از شاخص های فناوری است . در اغلب موارد تقاضای ثبت اختراع به فاصله کوتاهی پس از تولید یک نوآوری در خواست می شود . پر کردن تقاضا نامه ثبت اختراع نشان می دهد که نوآوری بالقوه از ارزش اقتصادی برخوردار است و میتوان برای دست یافتن به سود نهایی هزینه های آن را تقبل کرد. به همین دلیل است که شرکت ها تمایل دارند در زمینه ثبت اختراعات سرمایه گذاری کنند و یا اینگونه فعالیت ها را دنبال کنند . ویژگی دیگری که داده های مربوط به اختراعات ثبت شده را جالب توجه می کند این واقعیت است که اطلاعاتی که در قالب گواهیهای ثبت اختراعات فاش می شود، اطلاعاتی منحصر به فرد و با ارزش است . تقاضاهای ثبت اختراعات معمولا بعد از ۱۸ ماه از تاریخ تکمیل تقاضا نامه منتشر می شود .

مهمترین پایگاه اطلاعاتی که در آن داده های بین المللی در قالب خانواده ثبت دسته بندی شده است توسط درونت تهیه و ارائه شده است که نمایه جهانی ثبت اختراعات (world pateninden ) نام دارد. طی سال های ۱۹۸۱ تا ۲۰۰۱ بطور متوسط سالانه ۹۸۶۳۰ اختراع در جهان به ثبت رسیده و رشدی حدود ۵۳/۴ درصد را به طور سالانه نشان می دهد آمریکا با بیشترین ثبت اختراع سالانه که در حدود ۵۳۸۹۵ برآورد شده است و داشتن سهمی معادل ۵۵ درصد از کل اختراعات ثبت شده در جهان رتبه اول را احراز کرده است . تعداد اختراعات ثبت شده در آمریکا از سال ۱۹۸۱ تا ۲۰۰۱ بیش از دو برابر شده است . پس از آمریکا کشورهای ژاپن، آلمان ، فرانسه ، انگلیس و کانادا رتبه های بعدی را در متوسط ثبت اختراعات سالانه طی این دوره داشته اند. اما نکته بسیار مهم وضعیت نا مطلوب ایران در بخش ثبت اختراع است . بر خلاف آنکه در بخش تولید مقالات علمی ایران طی بیست سال مورد بررسی پیشرفت کرده و جایگاه خود را بین کشورهای جهان ارتقا داده است در بخش ثبت اختراع نه تنها پیشرفتی حاصل نشده بلکه جایگاه ایران تنزل کرده است . چنانکه ارقام و اعداد نشان می دهد اگر چه وضعیت ایران در بخش تولید علم خام چندان بد نیست . ایران در سال ۱۹۸۱ فقط با ثبت ۲ اختراع رتبه ۴۴ را در بین کشورهای جهان داشته است و در سال ۲۰۰۱ نیز با ثبت ۲ اختراع در این بیست سال به رتبه ۵۷ نزول کرده است و در نتیجه در طول دوره رتبه ۵۹ را کسب کرده است . در این دوره ایران به طور متو سط سالانه کمتر از ۱ اختراع ثبت کرده و سهمی حدود ۰۰۰۹/۰ درصد از ثبت اختراع جهانی را به خود اختصاص داده است . ایران همچنین درلول این دوره در بین کشورهای اسلامی رتبه نهم، در بین کشورهای خاورمیانه رتبه هشتم و در بین کشورهای همسایه خود رتبه پنجم را به لحاظ ثبت اختراع کسب کرده است .

● پتنت

پتنت جهت حمایت از مفاهیم ، روشهای ، ابزار یا فرآیندهای که جدید ، مفید ، غیر بدیهی باشند، بکار گرفته می شود . درموافقت نامه: Agreement onTrade Related Aspects of Intellectnal Propety Rights TRIPS که در سال ۱۳۹۴ میلادی به منظور حمایت از حقوق مالکیت فکری در سطح بین المللی بین سازمان تجارت جهانی (WTO) و سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO:World Intellectual Property Organization) منعقد گردید ، مقرر شد تنها اختراعاتی قابلیت پتنت شدن را داشته باشند که اولا دارای یک گام نوآوری هستند و ثانیا پتانسیل کاربرد صنعتی را دارا می باشند .فلزا در مقایسه با این نوع ازاختراعات مواردی همچون اکتشافات ، روشهای تشخیص و درمان ویا اختراعاتی که در تضاد با اصول کلی اخلاقی باشند ، قابل پتنت شدن نخواهند بود. هدف از ثبت پتنت ، پیشرفت نوآوری بوسیله افشا سازی جزئیات اختراع در سطح عمومی است وبدین وسیله شخص مخترع و یا مالک اختراع دارای حقوق انحصاری می گردد که بر طبق آن دیگران حق ساخت ، استفاده ، فروش ، وارادت و صادرات مقوله مورد اختراع را نخواهند داشت . حقوق مذکور در فاصله زمانی ۱۷ الی ۲۰ سال پس از ثبت پتنت دارای اعتبارمی باشند . پتنت ها در طی یک فرآیند پرهزینه و زمان به بدست می آیند . دراین رابطه دو سیستم رایج می باشد ، در اروپا ، ژاپن و اقیانوسیه سیستم First to file به کار می رود بدین ترتیب حق تقدم با شخصی است که زودتر اقدام به پرکردن تقاضانامه پتنت نموده است . در امریکا سیستم First to Invent کاربرد دارد یعنی امتیاز اختراع متعلق به شخصی است که برای نخستین بار این اختراع را انجام داده است حتی اگر شخص دیگری زودتر جهت ثبت اقدام کرده باشد دراین صورت باید در طی یکسا ل از اولین اقدام برای فروش محصول ، تقاضانامه های پتنت پر شوند در غیر اینصورت پتنت بی اعتبار خواهد شد. ثبت اختراع ( پته ) امتیازی است که دولت ویا موسسه خاص دریک کشور به مبتکران برای ایجاد یک ابداع نو وجدید که از نظر اقتصادی حائز اهمیت باشد اهدا می کند . مبتکر ، این برتری را نسبت به دیگران می یابد که بدون اجازه وی ساخت ، استفاده ویا فروش آن تامدت زمان معلومی ممنوع ودر انحصار وی باشد. تحت شرایط معینی مدت زمان ثبت اختراع می تواند تمدید شود. درصورتی که ابداع ایجاد شده ازنظر اقتصادی بسیار حائز اهمیت باشد ، می تواند تا مدتهای مدیدی به صورت انحصاری درآید . پس از اهداء امتیاز پته وثبت آن ، ابداع ایجاد شده می تواند خرید و فروش شده و برروی آن سرمایه گذاری شود . پته هر کشوری حقوق داخلی آن کشور محسوب می شود. به عنوان مثال پته در کشور انگلستان ، امتیازاتی را برای مبتکر در داخل آن کشور دارد و از طرفی مانع ورود موارد مشابه آن از خارج به داخل کشور می شود. در بعضی از کشورها پته جنبه بین المللی داشته و خلق اثر از حقوق بین المللی برخورد دار می باشد . از اینرو سایر کشورها را از دخل و تصرف در ابداع ایجاد شده منع می کند.

ثبت اختراع به طور کلی تولید و یا فرآیندهایی را در برمی گیرد که شامل جنبه های تکنیکی یا عملکرد جدید باشند . به عنوان مثال آنچه در پته مطرح است این است که ابداع ایجاد شده چگونه کار می کند؟ چه عملکردی دارد ؟ چطور ساخته شده و چه چیزی را بنیان گذاری می کند؟ اکثر پتنت ها نقش مهمی در پیشرفت تکنولوژی مربوط دارند. امتیاز پتنت ها اغلب تا بیست سال انحصاری بوده و در اختیار فرد یا افراد ابداع کننده و یا کمپانی در ارتباط با آن می باشد . تعریف پتنت دو موضوع را به روشنی بیان می کند: یکی فایده پتنت برای صاحب اختراع و دیگری فایده آن برای دیگران . ازیک سو باثبت اختراع ، راه استفاده غیر مجاز برای دیگران بسته می شود و صاحب اختراع می تواند با عقد قرار داد، اجازه استفاده ( لیسانس ) اختراع خود را به دیگران واگذار کند وعلاوه بر شهرت علمی ، از منافع مادی اختراع شود نیز بهره ببرد. از سوی دیگر ، این حق تنها درازای افشای تمام جزئیات اختراع برای عموم ، به صاحب آن داده می شود. این ترتیب اسرار علمی و فنی حاصل از پژوهش ، فقط درکتابخانه شخصی و بایگانی مغز افراد نمی ماند و نیازنیست تمام گامهایی که برای رسیدن به هدفی برداشته شده توسط نسلهای بعد نیز تکرار شود.

● کلیات ثبت اختراع

اختراع (Invention) محصول یا فرآیندی است که راه جدید انجام کاری را ارائه می دهد یا راه حل فنی جدیدی را برای مشکل خاصی پیشنهاد می کند. حق ثبت اختراع یا پتنت(Patent) حق انحصاری است که درقبال اختراع ثبت شده به مخترع یا نماینده قانونی او اعطا می شود. پتنت حمایت قانونی از اختراع را برای دارنده آن تأمین می کند. این حمایت برای مدت محدودی ( حداکثر بیست سال ) در ازای افشای جزئیات اختراع برای عموم ، اعطا می شود.

حمایت پتنت به این معنا است که مورد اختراع را نمی توان بدون اجازه دارند پتنت به صورت تجاری تولید کرد، استفاده یا توزیع نمود وبه فروش رسانده به این نکته مهم باید توجه داشته که پتنت مجوز تولید محصول اختراعی نیست بلکه تنها دیگران را از تولید آن باز می دارد . حقوق پتنت معمولا پس از ارائه داد خواست ازسوی دارده آن به دادگاه ، احقاق می شود. دادگاه در بیشتر نظام ها ، شخص یا اشخاص نقض کننده حقوق پتنت رااز این کار باز داشته و وی را مکلف به جبران خسارتهای وارده به صاحب حق اختراع می نماید . همچنین چنانچه شخص ثالثی در دادگاه حق اعطا شده پتنت را به چالش کشیده ودر این امر موفق شود ، حق پتنت اعطا شده غیر معتبر شناخته خواهد شد . به عنوان مثال بتوند ثابت نماید که اختراع فاقد شرایط قانونی و لازم بوده است.

دارنده پتنت حق دارد تصمیم بگیرد چه کسی می تواند در طول مدت حمایت، از اختراع وی بهره برداری نماید . وی می تواند با عقد قرار داد اجازه یا لیسانس استفاده از اختراع را به افراد دیگر واگذاری کند.

دارنده پتنت همچنین می تواند حق اختراع خود را بطور کامل به دیگری بفروشد که خریدار ، دارنده جدید آن اختراع شناخته خواهد شد. با انقضای دوره زمانی پتنت ( حداکثر ۲۰ سال از زمان ثبت تقاضا نامه ) حمایت از اختراع پایان گرفته و استفاده از آن در اختیار عموم خواهد بود.یعنی دارنده پتنت دیگر حقوق اختراع خود را دارا نبوده و هرشخصی می تواند از آن بهره برداری تجاری کند.

● شرایط عمومی ثبت اختراع

بطور کلی اختراعی قابل ثبت است که حداقل شرایط ذیل در آن محقق باشد:

۱) نو باشد (Novelty) : اختراع باید دارای مشخصه جدیدی باشد که سابقه آن مشخصه در دانش وزمینه فنی مربوط به آن اختراع پیش بینی نشده باشد . به این دانش موجود در اصطلاح Prior Art اطلاق می گردد.

۲) دارای گام ابتکاری باشد (Inventive Step) : اختراع باید علاوه بر نو بودن ، ارتقاء قابل توجهی را در حیطه خود موجب شود بطوری که استنتاج آن توسط فردی با دانش متوسط درآن زمینه امری بدیهی محسوب نشود . به عبارت دیگر راه حل فنی را که اختراع برای حل مشکل پیشنهاد می کند ، باید نسبت به سایر راه حلهای احتمالی موجود ،مزیت قابل توجهی داشته باشد. در واقع اختراع باید بتواند در حیطه خود مشکلی را از مشکلات موجود که هنوز راه حل ندارند، حل نماید تا دارای گام ابتکاری باشد .

۳) فایده عملی داشته باشد ( Practical Use) ) : اختراع نباید صرفا تئوریک و نظری باشد بلکه باید قابلیت استفاده عملی و تولید در صنعت را داشته باشد .

۴) مشمول موارد غیر قابل ثبت نباشد (Unpatentable Subject Matter) : علاوه بر سه شرط فوق در بیشتر کشورها قوانینی وجود دارد که به موجب آن نمی توان بعضی اختراعات را در آن سرزمین به ثبت رساند . مثل آنچه که برخلاف نظم عمومی و اخلاقیات باشد ، یا کشفها و تئوریهای عملی ، روشهای ریاضی ، گونه های گیاهی وحیوانی ، روشهای تجارت ، روشهای معالجه یا تشخیص بیماری در انسان و دام و نرم افزارهای کامپیوتری فاقد اثرات فنی .

● اختراعات کوچک (Vtility Models ) :

بطور کلی ، اختراع کوچک اختراعی است که تمام الزامات قابلیت ثبت اختراع را ندارد ولی دارای استفاده صنعتی است .

هدف از شمول اختراعات کوچک در نظام مالکیت فکری بعضی از کشورها ، پرورش و مراقبت از نوآوریهای درون زاد بخصوص در کسب و کارهای کوچک و متوسط و دربین اشخاص حقیقی است . به عنوان مثال در کشور آلمان می توان محصولات جدید را با هزینه کمتر ، راحت تر و درمدت زمان کوتاهتری به صورت اختراع کوچک به ثبت رساند. به خصوص در مورد شرط دارا بودن گام ابتکاری اختراعات کوچک ، سخت گیری زیادی صورت نمی گیرد. در حال حاضر کشورهایی که اختراعات کوچک را ثبت می کند عبارتند از : استرالیا ، آرژانتین و ...

● حق تقدم در ثبت اختراع

حق تقدم ، حق اولویتی است که به موجب معاهده پاریس ، که اکثر کشورها از جمله ایران عضو آن می باشند، به اتباع کشورهای عضو این معاهده اعطا گردیده است . به موجب این حق،چنانچه فردی اظهار نامه ثبت اختراع خویش را دریکی از کشورهای عضومعاهد پاریس و از جمله کشور متبوع خود ارائه نموده باشد ، ظرف مدت ۱۲ ماه از تاریخ ثبت تقاضا نامه ، می تواند در دیگر کشورهای عضو نیز تقاضای ثبت اختراع خویش را بنماید . و در این مدت نسبت به دیگر افراد دارای حق اولویت می باشد . به این معنا که دیگر افراد نمی توانند ظرف مدت مذکور اختراع وی را به نام خود در سایر کشورها به ثبت برسانند، البته در صورتی که وی تقاضای ثبت اختراع را ظرف مهلت ۱۲ ماهه در کشورهای مورد نظرش بنماید باید ظرف مدت یکساله از تاریخ تقاضا نامه ثبت اختراع در داخل نسبت به ثبت بین المللی آن اقدام نماید .

● استراتژی ثبت اختراع

برای ثبت اختراع باید استراتژی داشت. قبل از تقاضا ی تشکیل پرونده ثبت اختراع ، مخترع یا شرکت باید پاسخهای قانع کننده ای به سؤالات زیر داشته باشد :

چرا باید اختراع خود را ثبت کنیم؟

چه چیزی راباید ثبت کنیم ؟

چه وقت اختراع خود راثبت کنیم؟

کجا اختراع خود را ثبت کنیم؟

● مراحل ثبت و نگهداری اختراع در کشورهای اروپایی

مراحل ثبت وحفظ حقوق اختراع ثبت شده در کشورهای عضو اتحادیه اروپا بسیار پیچیده است . بطور کلی با طی کردن مراحل ذیل می توان اختراع مورد نظر را در این کشورها ثبت و حفظ نمود :

الف) آماده سازی :

قبل از اقدام رسمی برای تشکیل پرونده ثبت اختراع لازم است حداقل سه مرحله زیر را به انجام می رساند :

۱) نوشتن گزارش اختراع به زبان انگلیسی، آلمانی یا فرانسه بطوری که شامل زمینه و حوزه فناوری اختراع ، سابقه قبلی، جزئیات کامل فنی ، مزایای اختراع ادعایی و نحوه حل مشکلات موجود باشد . همچنین باید طریقه انجام عملی موضوع اختراع با ذکر مثال توصیف شود .

۲) نوشتن پیش نویس پتنت بر اساس گزارش اختراع که معمولا توسط وکیل انجام می شود .

۳) پر کردن فرم های رسمی اداره ثبت اختراعات اروپا .

ب) تشکیل و پیگیری پرونده:

این بخش با تسلیم فرم های پر شده و تقاضای تشکیل پرونده در یکی از شعب اداره ثبت اختراع اروپا (شعبه مرکزی د رمونیخ آلمان ) آغاز شده و خود شامل مراحل زیر است:

۱) بررسی شکلی پرونده در شعبه به لحاظ کامل بودن مدارک لازم .

۲) جستجوی موضوع و ادعاهای اختراع توسط واحد جستجوی اداره ثبت اختراع اروپا .

۳) انتشار پرونده شامل جزئیات فنی قانونی پرونده و نتایج جستجو در روزنامه رسمی به صورت چاپی و دیجیتال ( لوح فشرده و اینترنت) .

۴) بررسی ماهوی محتویات پرونده در صورت تسلیم در خواست و پرداخت هزینه های لازم .

ج) اعطای گواهی ثبت اختراع :

پس از بررسی ماهوی پرونده در صورت متقاعد شدن کمیته مربوطه ، گواهی اعطای پتنت به نام متقاضی صادر خواهدشد.

د) تمدید سالانه:

در صورت پرداخت هزینه های لازم ، پروانه ثبت اختراع در هر یک از کشورهای عضو اتحادیه که مورد درخواست قرار گرفته اند، بطور سالیانه تمدید خواهدشد

ر) اعمال حق :

در صورتی که دارنده امتیاز معتبر اختراع در هر یک از کشورهای مربوطه ، متوجه نقض حقوق پتنت توسط اشخاص ثالث شود می تواند برای احقاق حقوق خود از طرق مختلف اقدام نماید.

● ثبت اختراع در سایر کشورها

گام نخست در بدست آوردن پتنت در هر کشور ، مستلزم ارائه تقاضانامه (application) ثبت پتنت و تشکیل پرونده (filing ) در اداره ثبت اختراعات آن کشور است . تقاضانامه پتنت عموما دارای قسمتهایی نظیر عنوان اختراع، سابقه و شرح فنی آن است . توصیف فنی اختراع می بایست با بیانی روشن و به زبان رسمی کشور هدف وبه حد کافی دارای جزئیات باشد طوری که بتواند شخصی را بافهم متوسط از آن فن به استفاده یا بازسازی آن اختراع قادر سازد معمولا برای توصیف بهتر اختراع ، نقشه، طرح و دیاگرام های مربوطه نیز ارائه می شوند . تقاضانامه همچنین حاوی چند ادعا (claim) است که در واقع حدود و ثغور قانونی حمایت درخواستی را تعیین می کند. اداره ثبت اختراع کشور مورد تقاضا پس از بررسی کارشناسی پرونده و احتمالا پس از انتشار مفاد تقاضانامه در سطح عموم(publication) در صورت احراز شرایط،نهایتا حق پتنت را اعطا می نماید که در سرتاسر همان کشور معتبر و قابل دفاع است. باید توجه داشت که انتشار پتنت در سطح عموم به معنای اعطای حق پتنت نیست، مگر در آن به نحوی مشخص شده باشد . در واقع تقاضانامه در اداره ملی ثبت اختراعات کشور موردنظر و یا دفتر منطقه ای به نمایندگی از سوی کشورهای عضو (مانند اداره ثبت اختراعات اروپا) به ثبت رسیده و در نهایت پس از بررسی و احراز شرایط لازم از سوی دولت مربوط اعطا می گردد. در مورد دفاتر منطقه ای نکته مهم این است که متقاضی باید رد درخواست خود دقیقا مشخص کند که حمایت از اختراع را در کدام یک از کشورهای عضو آن دفتر خواستار است . هر یک از کشورهای انتخاب شده پس از بررسی پرونده مختار است آن اختراع را به ثبت رسانده و در سرزمین خود از آن حمایت کند و یا کلاٌ آن را رد کند . لذا صرف ثبت در دفاتر منطقه ای نمی تواند به معنای کسب حمایت از تمامی کشورهای عضو آن دفتر باشد .

● جایگاه ثبت اختراع در کشور

قانون ثبت علائم تجاری و اخترعات ایران در سال ۱۳۱۰ به تصویب رسیده است . این قانون علی رغم ضعف هایی که دارد ، نشان دهنده قدمت و کهن سالی این مقوله در ایران است . اما در تمام سال های گذشته ، این قانون نتوانسته است هیچ دام از دو فایده فوق الذکر را برای کشورما به همراه داشته باشد ثبت اختراع در ایران تنها با دید شهرت علمی برای مخترع نگریسته شده است، لذا نه حمایت قانونی از حقوق مخترع و جلوگیری از استفاده غیر مجاز از اختراع او مورد توجه قرار گرفته است، نه اختراعات ثبت شده کمک چندانی به رشد و توسعه صنایع کرده اند. علاوه بر این آموزش مفهوم ثبت اختراع نیز ضعف بوده است . به گونه ای که بسیاری از مدیران، کارشناسان و پژوهشگران ، حتی آشنایی مقدماتی با این مقوله ندارند و شاید برخی از فناوری های که لیسانس آنها در قبال پرداخت هزینه های گزاف از دیگر کشورها خریداری می شود، عملا دوره حمایت قانونی را سپری کرده و استفاده تجاری از آنها با همان اطلاعات افشا شده حین ثبت و البته بدون نیاز به پرداخت هر گونه هزینه ای امکان پذیر است . لذا در کل چنین به نظر می رسد که مقوله کهنسال ثبت اختراع در ایران هنوز در مراحل جنینی است و شاید نیاز به انکوبا توری برای تولد آن باشد.

● شرایط ویژه ثبت اختراع

برای اینکه یک اثر به عنوان پتنت مطرح شده و به ثبت برسد باید شرایط ویژه ای داشته اشد که در زیر به از آنها به اختصار اشاره می شود :

۱) باید اثر در سطح جهانی ، نو و جدید باشد .

۲) باید شامل مرحله نوآوری باشد بدین معنی که در مقایسه با خلق آثار قبلی، در این زمینه بخصوص مشاهده ای صورت نگرفته باشد و نیز تجربه ای از موضوع در اختیار نباشد.

۳) باید ظرفیت کاربرد صنعتی و قابلیت ساخته شدن و استفاده در صنعت را داشته باشد ، بدین معنی که اثر باید شکل عملی از یک دستگاه یا زیر مجموعه ای از یک فرایند صنعتی را ارائه دهد . در صورتیکه کاربرد صنعتی نداشته باشد پتنت محسوب نمی شود.

۴) مستثنی نباشد یعنی در شاخه علمی مربوط به خود به صورت عام به کار گرفته شود و تنها برای شرایط خاص مورد استفاده قرار نگیرد موارد استثناء از امتیازات پتنت برخوردار نمی شود.

شرایطی که جز ثبت پتنت محسوب نشده و در حیطه قابلیت های آن قرار نمی گیرد به شرح ذیل می باشد.

۱) کشف یک پدیده و موضوع علمی ، پته محسوب نمی شود.

۲) بیان یک تئوری علمی یا رابطه ریاضی پتنت به حساب نمی آید .

۳) خلق یک اثر هنر نظیر کار ادبی، تئاتر و سینما ثبت اختراع نیست .

۴) ابداع روشی برای سهولت انجام کارهای مختلف ورزشی، تجاری و اقتصادی پته به حساب نمی آید.

۵) عرضه اطلاعات و یا ساخت یک برنامه کامپیوتری جزء پتنت نیست . استفقاده از امتیازات پتنت برای کشف یک حیوان و یا گونه گیاهی و یا ابداع روشی نو برای مداوای انسان یا حیوان توسط روشهای مختلف در مبانی، جراحی و یا تشخیص امکان پذیر نیست .

موارد ذکر شده می تواند در صورت نو وجدید بودن به صورت مقاله ی علمی پژوهشی و یا عمی ترویجی در مجلات معتبر بین المللی به چاپ برسند.

● نظام های ثبت اختراع

بطور کلی دو نظام برای ثبت اختراع در دنیا وجود دارد :

۱) نظام اعلامی

۲) نظام بررسی ماهیتی ( Examination )

باید توجه داشت که نظام ثبت اختراع لزوماً یکی از دو نظام مذکور به صورت مطلق نبوده و ممکن است سیستم ثبت اختراع در یک کشور در برخی حوزه های علوم و تکنولوژی به صورت اعلامی (بر روی اختراع ادعا شده بررسی صورت نگرفته و تنها در صورت عدم ثبت اختراع آن زمان اقدام به ثبت آن اختراع گردد) و در بعضی از علوم و فناوری ها به شکلExamination ثبت اختراع علاوه بر استعلام به منظور عدم ثبت پیشین آن منوط به بررسی دقیق از نظر تخصصی باشد. کشور ایالات متحده با توجه به اینکه از یک نظام ثبت اختراع بسیاردقیق و پیچیده برخوردار می باشد از سیستم Examination در تمامی حوزه های علوم وفنون بهره می گیرد. نظربه تفاوت اساسی وجود میان نظام پتنت این کشور با اغلب کشورهای دنیا ، این کشور به صورت یک مورد خاص قابل بررسی می باشد . لام به ذکر است که نظام ثبت اختراع در کشور ما به صورت اعلامی بوده و تنها در صورت تمایل مخترع به ارزیابی علمی اختراعش ، وی باید با درخواست ارزیابی و تأیید علمی اختراع به اداره کل امور نوآوران و ارزشیابی فناوری در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مراجعه نماید . در کلیه کشورهای دنیا نخستین توصیه ای که به یک مخترع می شود آن است که پیش از آن که اختراع خویش را در کشورهای دیگر به ثبت رساند حتما برای ثبت آن در کشور متبوعش اقدام نماید .

● درخواست پتنت

مطابق قانون، تنها مبتکرانی می توانند در خواست پتنت نمایند که دارای شرایط ویژه و معنی باشند . اگر شخصی که تقاضای ثبت پتنت می کند ، مبتکر نباشد و پس از اقدام به ثبت ، به ابداع خود دست یابد ، ثبت پتنت برای وی غیر معتبر می باشد . این شخص متحمل جزای قضایی سختی خواهد شد . در خواست ثبت اختراع ممکن است توسط نماینده قانونی مبتکر و یا تیم آن صورت گیرد. اگر مبتکری به هر دلیلی نتواند پتنت خود را به ثبت برساند، می تواند با یک مبتکر دیگر و یا شخصی که علاقمند به ثبت پتنت می باشد ، همکاری کرده و درخواست حق پتنت غیر انفرادی ابتکار را داشته باشد .در صورتی که ابداعی دو یا چند مبتکر صورت گرفته باشد، می توانند برای به ثبت رساندن آن به مانند قانون ثبت ابتکارات مشترک اقدام نمایید . شخصی که به مبتکر کمک مالی می کند شریک مبتکر محسوب نشده و نمی تواند بدون اجازه مبتکر در به ثبت رساندن پتنت آن شریک باشد . ادارات و مراکز پتنت و علائم تجاری برای استفاده و بکاربردن آنها ممنوعیت دارند و به جز در مواردی مانند وصیت مبتکر پس از مرگ وی و یا ارث ، تحت هیچ شرایطی نمی توانند از آنها استفاده نمایند. لازم به توضیح است که بطور معمول در شرکت ها ع مخترع فرد یا افراد هستند اما امضاء کننده شرکت و یا مؤسسه ای است که فرد مخترع را استخدام کرده است و به مخترع در ازای ثبت پتنت با لاسری (Royality) می پردازد.

● چگونگی درخواست ثبت اختراع دائم

برای درخواست ثبت اختراع دائم ، در ابتدا تنظیم تقاضای ثبت پتنت ضروری می باشد در این فرم تقاضا به صورت خلاصه هر یک از بخش های شکل گیری ثبت پتنت توضیح داده می شود. مقدمه ای برای درخواست ثبت اختراع لازم است که شرح کارها و سابقه آن می باشد . در مقدمه جدید بودن پتنت ذکر می شود . درخواست ثبت پتنت باید شامل مشخصاتی نظیر خواسته ها، تصویرها، سوگند نامه یا اظهارنامه و میزان دستمزد مورد نیاز برای ثبت آن باشد که تمامی آنها در خدمت خاصی مرقوم می گردد.

نامه ارسالی همراه با درخواست ثبت پتنت درVSPTO بایگانی می شود، به عنوان مثال نوع اثرو هزینه مصرفی (به نوع قرار داد بستگی دارد) در بایگانی قرارمی گیرد . برگه های درخواست ثبت پتنت ، برگه هایی هستند که بطور داوطلبانه در اختیار مبتکر قرار می گیرد و مشخص کننده فهرست داده ها می باشد . مشخصات مبتکر ، روش ها و فرآیندهای مورد استفاده در خلق اثر از جمله مواردی است که در نگارش پتنت حائز اهمیت می باشد مشخصات باید کامل، واضح و مختصر باشد و مدت زمانی که سایر افراد را از استفاده از ثبت پتنت محروم می کند بطور دقیق مشخص نماید . بخش هایی که برای درخواست ثبت اختراع مورد نیاز است می توان به اختصار به صورت ذیل برشمرد :

۱) عنوان اثر و تحقیق انجام شده که باید کوتاه و جامع بوده و نمایانگر کل اثر ابداع شده باشد . استفاده از کلمات نا مفهوم و سنگین در عنوان اثر حائز اهمیت نمی باشد و سبب انحراف از اصل موضوع خواهد شد . پس از عنوان اثر، شماره درخواست که بصورت بین المللی بوده و در روز قرار داد تعیین می شود ذکر خواهد شد.

۲) ذکر سرپرست گروهی که ابداع کننده اثر هستند در صورتی که ابداع ایجاد شده به صورت گروهی انجام شده باشد . علاوه برنام ملیت و محل اقامت درخواست کننده و آدرس پستی وی نیز باید در درخواست ثبت پتنت آورده شود .

۳) منبع و یا منابع مورد استفاده برای ثبت اختراع و استفاده از تعداد محدودی از کلمات کلیدی برای جستجوی اینترنتی لازم می باشد .

۴) فهرست بخش های مختلف ذکر شده در ثبت اختراع که می تواند به صورت یک برنامه کامپیوتری در دیسک فشرده باشد .

۵) زمینه تحقیق که باید گویای شاخه ای از علم باشد که اثر در آن شکوفا شده است .

۶) خلاصه مختصری ا زتحقیق که با مطالعه آن بتوان دیدگاه کلی در مورد اثر پیدا کرد .

۷) توضیح مختصری از مشاهده چندین طرح مشابه که نشان دهنده پایه و زیر بنای اختراع در خواست شده باشد و سابقه کار را ذکر نماید .

۸) توضیح جزء به جزء اثر که در این بخش باید اثر خلق شده به طور کامل چه از نظر علمی (بیان علمی مسئله ) و چه از نظر نحوه ساخت شرح داده شود . در توضیح اثر باید مقیاس ها ، اعداد ، نمادها ، فهرست علائم و اختصارات و خطوط راهنما و پیکانها بصورت صحیح و منطبق بر استانداردهای بین المللی باشد . دراین بخش شکل های مورد استفاده برای بیان واضح تر پتنت و توضیح آنها نیز آورده می شود .

۹) خلاصه بیان که کلیتی ازطرح مسئله وفرایندهای انجام گرفته برای خلق اثرباشد.

۱۰) پیشنهاد برای بهبود و تکمیل آن درآینده در صورتیکه لازم باشد .

۱۱) نتیجه گیری از کل نگارش اثر و بیان تأثیر اقتصادی در آن جوامع مختلف .

منــابع ومـآخــذ

۱. موسوی موحدی ، علی اکبر وابوالفضل کیانی بختیاری وجمشید چمنی ، روشهای تولید واشاعه یافته های علمی . رهیافت . ش ۳۱ ( سال ۱۳۸۲ ) . ص ۵- ۱۹

۲. اصلانی ، حمید رضا ، حق اختراع با لحاظ موافقت نامه جنبه های مرتبط با تجارت حقوقی مالکیت معنوی . پایان نامه کارشناسی ارشد . تهران : دانشگاه تربیت مدرس ، دانشکده علوم انسانی ، ۱۳۸۱ .

۳. گودرزی ، مهدی . بررسی وضعیت نظام مالکیت فکری درایران وارائه راهکارهای بهبود آن درجهت توسعه تکنولوژی کشور . پایان نامه کارشناسی ارشد ، ۱۳۸۲ .

۴. مهدوی ، محمد تقی . تکنولوژی اطلاعات واطلاعات تکنولوژی . تهران : سرچاپار ، ۱۳۷۹ .

۵. نوروزی ، محمد . نگاهی به نظام مالکیت صنعتی درایران وسایرکشورها . تهران : سازمان پژوهشهایی علمی وصنعتی ایران ،

۶. هداوند ، مهدی . حقوق مالکیت صنعتی وقراردادهای بین المللی لیسانس .تدبیر . ش ۱۵۸ ( تیر ۱۳۸۲ ) .

۷. اسوپریدوف ، فلیکس آ . و ویپو . ژنو . سویس . برنامه سازمان جهانی مالکیت معنوی درحوزه اطلاعات پروانه های ثبت اختراع . ترجمه علی آقا بخشی . ش او۲ ( سال ۱۳۶۱ )

۸. والکوئن ، پکا . نقش پروانه اختراع دراشاعه اطلاعات صنعتی . ترجمه مسعود توتونچیان . ش ۱ ( بهار ۱۳۷۲)

۹. فهیمی ، مهدی . پروانه ثبت اختراع و مراحل ثبت آن . پیام کتابخانه . ش ۳۲ ( بهار ۱۳۷۸) – ص ۷۶ -۷۹

۱۰. شمس ، عبدالحمید . حقوق مالکیت برعلائم تجاری وصنعتی . – تهران : سمت ، ۱۳۸۲ .

۱۱. آیتی ، حمید . حقوق آفرینشهای فکری .- تهران : نشر حقوقدان ، ۱۳۷۵ .

۱۲. امانی ، تقی . مجموعه قوانین ومقررات حقوق مالکیت فکری (‌ملی وبین المللی ) . تهران : انتشارات بهنامی ، ۱۳۸۳ .

۱۳. پورنوری ، منصور حقوق مالکیت معنوی دردادگاه . تهران : انتشارات مهد حقوق ، ۱۳۸۳ .

۱۴. امامی ، نورالدین ، مالکیت های فکری . تهران : دانشگاه تهران ، ۱۳۵۰ .

۱۵. دبیرخانه شورای عالی انفورماتیک کشو ر. خقوق پدیدآورندگان نرم افزار تهران : سازمان برنامه وبودجه ، مرکز مدارک اقتصادی – اجتماعی وانتشارات ، ۱۳۷۳.

۱۶. حکیم الهی ، غلامحسین . شیوه ها وراهکارهای ثبت اختراع ( تپه ) و امتیازات آن ازدیدگاه حقوقی . – رهیافت . ش ۳۴ ( زمستان ۱۳۸۳ ) ص ۶۷ -۷۴ .

۱۷. جامیرصادقی ، سوزان .معاهده همکاری اختراع ومزایای آن . فصلنامه علم وآینده . ش ۹ ( تابستان ۱۳۸۳) . ص ۷۸-۸۷ .

۱۸. فرهادیان ، فریبا . حق مالکیت فکری با کیست ؟ روزنامه جام جم ، ش ۱۷۰۹ – ( شنبه ۱۶ اردیبهشت ۱۳۸۵) – ص ۱۲

۱۹. وحیدی ، فریده . اعتراض به ثبت علائم تجاری واختراعات . نشریه ثبت . دی – بهمن ۱۳۸۴ – ص ۵۰ ۱۵

۲۰-Makarov M , the process of Reforming the international. Patent ClassifiCation. World patent in formation .( ۲۰۰۴). ۲۶ (۲) ۱۳۷-۱۴۱

۲۱. Battle C.W , the Patent Guide . Afriendly Hand book for Protectiny and pre filing from Patent . All Worth press .(۱۹۹۷)

۲۲ . سایت سازمان پژوهشهای علمی وصنعتی . http://www.irost.org

۲۳. http://www.Iraninvention.com

۲۴. http://www.Shci.ir

۲۵. سایت ماهنامه تدبیر http://www.Imi.ir

۲۶. پژوهشگاه صنعت نفت http://www.irpi.Ir

۲۷. http://www.aftab.ir

۲۸. http://www.isna.ir

۲۹. پارک علم وفناوری یزد http://www.ystp.Org

۳۰. http://www.Kstp.ir

۳۱. http://www.Tabrizu.ac.ir

۳۲. پایگاه اطلاع رسانی مهندسی ساخت وتولید ایران http://www.Smeir.ir

۳۳. http://www.fekren.org

۳۴. http://www.jamejamonline.ir

۳۵. سایت ستاد ویژه توسعه فناوری نانو . http://www.nano.ir

۳۶. سایت معاونت فناوری وزارت علوم وتحقیقات وفناوری http://www.techno.msrt.Ir

۳۷. . http://www.Bambooweb.Com/articles

۳۸. . http://www.Uspto.goV

۳۹. . http://www.Patent.gov.uk

۴۰. . http://www.Wipo.int/Pct/en

---