آیا اژدهایی برخواهد خاست

دراگون, نخستین فضاپیمای بخش خصوصی است که حمل و نقل به ایستگاه بین المللی فضایی را به عهده خواهد گرفت

روز پنج‌شنبه ۲۶ فروردین ۱۳۸۹ برای سازمان ملی هوا و فضانوردی ایالات متحده (ناسا) و البته برای صنعت فضایی جهان روز مهمی به شمار می‌رفت. باراک اوباما رئیس‌جمهور ایالات متحده در آن روز برای تبیین برنامه جدید فضایی آمریکا به فلوریدا و پایگاه فضایی کندی رفت.

او قرار بود خبر لغو برنامه بلند پروازانه جورج بوش را اعلام کند؛ برنامه‌ای که در آن در یک طرح پیچیده که کانسلیشن (به معنی صورت فلکی) نام گرفته بود نسل بعدی پرتابه‌های فضایی چه برای مدارهای پایین و چه برای سفرهای دور و دراز میان سیاره‌ای پیشنهاد شده بود. کسر بودجه اما مانع به تحقق پیوستن آن طرح شده بود و اینک اوباما قصد داشت برنامه‌ای که چند سالی نه تنها بودجه ناسا را بلعیده بود بلکه در راس تبلیغات این سازمان نیز قرار گرفته بود را لغو و به جای آن برنامه‌ای واقع‌گرایانه و البته کم‌هیجان را جایگزین کند. یکی از مهم ترین چالش‌های او در این راه این بود که با لغو طرح قبلی و با بازنشسته شدن شاتل‌های فضایی دیگر امکان سفر به مدارهای پایین یعنی جایی که ایستگاه بین‌المللی فضایی پس از سال‌ها تاخیر آماده فعالیت شده است، از بین می‌رفت و ناسا که بخش عمده‌ای از هزینه‌ها و کار این ایستگاه را بر عهده داشت، برای انتقال فضانوردانش باید به پرتاب‌های سایوز روسیه وابسته می‌شد و این چیزی نبود که ناسا و مردم آمریکا که هنوز خاطره رقابت‌های فضایی را در ذهن دارند، براحتی بپذیرند. به همین دلیل او و تیم مشاورانش، وابستگی روسیه را گامی موقت دانستند و اعلام کردند بخش خصوصی آمریکا به حدی رسیده است که بزودی این نقل و انتقالات را بر عهده بگیرد.

اوباما برای نشان دادن تعهدش به این وعده که از بخش خصوصی در این زمینه حمایت می‌کند پس از پیاده شدن از هواپیمای ریاست جمهوری که با نام ایر فورس وان شناخته می‌شود مستقیم به یکی از سکوهای پرتاب پایگاه کیپ کندی رفت، جایی که موشکی به نام فالکون ‌روی آن آماده پرتاب آزمایشی بود. موشک فالکون نخستین پرتابه تجاری است که بخش خصوصی آن را ساخته و مورد آزمایش قرار داده است. کمپانی اسپیس ایکس Space X مالک این پرتابه است اما اگرچه در اختیار داشتن پرتابه‌ای استاندارد توسط بخش خصوصی گام بزرگی به شمار می‌رود اما در مقایسه با محموله‌ای که این پرتابه با خود به مدار خواهد برد بسیار کم اهمیت خواهد بود.

دراگون، یک کپسول چند کاربرده فضایی است که کمپانی اسپیس ایکس آن را طراحی کرده و ساخته است و در قراردادی با ناسا متعهد شده تا بخشی از فعالیت‌های رفت و آمد محموله‌ها و در آینده دورتر انتقال خدمه به ایستگاه فضایی را بر عهده بگیرد. کمپانی اسپیس ایکس ۲۰۰۲ میلادی و با هدف مشارکت در برنامه‌های تجاری فضایی تاسیس شد. موسس این شرکت یکی از کارآفرینان معروف آمریکایی به نام ایلان ماسک است. برای آنهایی که او را نمی‌شناسند باید گفت او بنیانگذار شرکت پی پال است که خدمات نقل و انتقال پول آنلاین را فراهم می‌کرد و اکنون توسط ای بی (Ebay) خریداری شده است. اسپیس‌ایکس به دنبال وارد کردن بخش خصوصی به بدنه اصلی برنامه‌های فضایی است و این کار را با ساخت محصول اصلی خود پیش برده و البته در این راه از انبوهی از مهندسان و افراد بازنشسته ناسا و سایر متخصصان استفاده کرده است. ۲ پرتابگر فالکون ۱ و فالکون ۹ و کپسول دراگون محصول این شرکت هستند. بر اساس قراردادی که این شرکت با ناسا امضا کرده است پس از پایان آزمایش‌های مختلف، این شرکت به پیمانکار ناسا برای انجام حمل و نقل محموله‌ها به ایستگاه فضایی بدل خواهد شد. در جهت همین هدف بود که برای اولین بار اتحادیه فدرال نظارت بر حمل و نقل هوایی و فضایی آمریکا مجوز بازگشت یک سفینه بخش خصوصی از مدار به زمین را برای این شرکت صادر کرده است.

کپسول دراگون با جرمی معادل ۴۲۰۰ کیلوگرم استوانه‌ای به قطر ۶‌/‌۳ متر و ارتفاع ۹‌/‌۲ متر است. فضای مفید درون این کپسول که درون بخش آب‌بندی شده آن قرار دارد ۱۰ متر مکعب خواهد بود. این کپسول نیروی خود را از صفحات خورشید که پس از قرار گرفتن در مدار باز می‌شوند تامین می‌کند و قرار است به شکل چند منظوره‌ای مورد استفاده قرار گیرد. کاربرد اولیه این کپسول انتقال بار و محموله‌های مورد نیاز به ایستگاه فضایی است. با همکاری ناسا این کپسول به سیستم اتصال به‌ایستگاه بین‌المللی فضایی مجهز شده است و می‌تواند به این ایستگاه متصل شود. به این ترتیب در صورت عملیاتی شدن این طرح، کپسول دراگون می‌تواند جایگزین پروگرس‌های روسی شود که در حال حاضر نقل و انتقال بار به این ایستگاه را به‌عهده دارند. این موضوع به ویژه زمانی اهمیت می‌یابد که به یاد آوریم در حال حاضر ناسا برای همه نقل و انتقال‌های مورد نیازش به ایستگاه وابسته به روسیه و کپسول‌های قدیمی پروگرس است.

نکته: دراگون، یک کپسول چند کاربردی فضایی است که کمپانی اسپیس ایکس آن را طراحی و ساخته است. این کپسول فضایی قرار است در ۱۸ بهمن ماه برای نخستین بار عازم ایستگاه بین المللی فضایی شود

اما طراحی کپسول دراگون به گونه‌ای است که قابلیت حمل مسافر را نیز دارد. بر اساس طرح اولیه با تغییر ساختار داخلی کپسول، دراگون می‌تواند تا ۷ فضانورد را به ایستگاه برده ‌یا آنها را به زمین بازگرداند. کاری که پس از پایان ماموریت شاتل‌های فضایی به طور انحصاری به‌عهده روسیه و کپسول‌های سایوز قرار دارد. زمانی که دراگون به این مرحله عملیاتی برسد ناسا می‌تواند برای انتقال فضانوردانش به جای روسیه به بخش خصوصی خودش که زیر نظر استانداردهای ناسا کار می‌کند متکی باشد و به این ترتیب بخشی از برنامه اعلام شده در چشم‌انداز جدید ناسا که اوباما آن را وعده داده بود محقق می‌شود. در این برنامه پیش‌بینی شده بود با توجه به توانایی بخش خصوصی نقل و انتقال بار و مسافر به مدارهای پایین و از جمله مداری که ایستگاه فضایی در آن قرار دارد به عهده بخش خصوصی گذاشته می‌شود و ناسا توان و نیروی خود را صرف توسعه پیشران‌ها و فناوری لازم برای سفر به مقاصد دور دست‌تر خواهد کرد. پیش‌بینی شده است زمانی که دراگون عملیاتی برای ناسا را به‌عهده ندارد بتواند به عنوان یک آزمایشگاه مداری بدون سرنشین در اختیار دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی قرار بگیرد تا آنها بتوانند آزمایش‌هایی که نیاز به حضور کوتاه مدت در مدار زمین را دارند به انجام برسانند. به این ترتیب بخش تحقیقاتی فضایی می‌تواند بدون این‌که نیازمند انتظار رسیدن نوبت برای استفاده و انجام آزمایش در ایستگاه فضایی باشد به کمک بخش خصوصی این آزمایش‌ها را به انجام برساند.

اولین آزمون‌های دراگون انجام شده و قرار است آزمون نهایی این کپسول در روز ۱۸ بهمن امسال انجام شود. در این مرحله کپسول دراگون به کمک پرتابه فالکون به مدار زمین می‌رود و در آنجا به ایستگاه فضایی ملحق می‌شود. فضانوردان پس از تخلیه بار و سوار کردن بارهای برگشتی به زمین درهای کپسول را قفل می‌کنند و کپسول راه برگشت به زمین را در پیش می‌گیرد و در سواحل فلوریدا در آب فرود خواهد آمد.

اگر این آزمایش به طور کامل موفق باشد از همین امسال کار نقل و انتقال بار به ایستگاه فضایی توسط دراگون و در کنار پروگرس‌ها رسما آغاز خواهد شد.

در حال حاضر سیستم فرود دراگون شبیه به کپسول‌های آپولو است که در ماموریت‌های هیجان‌انگیز، به همین نام، ۱۲ فضانورد را برسطح ماه فرود آوردند. این کپسول در بازگشت از مدار و پس از عبور از جو زمین با کمک چترهای نجات در اقیانوس فرود می‌آید اما مهندسان این طرح در نظر دارند سیستمی را توسعه دهند تا با کمک موتورهای معکوس، دراگون بتواند به آرامی روی سطح زمین فرود آید که اگر این اتفاق بیفتد فرود محموله‌های بار و فضانوردان در آینده نرم‌تر و مطمئن‌تر از سیستم‌های کنونی صورت خواهد گرفت.

به این ترتیب روز ۱۸ بهمن برای صنایع فضایی روز مهمی به شمار می‌رود. آزمایش موفق دراگون نه تنها آمریکا را از وابستگی به روسیه نجات می‌دهد که گام مهم‌تری را در تاریخ ثبت می‌کند و آن ورود رسمی بخش خصوصی به فعالیت‌های فضایی رسمی است. وارد شدن بخش خصوصی بالقوه می‌تواند باعث انقلابی در زمینه صنایع فضایی شود. با ظهور شرکت‌های رقیب، رقابت بر سر به دست آوردن بازار افزایش می‌یابد. به دست آوردن بازار مطمئن نیازمند ساخت سفینه‌هایی است که نه تنها استانداردهای لازم را دارا باشد که هزینه کمتری برای کارفرمایان داشته باشند و این امر به توسعه فناوری‌های لازم برای سفرهای مداری کمک می‌کند. این امر در کنار رشد مراکز توریسم فضایی خصوصی باعث تجاری شدن فضا می‌شود. بویژه که در سال آینده شرکت ویرژین گالاکتیک نیز پروازهای زیرمداری توریستی‌اش را آغاز خواهد کرد. به این ترتیب بسیاری از کارشناسان امیدوارند انقلابی که با ورود بخش خصوصی به بازار اینترنت رخ داد در فضا هم تکرار شود. البته نگرانی‌هایی هم درباره حضور بخش خصوصی در فضا وجود دارد. مسائل از جمله حقوق استفاده از فضا و رقابت شرکت‌ها و بسیاری دیگر باید حل شود اما فرصت‌های پیش رو به قدری زیاد است که نگرانی‌های موجود نمی‌تواند سدی در راه توسعه آن قرار دهد.

فضا بر خلاف زمین فاقد مرزهای سیاسی و جغرافیایی است. شکسته شدن این مرزها شاید در آینده سیاستمداران را وادار کند بیشتر به زمین به عنوان یک کل و یک سیاره نگاه کنند و تعاریف جدید از مفاهیمی مانند امنیت ارائه دهند. اما اینها بحث‌هایی متعلق به آینده است. اینک باید منتظر ماند و دید آیا دراگون در آزمایش ماه آینده‌اش سربلند خواهد شد و آیا صنایع فضایی شاهد تولد اژدهایی توانا و قدرتمند خواهد بود؟

پوریا ناظمی