نگاه استراتژیک به مقوله نوسازی

هدف ما از طرح جامع چیست؟ اگر می خواهیم مشکلات تهران را حل کنیم، این مشکلات کدام اند؟ نظریات موجود می گوید که موجود زنده تنها یک غریزه دارد، فقط حیات، بقیه از آن منشعب می شود. مثلاً …

هدف ما از طرح جامع چیست؟ اگر می خواهیم مشکلات تهران را حل کنیم، این مشکلات کدام اند؟ نظریات موجود می گوید که موجود زنده تنها یک غریزه دارد، فقط حیات، بقیه از آن منشعب می شود. مثلاً غریزه گرسنگی، تشنگی و تولید مثل برای حفظ حیات است.

حفظ حیات یعنی ایمن کردن آن. به این ترتیب باید کار از اینجا شروع شود که شهر تهران را با این اصول اولیه مرتبط کنیم. غریزه اصلی و مشکل اصلی حفظ حیات است، این حیات وقتی تهدید می شود مشکل ایجاد می شود. چه چیزهایی در تهران حیات را تهدید می کند؟ یکی از آن ها همین بافت فرسوده است.

بافت فرسوده خطر تخریب و کشتار انبوه را ایجاد می کند. با مرور مضمون طرح جامع چیزی برمی آید که مهم ترین مساله شهر را ندیده است.

امروز در شهرسازی، یک مساله بسیار جدی است و آن این که، فرآیند ها همه مبتنی بر حل مساله است. این امر لزوماً نیازمند شناسایی مساله است. اساسا معلوم است که مبانی از مورد خاص درمی آید، یعنی در ابتدا مساله ظاهر می شود، سپس شناخت حاصل می شود.

شناخت تحلیل می شود، تئوریزه می شود و تئوری از آن درمی آید. تئوری در مورد خاص برمی گردد و مرتب تجربه می شود. پالایش می شود و علم تولید می شود. اتفاقی که در طرح جامع افتاده را می توان به یک مشق تشبیه کرد که باید لزوما نوشته شود. واژه های کلی مثل تهران شهر دانش پایه و نظیر آن هرگز نمی تواند برای شهری که دارای مشکلات روشنی چون بافت فرسوده است، هدف باشد.

در جایی که ایمنی به عنوان نخستین نیاز بشر که از معیشت نیز ضروری تر است. جایگاه مهمی که در طرح جامع نیافته است. در شرایطی که بیش از نیمی از بافت مسکونی تهران در شرایط ناپایداری فاقد ایمنی است، طرح جامع باید جهت گیری روشن می داشت. در نتیجه مقوله نوسازی، نوسازی توسعه ای می شود که باید به آن نگاه استراتژیک داشت.

اگر این نگاه به حل مساله باشد، طرح مبتنی بر تعریف مساله و شناخت مساله پیش می رود. این یک استراتژی کلان برای کشور است. برنامه های استراتژیک توسعه شهری بیش از آنکه یک برنامه کالبدی باشد، یک برنامه اقتصادی- اجتماعی است.

یعنی درصدد این است که نابرابری ها و محرومیت های شهری را حذف کند تا شهر خود به خود به تعادل برسد. یعنی اگر فرصت های نابرابر و اختلاف طبقاتی در شهر حل شود، از نظر کالبدی هم به تعادل می رسد. همین کاری که در بافت فرسوده باید بشود.

اگر قیمت زمین بالا رود ساکنان خودشان می سازند، تجارت هم وارد می شود، شهرداری هم به دنبال پارک ساختن می رود. یعنی اتفاق به طور خود به خود روی می دهد، به شرطی که نابرابری ها از بین برده شود. طرح های استراتژیک، می گویند قطبی بودن موجب ناپایداری است. این بزرگ ترین تهدید و همچون آتش زیر خاکستر است.