نفس کشیدن در شرایط سخت

گفتگو با دکتر حمید سهراب پور فوق تخصص ریه درباره COPD

شاید برایتان جالب باشد بدانید که اگر دچار بیماری‌ انسدادی مزمن ریه بودید، چه‌طور نفس می‌کشیدید. آن‌وقت مطمئنا قدر سلامت‌تان را بیشتر می‌دانستید و در حفظ و ارتقای آن تلاش بیشتری می‌کردید. برای اینکه ببینید افراد مبتلا به بیماری‌های انسدادی مزمن ریه چه احساسی دارند، اگر ریه‌های سالمی دارید، این آزمایش را انجام بدهید: ابتدا یک دم معمولی انجام بدهید و سپس بازدم‌تان را از داخل یک‌ نی عبور دهید. به احتمال زیاد، قبل از پایان بازدم احساس خواهید کرد که نیازمند دم مجدد هستید. اگر این عمل را تکرار کنید، دیگر قادر به تخلیه ریه‌ها نخواهید بود. نفس‌های شما کم عمق و سطحی شده و دچار تنگی‌نفس می‌شوید. این هفته برای‌ آشنایی بیشتر با بیماری‌های انسدادی مزمن ریه به سراغ دکتر حمید سهراب‌پور، فوق‌تخصص ریه رفته‌ایم تا از زبان ایشان برخی نکات بهداشتی را بشنویم....

▪ آقای دکتر! بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی موسوم به COPD در فصل سرما بیشتر بروز می‌کند. این بیماری‌ها معمولا چه علایمی دارند؟

ـ تنگی نفس و سرفه‌های مزمن که معمولا همراه با تولید خلط هستند و گاهی اوقات بزرگ‌ شدن قفسه سینه از نشانه‌های بیماری انسدادی مزمن ریه یا همان COPD است. البته این نام برای گروهی از حالات مزمن و طول‌کشنده، گفته می‌شود که به علت انسداد مجاری هوایی ریه ایجاد می‌شوند.

▪ واژهCOPD به چه اختلالاتی اشاره می‌کند؟

ـ این واژه به برونشیت‌ مزمن و آمفیزم گفته می‌شود. ممکن است فرد به طور جداگانه به هر یک از این اختلالات مبتلا شود اما بیشتر افراد مبتلا به COPD هر دوی‌اینها را با هم دارند. گاهی اوقات سایر اختلالات شدید ریوی مثل فیبروز کیستیک، التهاب نایژکی، اتساع نایژه‌ای و به خصوص آسم نیز جزو COPD دسته‌بندی می‌شوند زیرا همه آنها خصوصیاتی مشابه و مشترک دارند.

▪ COPD چه طور ایجاد می‌شود؟

ـ COPD به تدریج ایجاد می‌شود و در مراحل اولیه، علایم کمی تولید می‌کند. از آنجا که مردم معمولا وقتی پیرتر می‌شوند فعالیت‌شان نیز کاهش می‌یابد لذا آسان‌تر این است که علایم COPD را به سن بالا یا عدم تناسب اندام خود نسبت دهند.

▪ در صحبت‌هایتان اشاره کردید که برونشیت مزمن از اجزای COPD است. برونشیت مزمن چگونه رفتاری دارد؟

ـ برونشیت مزمن، التهاب و ضخیم‌شدگی مزمن پوشش داخلی نایژه‌ها است. این اختلال مجاری هوا را بسیار باریک می‌کند. به حدی که با عمل تنفس تداخل کرده و باعث القای حملات سرفه می‌شود. این التهاب همچنین باعث می‌شود غدد موجود در نایژه‌ها، مقادیر زیادی خلط تولید کرده و احتقان ریه را افزایش دهند و باعث اختلال تنفسی شوند. این بیماری مزمن و عود کننده است اما ممکن است پایدار و کشنده نیز بشود. برونشیت مزمن به این صورت تعریف می‌شود: وجود سرفه و خلط در بیشتر روزها به مدت حداقل سه ماه و حداقل در دو سال متوالی. با تشدید بیماری دفعات عود بیشتر و شدیدتر می‌شود. تنگی نفس در مراحل انتهایی بیماری ایجاد می‌شود، به خصوص اگر مصرف سیگار موجب آسیب جدی ریه شده باشد.

▪ درباره آمفیزم هم برایمان توضیح می‌دهید؟

ـ بله؛ ریه‌ها در حالت طبیعی حاوی ۳۰۰ میلیون کیسه هوایی ارتجاعی (حبابچه) هستند. جایی که اکسیژن به خون افزوده شده و دی‌اکسیدکربن در آن خارج می‌شود. التهاب ناشی از آمفیزم به دیواره‌ها حبابچه‌ها صدمه می‌زند و باعث می‌شود خاصیت ارتجاعی خود را از دست داده و بیش از حد کش آمده و پاره شوند. چند حبابچه مجاور هم پاره می‌شوند و به جای تعداد زیادی فضاهای کوچک، یک فضای بزرگ‌تر را خلق می‌کنند. این فضاهای بزرگ نیز می‌توانند با هم ترکیب شده و یک حفره باز هم بزرگ‌تر را به وجود آورند که به آن حباب هوا گفته می‌شود. آسیب حبابچه‌ها به این معنی است که از این پس، تعداد کیسه‌های کمتر با خاصیت ارتجاعی کمتری، به بیرون راندن هوا از ریه‌ها کمک می‌کنند و همچنین به این معنی است که فشار داخل مجاری کوچک هوا (نایژک‌ها) که متصل به حبابچه‌ها هستند نیز کاهش می‌یابد. بنابراین این مجاری هوایی روی هم خوابیده و جریان خروج هوا را مسدود خواهند کرد. به این ترتیب هوایی که شما باید پیش از دم، از طریق بازدم از ریه‌ها به بیرون بفرستید، قادر به خروج نیست و در ریه‌ها به دام می‌افتد و شما احساس تنگی نفس می‌کنید. تلاشی که حین بازدم صرف بیرون راندن هوا از ریه‌ها می‌شود شما را خسته و ناتوان می‌کند، به علاوه آسیب وارده به دیوار حبابچه‌ها می‌تواند در انتقال اکسیژن و دی‌اکسیدکربن اختلال ایجاد کند.

▪ آمفیزم چه زمانی علامت‌دار می‌شود؟

ـ آمفیزم معمولا تا هنگامی که بیماری‌ کاملا پیشرفت نکند علامتی ایجاد نمی‌‌کند. در این زمان، تنگی نفس همراه با کاهش توانایی فعالیت رخ می‌دهد. معمولا تنگی نفس ناشی از آمفیزم به علت انتقال ضعیف اکسیژن و دی‌اکسیدکربن در ریه‌ها نیست بلکه به دلیل کاهش کارایی تنفس و متعاقب آن افزایش تلاشی است که برای انجام عمل تنفس به کار می‌رود. این قضیه روشن می‌سازد که چرا در این بیماری اکسیژن در درمان تنگی نفس نه ضروری ونه مفیداست، مگر آنکه میزان اکسیژن خون‌تان بسیار پایین باشد.

▪ چه عواملی باعث بروز COPD می‌شود؟

ـ درصورت مصرف سیگار، احتمال ابتلا به COPD در شما یک در چهار تا یک در شش است. دود تنباکوی استنشاق شده، مو یا مژه‌های بسیار ظریف پوشاننده نایژه‌ها را فلج می‌کند. در نتیجه مواد محرک و میکروب‌ها که در ترشحات تنفسی گیر افتاده‌اند، در نایژه‌ها باقی می‌مانند زیرا مژه‌ها قادر نیستند آنها را به سمت بیرون جارو کنند. به دنبال آن غشاهای نایژه‌ای ملتهب شده و در نهایت انسداد مزمن ایجاد می‌شود. استنشاق دود سیگار سایر افراد، اگر با دیگر عوامل خطرزا از قبیل سابقه مصرف سیگار یا تماس مداوم با هوای آلوده همراه باشد به ایجاد COPD کمک خواهد کرد. گرچه مصرف سیگار شایع‌ترین علت COPD است اما تماس شغلی با بخارات شیمیایی یا گرد و غبار پنبه، چوب، زغال سنگ یا سایر مواد نیز شما را در معرض خطر قرار می‌دهد. علاوه بر این آلودگی هوا و گازهای سمی موجود در محیط از قبیل مه غلیظی که از آلودگی هوا ناشی می‌شود، در ایجاد COPD در افراد سیگاری نقش دارند.

▪ این بیماری چگونه درمان می‌شود؟

ـ COPD به طور کامل علاج‌پذیر نیست اما درمان صحیح که با ترک مصرف سیگار (در صورت مصرف آن) آغاز می‌شود، ممکن است از آسیب بیشتر پیشگیری ‌کند و گاهی اوقات به بهبود عملکرد ریه منجر شود. بسیار مهم است که نقش فعالی را در درمان خود به عهده بگیرید و باقی‌مانده عملکرد ریه خود را حفظ کنید.

▪ چه‌طور می‌توان پی برد که فردی به COPD دچار شده است؟

ـ برای تشخیص COPD پزشک در مورد علایم بیماری از شما سوالاتی می‌پرسد و شما را معاینه می‌کند. پزشک می‌خواهد بداند که آیا شما سیگاری هستید یا بوده‌اید و آیا به طور دایم در معرض آلاینده‌هایی از قبیل گرد و غبار یا مواد شیمیایی قرار دارید یا قبلا قرار داشته‌اید یا خیر. چند آزمایش وجود دارد که به پزشک در ارزیابی وضعیت شما و تعیین بهترین نحوه درمان کمک می‌کنند. این آزمایش‌‌ها شامل عکس قفسه‌سینه و اسکن ریه است. آزمایشی به نام تست عملکرد ریه با اندازه‌گیری مقدار هوایی که می‌توانید با دم به ریه‌ها وارد کنید و سرعتی که هوا را از ریه‌ها خارج می‌کنید نحوه عملکرد ریه‌های شما را مشخص می‌کند. آنالیز گازهای خون سرخرگی، آزمایش دیگری است که میزان اکسیژن ورودی به خون ومقدار دی‌اکسیدکربن خارج شده از آن را اندازه‌گیری کرده و نشان می‌دهد. در پالس‌‌اکسی‌متری (سنجش اکسیژن با امواج پالسی) با استفاده از یک وسیله کوچک که به سر انگشتان متصل می‌شود مقدار اکسیژن خون شما اندازه‌گیری می‌شود. پزشک ممکن است برای بررسی آزمایشگاهی خلط، نمونه‌ای از آن را تهیه کنید.

▪ حرف آخر؟

ـ وقتی علایم و نشانه‌های COPD از قبیل سرفه، تنگی نفس و دشوار شدن فعالیت‌های ورزشی ظاهر می‌شوند به این معنی است که ریه‌های شما مصدوم شده‌اند. اگر سیگار را متوقف کنید، بیماری شما بهتر می‌شود. ترک سیگار به پیشگیری از پیشرفت COPD کمک می‌کند اما نمی‌تواند به‌طور کامل، آسیبی را که قبلا ایجاد شده است، ترمیم کند.

● ۱۵توصیه به مبتلایان به بیماری‌های انسدادی ریه

۱) دود را از محیط اطراف خود حذف کنید

۲) به هیچ کس اجازه ندهید در منزل شما سیگار بکشد.

۳) وقتی بیرون از خانه هستید، به اماکنی که در آنجا سیگار کشیده نمی‌شود یا به نواحی سیگار ممنوع بروید.

۴) از دود چوب و دود حامل پخت و پز اجتناب کنید.

۵) از عفونت‌‌های ریوی پیشگیری کنید

۶) تا حد امکان، از مواجهه و تماس با افرادی که دچار سرماخوردگی یا آنفلوآنزا هستند خودداری کنید.

۷) از رفتن به اجتماعاتی که سرماخوردگی و آنفلوآنزا در آنجا شایع است اجتناب کنید.

۸) دستان خود را به طور مرتب بشویید، به خصوص قبل از صرف غذا یا خوردن دارو زیرا ویروس‌ها اغلب از دست به دهان منتقل می‌شود.

۹) هر سال خود را علیه آنفلوآنزا واکسینه کنید مگر آنکه پزشک عکس آن را به شما توصیه کرده باشد.

۱۰) میزان آلاینده‌های منزل را به حداقل برسانید

۱۱) بخاری و فیلترهای دستگاه تهویه هوای منزل را بر اساس توصیه‌های شرکت تولیدی آن، تعویض کنید.

۱۲) وقتی هوای بیرون غبار‌آلود یا دودآلود است، پنجره‌های خانه را محکم ببندید.

۱۳) سطح رطوبت منزل را در حد ۴۰ تا ۵۰ درصد حفظ کنید. چنانچه از دستگاه رطوبت‌زا استفاده می‌کنید برای جلوگیری از رشد کپک و باکتری و وخیم‌تر شدن احتمالی بیماری ریوی مرتب آن را تمیز کنید.

۱۴) مصرف پاک‌کننده‌های شیمیایی را به حداقل رسانده از زدن اسپری‌ وسایر محرک‌ها مثل بخار زنگ اجتناب کنید.

۱۵) هنگام نظافت از ماسک استفاده کنید.

دکتر مجید سلطانی