نگران و جامعه ستیز

در نگاهی ساده و عامیانه زمانی که صحبت از مشکلات و مسائل دختران و زنان بی همسر است, دغدغه اصلی بر روی ”همسر“ متمرکز می شود, گوئی زنان لزوماً باید تحت لوا یا سرپرستی یک مرد به عنوان ”همسر“ زندگی کنند تا از مشکلات و مسائل آنها کاسته شده یا به طور کامل حل شود اما واقعیت موجود در سطح جامعه از این ساختار ذهنی اجتماعی فاصله بسیار زیادی دارد

از آنجا که ازدواج امری طبیعی، مشروع و منطقی در تمامی اعصار و در همه جوامع بشری تلقی می‌شود خواه‌ناخواه زنانی‌که در سنین ازدواج قرار دارند، اما مجرد مانده‌اند به‌صورت یک پدیده نامقبول و غیرعادی محسوب می‌شوند.تجرد زنان و دختران جوان اینک به یک مسئله جهانی تبدیل شده، برخی از مشکلات و مسائل این دسته از زنان در اغلب کشورها مشابه و یکسان است اما بخش دیگری از آن خاص فرهنگ‌ها، ادیان و مذاهب مختلف، قوم‌ها، سنت‌های خاص، خرده فرهنگ‌ها، ارزش‌ها و سازه‌های مرسوم اجتماعات گوناگون است.

زنان بی‌همسر به کلیه زنانی اطلاق شده که به‌دلایل مختلف از جمله فوت همسر، طلاق و رهاشدگی، مجرد زندگی می‌کنند یا دخترانی که به هر دلیل مختلف از جمله فوت همسر، طلاق و رهاشدگی، مجرد زندگی می‌کنند یا دخترانی که به هر دلیلی از مرکز طبیعی و مطلوب یا مرسوم یک جامعه گذشته و هنوز همسری نداشته و مجرد هستند.بیش از نیمی از دختران مجرد تهرانی معتقدند برای ازدواج یک دختر هیچ‌وقت دیر نیست.

دکتر انور صمدی‌راد، استاد دانشگاه و آسیب‌شناس با بیان اینکه نگهداری از یک یا چند تن از اعضاء خانواده که دچار بیماری یا کهولت، از کارافتادگی و معلولیت هستند موجب مجرد ماندن تعدادی از دختران شده می‌گوید: این در حالی است که هیچ‌گونه پاداش مادی، بیمه، مستمری و غیره نیز به آنها تعلق نمی‌گیرد. همچنین بسیاری از دختران به خاطر نداشتن خانواده‌ای برون‌گرا، معاشرتی یا داشتن خانواده فقیر، مشکل‌دار، متعصب، گسسته و پریشان مجال و فرصت ازدواج برایشان فراهم نشده در نتیجه علی‌رغم تمایل و آمادگی شخصی باید همچنان مجرد باقی بمانند.وی بیان می‌کند: از سوی دیگر وجود برخی سنت‌ها و آداب و رسوم مانند ازدواج دختران به ترتیب سن، موافقت قطعی پدر برای ازدواج، داشتن جهیزیه کامل، مهریه بالا و... را نیز می‌توان از عوامل مؤثر در ازدواج نکردن دختران برشمرد.

دکتر صمدی‌راد با اشاره به تحقیق خود بر روی ۵۴۴ نفر از زنان هرگز ازدواج نکرده یا دختران واقع در گروه سنی ۵۵ـ۲۸ ساله و زنان بدون همسر بر اثر طلاق یا فوت شوهر واقع در گروه سنی ۵۵ـ۱۸ ساله شهر تهران اظهار می‌کند: برخلاف آنچه در ابتدا به‌نظر می‌رسد، ازدواج نکردن و نداشتن همسر مشکل بزرگ و اساسی اغلب دختران مجرد نیست چرا که ۵/۵۲ درصد دختران مجرد با این موضوع که نداشتن همسر بزرگترین مشکل آنهاست مخالف یا بسیار مخالف بوده‌اند و ۳۴ درصد از آنها، نداشتن استقلال و وابسته بودن به خانواده پدری، نداشتن استقلال مالی یا درآمد شخصی را مهمترین مشکل خود ابراز کرده‌اند.وی در ادامه با بیان اینکه ۵/۵۰ درصد دختران معتقدند که برای ازدواج کردن یک دختر هیچ‌وقت دیر نیست ادامه می‌دهد: این در حالی است که ۷۰ درصد دختران ازدواج را یک امر ضروری دانسته و ۵۱ درصد بیان کردند برای ازدواج دختران سن یا محدوده سنی مشخصی وجود دارد که نباید از آن بگذرد.این استاد دانشگاه بیان می‌کند: ۸۰ درصد تهران تهرانی معتقدند که امکان زندگی بدون دغدغه خاطر و نگرانی برای دختران مجرد در جامعه ما وجود ندارد و در مقابل ۷۰ درصد دیگر علی‌رغم داشتن سنی بیش از ۲۸ سال تمایل به جدا شدن از خانواده و زندگی مستقل را ندارند.

این محقق با بیان اینکه ۹۰ درصد این دختران حمایت‌های قانونی و سیاست‌های اجتماعی را تبعیض‌آمیز و ناکافی می‌دانند می‌گوید: نداشتن مسکن مستقل و مناسب، وجود نگرش‌های افراطی و اشتباه در مورد زندگی مستقل زنان مجرد که برای زنان اعمال می‌شود، از مشکلات و مسائل زنان و دختران بی‌همسر است که با مشکلاتی از قبیل نداشتن شغل و درآمد کافی برای اداره زندگی همراه شده و ابعاد گسترده‌تری به‌خود می‌گیرد.۷۹ درصد زنان مطلقه نسبت به آینده و تنهائی خود احساس نگرانی زیادی می‌کنند.فرزندان زنان مطلقه احساس حقارت ”زیاد“ و ”بسیار زیاد“ می‌کنند.۸۷ درصد زنان مطلقه احساس امنیت اجتماعی ”کم“ یا ”هیچ“ می‌کنند.دکتر صمدی‌راد در ادامه پیرامون زنان مطلقه بیان می‌کند: نتایج این تحقیق نشان می‌دهد ۷۸ درصد زنان مطلقه شهر تهران، مهریه خود را در هنگام طلاق دریافت نکرده و ۲۱ درصد برای طلاق گرفتن مجبور به گذشتن از مهریه خود شده‌اند. این در حالی است که بیش از ۸۹ درصد از زنان طلاق گرفته هیچ نفقه‌ای دریافت نکرده‌اند

.وی با اشاره به زندگی حدود ۷۱ درصد زنان مطلقه با فرزند یا فرزندان خود و بیان اینکه تنها ۱۶ درصد از آنها شاغل هستند، خاطرنشان می‌کند: زنان غیرشاغل برای تأمین نیازمندی‌های مادی زندگی محتاج دیگران هستند و از آنجائی‌که منشأ بسیاری از نابسامانی‌ها و ناملایمات انسان‌ها در جوامع کنونی به وضعیت اقتصادی و فقر مادی مربوط می‌شود و اکثر زنان مطلقه نیز بیکار هستند و از وضعیت اقتصادی نامطلوبی برخوردارند برقراری سیستم‌های حمایتی از این زنان و فرزندان آنها ضرورت دارد؛ چرا که حدود ۷۶ درصد زنان مطلقه عامل اصلی بسیاری از طلاق‌ها را مشکلات مالی و مسائل اقتصادی می‌دانند.دکتر صمدی‌راد با بیان اینکه ۹۰ درصد زنان مطلقه دارای فرزند نسبت به آینده فرزندان خود نگرانی زیادی دارند، می‌افزاید: ۳۳ درصد از این زنان عنوان کردند که فرزندانشان به خاطر جدائی از پدر به میزان ”زیاد“ و ”بسیار زیاد“ احساس حقارت می‌کنند؛ این در حالی است که این مسئله می‌تواند این کودکان را به انسان‌هائی افسرده، جامعه‌گریز و جامعه‌ستیز تبدیل کند، همچنین ۸۸ درصد دیگر به‌ویژه مادرانی که فرزند دختر داشته‌اند نگران آینده فرزندان و موفقیت خود در ازدواج مجدد بودند و ۷۹ درصد نسبت به آینده و تنهائی خود احساس نگرانی زیاد کردند.

دکتر صمدی‌راد بیان می‌کند که ۷۰ درصد زنان مطلقه وجود باورهای غلط و قضاوت‌های تنگ‌نظرانه افراد جامعه نسبت به طلاق و زنان مطلقه را باعث احساس بیگانگی، ناامنی و ناراحتی در روابط خود با دیگران دانسته که موجب می‌شود از حضور در جمع فامیلی احساس معذب بودن کنند.وی ادامه می‌دهد: ۴۵ درصد زنان مطلقه از مزاحمت‌ها و مداخلات همسر قبلی خود ابزار ناراحتی کرده و از این بابت احساس سلب حقوق فردی و اجتماعی می‌کنند.

از سوی دیگر ۴۰ درصد دیگر نیز محدودیت‌ها و مزاحمت‌های اعضاء خانواده خود را مخل امنیت و آزادی خود قلمداد می‌کنند.این محقق با اشاره به نتایج این تحقیق تصریح می‌کند که ۵۵ درصد زنان مطلقه از طعنه‌ها و متلک‌های اهالی محل معذب بوده و حدود ۶۶ درصد در معرض انواع سوءنیت‌ها و آزارهای دیگران واقع شده و صدمه دیده‌اند که این موارد بازگو کننده میزان ناامنی عاطفی و تضییع حقوق فردی و اجتماعی زنان مطلقه است، به‌گونه‌ای که ۸۷ درصد این زنان میزان امنیت اجتماعی خود را ”کم“ یا ”هیچ“ می‌دانند که نشان از بی‌توجهی مسئولان به سلامت اجتماعی و امنیت روانی ـ اجتماعی این قشر از جامعه دارد.

وی با اشاره به وجود نگاه مردسالارانه و تبعیض و تنگ‌نظری علیه زنان ادامه می‌دهد: این امر موجب شده که ۳۹ درصد از زنان در پیدا کردن و اجاره مسکن، اسکان و اقامت در هتل‌ها و مهمانسراها با مشکل مواجه شوند.زنان بیوه مزاحمت‌های کمتری نسبت به زنان مطلقه دارند.زنان مطلقه در مقایسه با زنان بیوه از حضور در جمع فامیلی بیشتر معذب می‌شوند.دکتر صمدی‌راد مشکلات و مسائل زنان بیوه را مشابه زنان مطلقه می‌داند و می‌گوید: ۴/۳۱ درصد زنان بیوه از آینده فرزندان خود احساس نگرانی می‌کنند اما این احساس امنیت اجتماعی در مقایسه با زنان مطلقه بیشتر است، به‌گونه‌ای که فرزندان زنان بیوه احساس حقارت کمتری را به خاطر نداشتن پدر دارند و میزان شماتت فرزندان به‌طور چشمگیری بین زنان بیوه کمتر از زنان مطلقه است.

وی با اشاره به مشکلات فراوان ۳/۴۰ درصد از زنان مطلقه و ۸ درصد زنان بیوه در خصوص حضانت فرزندان بیان می‌کند: این مسئله حاکی از شدت مشکلات زنان مطلقه در سطح جامعه است.این استاد دانشگاه اظهار می‌کند: ۴/۶۲ درصد زنان بیوه معتقدند که برای تربیت فرزندان خود نیازی به کمک دیگران ندارند؛ در صورتی‌که این آمار در زنان مطلقه ۴۹ درصد است. وضعیت بهتر زنان بیوه در این مورد به‌دلیل کمک و رسیدگی بیشتر خانواده همسر متوفی است.

همچنین به‌دلیل اینکه زنان بیوه پس از فوت همسر روابط خود را با خانواده وی حفظ کردند میزان احساس نگرانی از تنهائی در آینده در آنها کمتر از زنان مطلقه است.دکتر صمدی‌راد با بیان اینکه زنان بیوه در مقایسه با زنان مطلقه از حضور در جمع فامیلی کمتر معذب می‌شوند، می‌افزاید: ۸/۷۲ درصد زنان بیوه هرگز مورد مزاحمت بازماندگان همسر متوفی خود قرار نگرفتند و در مقایسه با زنان مطلقه مداخلات کمتری را از سوی دیگران داشته‌اند همچنین آنها همچون زنان مطلقه و دختران مجرد از طعنه و کنایه‌های همسایگان و کسبه محل مصون نیستند؛ اما میزان این نوع مزاحمت‌ها برای زنان بیوه کمتر است.