وقتی فرشته ها تب می کنند

دکتر علیرضا ناطقیان فوق تخصص بیماری های عفونی کودکان به والدین می آموزد که هنگام تب کودک شان چه کار کنند

«بهترین حالت برای اینکه والدین تب را در شیرخوار تشیخص بدهند این است که چند بار صبح و بعدازظهر، حرارت بدن کودک را کنترل کنند و میانگین آن را به دست آورند تا وقتی حرارت بدن از حد طبیعی بالاتر رفت به وجود تب در شیرخوار پی ببرند....

اما اگر میانگین درجه حرارت طبیعی بدن کودک را نداشته باشیم، به طور قراردادی از حدود ۲/۳۸ درجه سانتی‌گراد به بالا را تب قلمداد می‌کنیم.» اینها گوشه‌ای از صحبت‌های دکتر علیرضا ناطقیان، فو‌‌ق‌تخصص بیماری‌های عفونی کودکان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران است که در خصوص تب و تشنج و راه‌های برخورد با آن پای صحبت‌هایش نشسته‌ایم.

▪ علت اینکه تب در نوزادان و شیرخواران از اهمیت خاص‌تر و ویژه‌تری برخوردار است، چیست؟

- در ماه اول زندگی وقتی تب را در یک نوزاد تشخیص می‌دهیم، غالبا حتی اجازه مصرف داروی سرپایی نداریم و معمولا مجبوریم این نوزادان را بستری کنیم و مورد بررسی قرار دهیم. زیرا در یک ماه اول زندگی، نوزادان دچار نقص سیستم دفاعی هستند و عفونت‌ها ممکن است به مرگشان منجر شود. به همین دلیل فرصت وقت تلف کردن برای آنکه تب‌بر به آنها بدهیم و دائم آزمایش‌های سرپایی برایشان درخواست کنیم، نداریم. از یک ماهگی تا ۳ ماهگی نیز کودک وضعیت خاص خودش را دارد. بسیاری از اوقات ناچار هستیم برای کودکانی که تب می‌کنند غیر از معاینه، آزمایشاتی مانند ادرار و خون درخواست کنیم و بسته به نتایج آنها تصمیم بگیریم. اما در این سن نیز اگر علت تب معلوم نباشد به سرعت کودک بستری می‌شود. بعد از ۳ ماهگی با آرامش بیشتری می‌توانیم بررسی‌های لازم را انجام دهیم.

▪ اولین کسی که متوجه تب می شود مادر است. توصیه‌تان به مادران چیست؟

- توصیه اکید من این است که برای تعیین درجه حرارت بدن کودک، به هیچ‌وجه دستشان را ملاک شناسایی تب قرار ندهند. زیرا خطای آن بسیار بالاست به خصوص اگر شیرخوار داشته باشند. زیرا همان‌طور که گفتم در دوره شیرخوارگی حتی تب‌های خفیف هم ممکن است اهمیت داشته باشند. بهتر است والدین سعی کنند در مرحله اول یاد بگیرند که دماسنج را زیر بغل کودک بگذارند و حرارت بدن کودک را بسنجند و هر درجه حرارتی را که خواندند حدود ۷/۰ درجه سانتی‌گراد به آن اضافه کنند. دماسنج‌ها و نوارهای پیشانی معمولا قابل اعتماد نیستند و خطای بالایی دارند. به صورت دیجیتال نیز درجه‌هایی وجود دارد که مصرف آن به صورت خانگی و در قسمت زیر بغل قابل اعتماد‌تر از فرم‌های داخل گوش است. زیرا برای گرفتن درجه حرارت از گوش باید حتما قبل از اندازه‌گیری معاینه گوش انجام شود تا گوش عفونت نداشته باشد. ضمن اینکه خطای اندازه‌گیری از راه گوش هم بالاست.

▪ اندازه‌گیری مقعدی چطور؟ آیا والدین می‌توانند این کار را انجام دهند؟

- بله. اگر آموزش دیده باشند قطعا می‌توانند از این روش استفاده کنند. اتفاقا درجه حرارتی که از قسمت مقعدی به دست می‌آید نسبت به درجه حرارت زیربغلی قابل اعتمادتر است اما چون والدین ممکن است به کودک لطمه بزنند و باعث آزار او شوند حتما باید خیلی خوب آموزش دیده باشند و از درجه حرارت مخصوص مقعدی استفاده کنند. در آن صورت معمولا باید از آنچه که می‌خوانند نیم درجه کم کنند و بعد روی عددی که به دست می‌آید قضاوت کنند.

▪ بعد از اینکه مادر مطمئن شد که کودکش تب دارد اولین اقدامی که باید برای او انجام بدهد چیست؟

- اگر تب خیلی بالا یعنی بالاتر از ۵/۳۹ درجه سانتی‌گراد باشد، بهتر است هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنند. با اینکه می‌توان به کودک تب‌بر داد و او را خنک کرد و مایعات به او خورانید اما بهتر است در چنین درجه حرارت‌هایی کودک را سریعا به مراکز درمانی منتقل کرد. اما کودکان زیر ۳ ماه را، باید با داشتن تب‌های خفیف هم نزد پزشک برد. در غیر از این دو حالت می‌توانند به کودکی که تنها تب دارد و حالت عمومی‌اش بد نیست استامینوفن بدهند و حرارت بدنش را کنترل کنند. سپس علایم دیگر کودک را مانند بوی ادرار، درد شکم، حالت تهوع، علائم سرماخوردگی و... را ساعت به ساعت ثبت کنند. چنانچه طی یکی، دو روز آینده علایمی در قسمت‌های دیگر بدن به وجود آمد باید کودک را به مراکز درمانی ببرند. همچنین اگر تب کودک بیش از ۲۴ ساعت و بدون علت مشخصی حتی به صورت خفیف وجود دارد بهتر است توسط پزشک معاینه شود. در سنین بالاتر از شیرخوارگی می‌توان با آرامش بیشتری کارکرد و تب‌های خفیف حتی تا ۴۸ ساعت هم به نظر من نیازی به مراجعه پزشکی ندارند.

▪ بعضی از مادران بچه را پاشویه می‌کنند تا تبش کم شود. نظرتان در مورد پاشویه نوزادان و شیرخواران چیست؟

- این کلمه، کلمه‌ای است که شاید غلط جا افتاده است. بسیاری از شیرخواران وقتی تب می‌کنند افزایش حرارت بدنشان بیشتر در ناحیه شکم، گردن و سر است تا دست و پاها. بنابراین شستن پاها به صورت پاشویه ممکن است هیچ کمکی که نکند هیچ حتی منجر به ناراحتی بیشتر شیرخوار و لرزش و در نتیجه افزایش بیشتر درجه حرارتش شود. باید به این موضوع دقت کرد که آیا کودک حس سرما را دارد یا خیر. شست‌وشو و پاشویه شیرخواری که احساس سرما می‌کند کار بسیار اشتباهی است. در این مواقع باید به کودک تب‌بر و مایعات کافی داده شود، سپس باید صبر کرد تا زمانی که احساس گرما یا داغی در بدنش مستقر شود. اگر یک ساعت بعد از خوراندن استامینوفن، تب از ۵/۳۸ درجه سانتی‌گراد پایین‌تر نیامد در این صورت می‌توان کمترین نقطه بدن که اغلب تن و شکم است را با آب ولرم و نه با آب سرد تن‌شویه کرد بنابراین فقط زمانی می‌توانیم دست و پا را پاشویه کنیم که داغ باشند.

▪ اگر استامینوفن بیشتر از حد نیاز به کودک خورانده شود یا ساعات مصرف آن کمتر از ۴ ساعت باشد چه عوارضی در پی دارد؟

- عوارض کبدی خطرناکی دارد و ممکن است که به صدمات حاد کبدی منجر شود. به همین دلیل حتما توصیه می‌کنم داروبه مقدار مشخصی که تجویز شده به کودک داده شود و از ۴ ساعت کمتر هم تکرار نشود.

▪ چقدر امکان دارد که نوزاد یا شیرخوار تب‌دار وارد فاز تشنج شود؟

- تب و تشنج معمولا در یک یا ۲ درصد کودکان اتفاق می‌افتد. البته اگر زمینه خانوادگی برای تب و تشنج داشته باشند این احتمال افزایش پیدا می‌کند. ضمن اینکه کودکی که دچار تب و تشنج می‌شود تا ۲۵ درصد احتمال دارد که تا حدود ۶ تا ۵/۶ سالگی در تب‌های بعدی مجددا تشنج کند.

▪ این امکان وجود دارد که مادر تب را کنترل کند ولی باز کودک وارد فاز تشنج شود؟

- اگر تب خوب کنترل شود معمولا این اتفاق نمی‌افتد. مشکل این است که قبل از اینکه مادر متوجه شود تب کودک در حال افزایش است و بخواهد اقداماتش را شروع کند، تشنج در همان ساعات اول رخ می‌دهد. به همین دلیل ما همیشه توصیه می‌کنیم والدین حرارت کودکی که سابقه تب و تشنج دارد را به فواصل کوتاه و با روش کاملا قابل اعتماد بررسی و کنترل کنند.

▪ بعد از تشنج کودک اولین کاری که والدین می‌توانند برایش انجام دهند، چیست؟

- ابتدا باید آرامش خود را حفظ کنند. سپس کودک را به پهلو بخوابانند و از باز کردن اجباری‌ دهانش خودداری کنند. کودک را در فضایی که اکسیژن بیشتری دارد ببرند. راه هوایی کودک را باز کنند به این صورت که اگر لباسش تنگ است یا دکمه‌ دارد آن را باز کنند و وسایل خطرناک را از اطرافش دور کنند. در حال حاضر داروهایی وجود دارد که به والدین کودکانی که سابقه تشنج دارند می‌دهند مانند دیازپام داخل مقعدی که به والدین طرز مصرف و میزان مصرف آموزش داده می‌شود. برای پایین آوردن تب هم می‌توانند از شیاف استامینوفن استفاده کنند و سپس کودک را به یک مرکز درمانی ارجاع دهند.

مریم منصوری