کاهش مصرف بنزین معادله چندمجهولی حل شدنی

امروزه عوامل مختلفی در بحرانی شدن مصرف بنزین دخالت دارند متاسفانه برخی از دست اندر کاران بدون نگرش کارشناسی صرف به دنبال حل معضل ناشی از مصرف بی رویه بنزین هستند بدون آن که علت های اصلی این افزایش مصرف را جویا شوند

پدیده مصرف نامتعارف بنزین ریشه‌ای قدیمی دارد که در طول زمان با توجه به شرایط گوناگون اقتصادی، سیاسی و اجتماعی رشد کرده و دامن گسترانده است.

امروزه عوامل مختلفی در بحرانی شدن مصرف بنزین دخالت دارند. متاسفانه برخی از دست‌اندر‌کاران بدون نگرش کارشناسی صرف به دنبال حل معضل ناشی از مصرف بی‌رویه بنزین هستند بدون آن‌که علت‌های اصلی این افزایش مصرف را جویا شوند.

براساس آمار و اطلاعات موجود طی پنج سال گذشته با تلاش متخصصان داخلی توانسته‌ایم رشد ۴۵ درصدی بنزین داشته باشیم طی همین مدت مصرف بنزین ۵۶ درصد افزایش داشته است. عدم تناسب میان تولید و مصرف به معنای رشد فزاینده واردات بنزین است. افزایش روزانه ۱۰ میلیون لیتر تولید نفت گاز در این مدت هر چند که برای مقطعی کوتاه باعث افزایش صادرات نفت گاز شده است اما در دو سال اخیر با افزایش شدید مصرف نفت و گاز، کشورمان از یک صادرکننده این محصول طی سالیان طولانی به یک وارد‌کننده عمده در منطقه خلیج فارس تبدیل شده است.

سوء‌مدیریت در کنترل مصرف انرژی به عنوان یک عامل موثر در این خصوص مطرح است به همین دلیل شاهد پدیده خروج بیش از پنج میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار ارز از کشور برای واردات بنزین هستیم در صورتی که با تدبیری مناسب و یک سازوکار منطقی می‌توان از بروز چنین روندی جلوگیری کرد.

شاید یکی از دلایلی که امروزه مشکل بنزین به عنوان یک مشکل حاد مطرح است عدم تعامل مناسب بین سازمان‌ها، وزارتخانه‌ها و ارگان‌های مختلف باشدو برای نمونه وزارت صنایع به دنبال افزایش سهم تولید خودروست. متاسفانه این میزان تولید بدون توجه به ساختارهای شهری و حتی برون شهری صورت می‌پذیرد. این مساله که در قبال توان تولید مدیریت شهری باید هزینه‌های آن را پرداخت کند دیدگاهی منطقی به نظر‌ نمی‌رسد. رشدی را می‌توان رشد موثر نامید که در تمام عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی حادث شود و صرفا رشد بخشی، همیشه نشان‌دهنده پیشرفت و توسعه‌ نیست برای مثال این رشد را می‌توان همانند جنینی در نظر گرفت که دست‌ها، پاها و سایر اندام‌هایش به یک اندازه رشد‌ نمی‌کند و برخی از اندام‌ها دارای رشد سریع‌تری هستند اگر چه این کودک در حال رشد است و بر قد و وزنش افزوده می‌شود اما از آنجایی که این رشد هنجار نیست پزشکان رشد آن کودک را در مسیر غیر منطقی و عقب افتادگی می‌دانند.

گفتنی است که طی دو سال گذشته تنها ۱۱ درصد خودروهای تولیدی استاندارد بوده‌اند حتی خودروهای که به‌صورت کامل از خارج وارد شده و در ایران مونتاژ می‌شوند در پاره‌ای از مواقع بیش از ۱۵۰ امتیاز منفی دارند.

متوسط مصرف بنزین اتومبیل‌های ساخت کشور ۱۴-۱۲ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر است در حالی که مصرف استاندارد بنزین در جهان ۸-۶ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر است. مساله دیگر ساختار شهری و نحوه توزیع خدمات سرانه در سطح شهر است و به دلیل تجمیع ادارات و مراکز خدماتی در مرکز تهران، مردم ناچار باید به سوی مرکز شهر حرکت کنند که مجموعه این عوامل، تعداد سفرهای درون شهری، دفعات سفر و مصرف سوخت را افزایش می‌دهد از طرفی بافت سنتی و کهنه مراکز شهری مزید بر علت شده و مدت زمان لازم جهت رسیدن به مقصد را افزایش داده است. در ارتباط با استفاده از وسایل نقلیه عمومی نحوه تردد، ترافیک و بسترسازی فرهنگی تاکنون اقدام مناسبی صورت نگرفته است. طبق گزارش اداره راهنمایی و رانندگی، علت اکثر تصادفات منجر به فوت در سطح شهرتهران ناشی از بی توجهی به مقوله فرهنگ ترافیک شهری بوده است.

صرف جیره‌بندی بدون توجه به چارچوب سطح درآمدی و نحوه کسب درآمد اقشار مختلف جامعه، تفکر افزایش قیمت سوخت برای کاهش مصرف یا رساندن آن به سطح قیمت‌های بین‌المللی، مبتنی بر منطق و واقعیت نیست و با توجه به روابط پیچیده اقتصادی و اجتماعی، تاثیر نامطلوب آن در تمام زمینه‌ها به ویژه برای قشر کم درآمد مشاهده خواهد شد.

از سویی با توجه به این‌که‌ عملا ناوگان حمل و نقل شهری نه تنها در شهرهای بزرگ بلکه در شهرهای کوچک نیز به حد مطلوب خود نرسیده است بنابراین عملا بنزین در حال حاضر دارای جایگزین مناسبی نیست و مسلما با افزایش قیمت روند مصرف کاهش نخواهد یافت و بار تورمی آن نیز بر عهده افرادی خواهد افتاد که قادر به مهار آن نخواهند بود. توجه داشته باشید که هزینه یارانه بنزین وارداتی در سال ۱۳۸۵ به شش میلیارد دلاررسید اگر ۹ میلیارد دلار یارانه بنزین تولید داخلی در ازای مصرف ۷۴ میلیون لیتر در روز را نیز به آن بیفزاییم میزان کل هزینه پرداختی جهت یارانه بنزین کشور در سال ۸۵ در مجموع رقمی معادل ۱۵ میلیارد دلار می‌شود. از طرفی با احتساب پالایش روزانه ۶/۱ میلیون بشکه نفت خام در پالایشگاه‌های کشور و با فرض احتساب ۵۴ دلار برای هر بشکه نفت خام، ۳۲ میلیارد دلار یارانه مجموع فرآورده‌های نفتی پالایشگاهی در سال ۱۳۸۵ خواهد بود یعنی علاوه بر بنزین ۱۷ میلیارد دلار دیگر نیز صرف یارانه دیگر سوخت‌های مایع می‌شود. با توجه به عدم گسترش و توسعه حمل و نقل جاده‌ای و ریلی کشور، بنزین اصلی‌ترین سوخت تامین‌کننده انرژی در الگوی حمل و نقل به شمار می‌رود و بنابراین‌ بسیاری از سفرهای درون شهری و برون شهری در کشور، با خودروهای بنزین سوز صورت می‌گیرد. علاوه بر این ترکیب جمعیتی جوان کشور نیز در افزایش مدت زمان رانندگی و سفرهای غیرهدفمند نیز نقش عمده‌ای ایفا می‌کند که به طور مستقیم میزان مصرف بنزین را افزایش می‌دهد. مسلما تعیین قیمت‌های بنزین بر اساس قیمت‌های بین‌المللی و نیز جیره‌بندی آن بدون تهیه ملزومات اولیه که در بالا ذکر شد،‌ نمی‌تواند روند مصرف این فرآورده نفتی را در ایران کنترل کند.

هدی شریفی‌درآباد