تمرینی برای یک مطالعه خوب

چگونه می توان مطالعه ای خوب و مفید داشت

مطالعه خوب و مفید، وابسته به امور مختلفی است که عبارتند از:

۱) مطالعة مناسب، به ویژه مطالعة متون دشوار، باید زمانی باشد که انسان بیشترین نشاط را دارد؛ ولی خواندنی‏های تفریحی یا اخبار و... را در مواقع خستگی نیز می‌توان انجام داد.

۲) مکان مناسب از نظر داشتن نور کافی، سکوت و نبودن هر چیزی که حواس را پرت می‏کند؛ مانند تابلوهای هنری، ریخت و پاش وسایل شخصی، درجه حرارت نامناسب و... .

۳) استفاده از لوازم کمک آموزشی مناسب.

۴) نشاط روحی‏ - روانی و سلامت جسمی. در این رابطه، نرمش صبحگاهی، کمک شایانی به شما می‏کند.

۵) تناسب متن مورد مطالعه با سطح فکر و نیاز.

۶) تنظیم وضعیت، مانند رعایت فاصله و نشستن به گونه‏ای که کاملا بر متن مسلط باشید و پرهیز از لمیدن.

۷) داشتن شیوه و روشی برای فهم بهتر متون. در این رابطه، به توضیحات زیر توجه کنید: بندشناسی، جان‌مایه اصلی نگارش‏ها، بندها (پاراگراف‌ها) می‏باشند و کسی که به مطالعة متون می‏پردازد، اگر شناخت درستی از بندها نداشته باشد، تا حدی سرگردان می‏شود و کمتر یا دیرتر به درک مطلب اصلی می‏رسد. بنابراین، اول باید بدانیم یک بند از چه عناصر و مؤلفه‏هایی تشکیل می‌شود؛ تا به سرعت بتوانیم مطالب لازم را از دل آن بیرون کشیده، پیامش را دریافت کنیم. هر بند مشتمل بر یک موضوع یا عنوان اصلی (Main Topic Sobyect) می‌باشد که تمام بند، پیرامون آن سخن می‏گوید.

البته بندها از نظر کیفیت دارای اقسام مختلفی از قرار زیرند:

۱) توصیفی؛ بندهایی که به شرح و بیان ویژگی‏ها، اوصاف و خواص موضوع می‏پردازند.

۲) تحلیلی؛ بندهایی که به تجزیه و تحلیل موضوع اصلی و مؤلفه‏ها و عناصر تشکیل دهندة آن می‏پردازد.

۳) تعلیلی؛ بندهایی که به بیان علل و عوامل و شرایط پیدایش موضوع می‏پردازند. در راستای مسئلة فوق، ممکن است یک بند شامل چند موضوع فرعی (Subtopics) باشد که همة آنها در ارتباط با موضوع اصلی باشند و مطالعه کننده باید مواظب باشد که بین موضوع اصلی و موضوعات فرعی، اشتباه نکند و ذهن خود را به انحراف نکشاند؛ مثلا ممکن است شما در یک بند، علل مشکلات رفت و آمد در تهران را مطالعه کنید. در این جا، موضوع اصلی، مشکلات رفت و آمد تهران و نوع قضیه، از قسم سوم است و موضوع مذکور، مانند محوری است که تمام مطالب دیگر، گرد آن می‏چرخند. آن گاه در لابه‌لای مطالب زیاد و با شرح و تفصیلات و تمثیلات متعدد، ممکن است شما سه موضوع را پیدا کنید که موضوعاتی فرعی و در رابطه با موضوع اصلی هستند و آنها عبارتند از: زیادی ماشین‌ها، بی‌نظمی در رانندگی و عرض کم خیابان‏ها.

سه مطلب فوق، چه بسا به این صراحت و وضوح بیان نشده و در لابه‌لای جمله‏های مختلف، پیچیده شده باشد؛ ولی مطالعه کننده باید بکوشد با سرعت هر چه تمام‏تر، این مطالب را از لابه‌لای حرف‏های پراکنده، بیرون کشد و در ذهن خود یا بر صفحه کاغذ، ترسیم نماید؛ آن گاه با خواندن آن، به راحتی می‏تواند از موضوع اصلی به فرعی برسد و مطالب را خلاصه و دسته‏بندی کند.

نکتة دیگری که باید به آن توجه کنید، این است که نویسندگان برای بیان مطالب خود در بندهای کتاب‏ها و مقالات، از شیوة واحدی پیروی نمی‏کنند و از نظر روش نیز به سه دستة زیر تقسیم می‏شوند:

۱) برخی ابتدا به شرح توصیفی یا تحلیلی پرداخته، موضوع اصلی را در آخر بند، به صورت نتیجه‏گیری بیان می‏کنند.

۲) برخی از آنها موضوع اصلی را به صورت تیتر یا جملة کوتاهی در اول بند ذکر کرده، سپس به توصیف یا تحلیل و تعلیل آنها می‏پردازند و به دنبال آن، موضوعات فرعی را می‏آورند.

۳) برخی ممکن است در لابه‌لای عبارات، آن هم به صورت تلویحی و نامصرح، به موضوع اصلی اشاره کنند. بنابراین، کلید فهم یک متن، شناخت بندهاست و کلید شناخت بندها نیز به دست آوردن موضوع اصلی و سپس موضوعات فرعی و کیفیت نسبت و رابطة آنها با یکدیگر است؛ یعنی شناخت ماهیت و چگونگی بند از نظر توصیفی، تحلیلی یا تعلیلی بودن است. اکنون پیشنهادهایی تقدیم می‏گردد و لازم است با جدیت تمام، برنامة زیر را به مدت سی روز، اجرا کنید:

۱) در هر روز، یک ساعت را برای مطالعه، طبق برنامة پیشنهادی اختصاص دهید.

۲) متنی متناسب با سطح درک و آگاهی خود برای مطالعه انتخاب کنید.

۳) زمان مطالعه به گونه‌ای باشد که بیشترین نشاط را دارا باشید و صبح زود بهتر است.

۴) مکان مطالعه، باید دارای ویژگی‏های زیر باشد:

الف) نور کافی داشته باشد.

ب) دور از سر و صدا و رفت و آمد دیگران باشد.

ج) فاقد چیزی باشد که مانع تمرکز حواس می‌شود.

۵) وضعیت خود را به گونه‏ای تنظیم کنید که بر متن مورد مطالعه، کاملا مسلط باشید؛ مثلاً در حال خوابیدن یا لمیدن به چپ و راست، مطالعه نکنید و فاصلة لازم را نیز رعایت کنید.

۶) یک مداد و یک دفتر (بدون پاک‌کن، زیرا اصل بر آن است که اشتباه نکنید و چیزی را پاک نکنید) در کنار خود بگذارید.

۷) سر ساعت معین، مطالعه را شروع و با سرعت هر چه تمام‏تر، یک صفحه از کتاب را مطالعه کنید.

۸) پس از پایان صفحه، بی‌درنگ کتاب را ببندید و هرگز دوباره به همان مطلب نگاه نکنید و به آن صفحه مراجعه نکنید و به سرعت، مطالب اصلی متنی را که خوانده‏اید، با مداد در دفتر یادداشت کنید و اگر مطلبی یادتان نیامد، یا احساس کردید که آن را نفهمیده‏اید، اعتنا نکنید و رد شوید و چنان که تذکر داده شد، هرگز به متن مراجعه مجدد نکنید؛ زیرا در صورت مراجعه از اول، میزان دقت و قدرت فراگیری ذهن شما کاهش یافته و با این کار، ضربة بزرگی به خود خواهید زد.

۹) سپس صفحة دوم را شروع کرده، با سرعت هر چه تمام‏تر، ادامه دهید و در صورت امکان، روی هیچ مطلبی درنگ نکنید؛ حتی اگر آن را نفهمیدید؛ زیرا سرعت مطالعه به تدریج، موجب سرعت فهم و یادگیری می‏شود و بر عکس، درنگ در آن، ذهن را کند و تنبل بار می‏آورد. این برنامه را یک ساعت ادامه دهید.

۱۰) در پایان، تعداد صفحاتی را که مطالعه کردید را یادداشت کنید.

۱۱) هر روز بر سرعت خود در مطالعه و نوشتن آن چه فهمیده‏اید، نسبت به قبل، بیفزایید.

۱۲) در پایان سی روز، نتیجه و کیفیت کار و میزان گسترش فهم و مقدار سرعت افزون شده را گزارش کنید.

علاوه بر آن چه گذشت، یک دوره آموزش تندخوانی برای شما بسیار مفید و لازم است؛ زیرا هر چند مطالعة متون علمی نیازمند دقتی افزون بر دیگر متون است، اما تندخوانی، سرعت فراگیری ذهن، تمرکز حواس و قدرت و سرعت دید را بیشتر می‏سازد و هر اندازه در این زمینه بیشتر تمرین کنید، موفقیت افزون‏تری در درس‌ها و مطالعات خود کسب خواهید کرد.