دو قدم تاجاودانگی

ماه گذشته یک روز دکتر دیوید سینکلر D Sinclair از نوک پا تا فرق سر پوشیده در لباس پلاستیکی سفید, همه جای موش خانه بدون میکروب اش در دانشکده پزشکی هاروارد را به بازدیدکننده ای نشان داد

ماه گذشته یک روز دکتر دیوید سینکلر (D.Sinclair) از نوک پا تا فرق سر پوشیده در لباس پلاستیکی سفید، همه جای موش‌خانه بدون میکروب‌اش در دانشکده پزشکی هاروارد را به بازدیدکننده‌ای نشان داد. این موش‌ها که در پژوهش‌های مربوط به تندرستی و طول عمر به کار می‌روند، در سبدهای سیمی تحت مراقبت پرستاری شدید قرار دارند. در سالن تمرین موش‌ها یک ماشین ورزشی مینیاتوری قرار دارد که توانایی این جوندگان برای حفظ تعادل روی یک میله چرخنده را می‌آزماید. در ماز آبی مجاور موش‌ها باید برای شنا کردن و رساندن خود به ساحل امن روی یک سکوی مخفی، سرنخ‌های دیداری را به خاطر آورند که آزمونی برای قدرت حافظه آنهاست. دکتر سینکلر به بازدیدکننده خود اطمینان می‌دهد آنهایی که درس‌شان را فراموش کنند به محض آنکه در آب غوطه بخورند نجات داده و از روی شفقت زیر یک لامپ حرارتی خشک خواهند شد.

دکتر سینکلر یکی از بنیانگذاران شرکتی به نام سیرتریس (Sirtris) است که ضمن تلاش برای ساخت داروهایی که ممکن است بر طول عمر انسان بیفزایند، خود در آب‌های ناشناخته‌ای شنا کرده است. اما ماه گذشته وقتی گلاکسواسمیت‌کلاین، یکی از غول‌های داروسازی دنیا، این شرکت را به مبلغ ۷۲۰ میلیون دلار خریداری کرد، به نظر رسید که سرانجام در این آب‌ها ساحل امنی یافته است. سیرتریس دو دارو را در مرحله آزمایش بالینی دارد. یکی از آنها در برابر دیابت‌های نوع دوم آزموده می‌شود؛ یکی از بسیار بیماری‌های دوران پیری که دانشمندان این شرکت امیدوارند با این داروها بتوانند آن را دفع کنند. دکتر پاتریک والانس (P.Vallance)، رئیس بخش اکتشاف دارو در گلاکسواسمیت‌کلاین می‌گوید: «با موفقیت در برابر فقط یکی از چنین بیماری‌هایی، تاثیر این دارو بر سلامتی احتمالا دگرگون‌کننده خواهد بود.»

این داروهای جدید فعال‌سازهای سیرتوئین نامیده می‌شوند؛ یعنی آنزیمی به نام سیرتوئین را فعال می‌کنند. نظریه پایه آن است که همه یا بیشتر گونه‌ها برای خلاص شدن از شر قحطی‌ها یک استراتژی باستانی دارند و آن جابه‌جا کردن منابع از تولیدمثل به حفظ و نگهداشت بافت است.

یک رژیم غذایی سالم اما دارای ۳۰ درصد کالری کمتر نسبت به معمول این واکنش را در موش‌ها راه می‌اندازد و یکی از مداخله‌هایی است که به‌طور قابل اطمینانی طول عمر آنها را افزایش می‌دهد. ظاهرا علت عمر درازتر این موش‌ها آن است که به طریقی از آنها در برابر بیماری‌هایی که معمولا باعث مرگ‌شان می‌شود، محافظت به عمل می‌آید.

اما بیشتر مردم نمی‌توانند رژیمی با ۳۰ درصد کاهش در کالری را رعایت کنند، از این رو دارویی که بتواند واکنش قحطی را راه بیندازد احتمالا بی‌اندازه پرطرفدار خواهد بود. به عقیده دکتر لئونارد گارنت (L.Guarente)، زیست‌شناس دانشگاه MIT که رشته زیست‌شناسی سیرتوئین را بنیان گذاشته است، آنزیم‌های سیرتوئین میانجی واکنش قحطی هستند. دکتر سینکلر که از دانشجویان سابق اوست، کشف کرد که سیرتوئین‌ها را با دارو می‌توان فعال کرد. قوی‌ترین فعال‌کننده‌ای که در آزمایش‌های او پدیدار شده رسوراترول (resveratrol) بود؛ ماده‌ای طبیعی که در شراب قرمز یافت می‌شود، هرچند مقدار آن در شراب احتمالا خیلی کمتر از آن است که تاثیر معنی‌داری روی سلامتی داشته باشد. داروی سیرتریس که اکنون روی بیماران دیابتی آزموده می‌شود فرمول خاصی از رسوراترول است که فقط مقدار این ماده شیمیایی را در جریان خون به پنج برابر می‌رساند. این دارو که SRT۵۰۱ نامیده می‌شود، آزمون‌های بی‌خطربودن را با موفقیت پشت سر گذاشته و دست‌کم در آزمایش‌های کوچک‌مقیاس، سطح گلوکوز خون بیماران را پایین آورده است.

داروی دیگر یک ماده شیمیایی ساختگی کوچک است که در فعال کردن سیرتوئین هزار برابر قوی‌تر از رسوراترول است و می‌تواند به مقداری بسیار کمتر تجویز شود. آزمون‌های بی‌خطر بودن در انسان تازه آغاز شده‌اند و تاکنون پیامد جانبی زیانباری در آنها دیده نشده است. دانشمندان امیدوارند فعال‌کردن سیرتوئین‌ها در انسان، مانند یک رژیم غذایی کم‌کالری در موش، بلاگردان بیماری‌های وخیم‌ترشونده دوران پیری نظیر دیابت، بیماری قلبی، سرطان و آلزایمر شوند. داروهای طول عمر در اداره غذا و داروی ایالات متحده (FDA) هیچ طبقه ویژه‌ای ندارند، از این رو چنانچه این شرکت بخواهد دارویی را برای گرفتن تایید ارائه کند، لازم است که آن دارو به خاطر بیماری خاصی باشد. با این حال آنچه پژوهشگران را برانگیخته و این داروها را بالقوه تا این حد جذاب ساخته، طول عمر است.

دکتر کریستوف وستفال (C.Westphal)، مدیر عامل شرکت سیرتریس، درمورد تاثیرگذاری این داروها می‌گوید: «فکر می‌کنم اگر حق با ما باشد، این دارو می‌تواند طول عمر را ۵ تا ۱۰ درصد درازتر کند.» وی در ادامه افزود که هدف‌اش ساخت داروهایی برای بیماری‌های خاص بوده و طولانی‌تر کردن عمر «تقریبا می‌توان گفت یکی از آثار جانبی داروی ماست.» شرکت سیرتریس در سال ۲۰۰۴ پس از آشنایی دکتر وستفال که در آن زمان در شرکت سرمایه‌گذاری بوستون کار می‌کرد، با دکتر سینکلر تاسیس شد. دکتر وستفال به خاطر علاقه بی‌حدش به ایده فعال‌سازی سیرتوئین، مشکل چندانی در تامین پول و استخدام دانشمندان برجسته در هیات مشاوران سیرتریس نداشت. او می‌گوید بعدا به این دلیل تصمیم گرفت این شرکت را به گلاکسواسمیت‌کلاین بفروشد که تامین هزینه‌ها روز به روز دشوارتر می‌شد و آزمایش‌های کلینیکی با استفاده از منابع این شرکت بزرگ‌تر می‌توانست سریع‌تر پیش رود. دکتر وستفال می‌گوید سیرتریس با ۸۴ درصد سود فروخته شد که خیلی بیشتر از ۵۰ درصد سودی است که شرکت‌ها با آن خریده می‌شوند.

تاثیر داروهای سیرتریس، اگر با موفققیت همراه باشند، ممکن است از حد صنعت داروسازی فراتر روند. دکتر گارنت بر این باور است که شاید بسیاری از مردم در میانسالی مصرف آنها را آغاز کنند، هرچند پس از تشکیل خانواده، زیرا ممکن است باروری را سرکوب کنند. موش‌هایی که از این داروها استفاده می‌کنند درست تا پایان عمرشان سالم و تندرست می‌مانند و آنگاه ناگهان می‌افتند و می‌میرند. دکتر گارنت می‌گوید: «اگر در انسان هم همین تاثیر را داشته باشند، باید انتظار افزایش طول دوره سلامتی را داشت که پیامد جانبی احتمالی آن افزایش طول عمر است. این ما را وادار می‌کند در اینکه افراد چه زمانی باید بازنشسته شوند و پرداخت مالیات به سیستم را متوقف سازند، تجدیدنظر کنیم.»

گلاکسواسمیت‌کلاین می‌تواند فرمولاسیون رسوراترول خود را با نام SRT۵۰۱ فورا وارد بازار کند و آن را به عنوان یک ترکیب طبیعی و داروی مغذی بفروشد که نیازی به تایید FDA ندارد. دکتر والانس می‌گوید: «ما هنوز هیچ تصمیمی نگرفته‌ایم اما بدون تردید این هم یکی از گزینه‌های ماست.» چنانچه گلاکسواسمیت‌کلاین تصمیم بگیرد به جای این کار در پی گرفتن تایید از FDA باشد، باید ثابت کند که رسوراترول در مقادیر زیادی که برای تاثیرگذاری‌اش لازم است بی‌خطر است. به نظر می‌رسد رسوراترول تاثیرهای متعددی روی بدن می‌گذارد که بعضی از آنها به سیرتوئین مربوط نیست. دکتر والانس می‌گوید: «هیچ‌کدام از ما نباید آنقدر خام باشد که گمان کند رسوراتول آثار چندگانه‌ای ندارد که بعضی از آنها ناخواسته است.»

خرید سیرتریس توسط گلاکسواسمیت‌کلاین خوشبینی پژوهشگرانی که روی سیرتوئین کار می‌کنند را به طور بی‌سابقه‌ای افزایش داده است.» دکتر هوبر وارنر (H.Warner)، سردبیر ژورنال پیری‌شناسی (Gerontology)، می‌گوید: «ما همه نفس‌هایمان را حبس کرده‌ایم.» اما هیچ اطمینانی از موفقیت این داروها وجود ندارد. بیشتر داروهای بالقوه، آزمایش‌های بالینی را با موفقیت پشت سر نمی‌گذارند و درمورد داروهای پیشنهادی سیرتریس هم ممکن است همین طور باشد. ممکن است معلوم شود آن مواد شیمیایی فعال‌کننده سیرتوئین که این شرکت ساخته سمی است. نکته مبهم دیگر آن است که علم زیربنایی هنوز خودش در تحول مدام است و درمیان پژوهشگران آکادمیک بحث بر سر بسیاری از جزئیات طرزکار محدودسازی کالری جریان دارد. بعضی زیست‌شناسان بر این باورند که سیرتوئین‌ تنها میانجی واکنش قحطی نیست و شاید آثار سودمند رسوراترول روی موش‌ها اصلا ربطی به سیرتوئین نداشته باشد. دکتر توماس راندو (T.Rando) که در دانشگاه استانفورد پیری در سلول‌های بنیادی را بررسی می‌کند، می‌گوید: «هم به نفع این فرضیه داده‌هایی وجود دارد هم به ضرر آن، اما این مانع از آن نمی‌شود که کسی در جست‌وجوی منافع بالقوه پیگیر آن باشد.»

رسوراترول در آزمایش‌های ابتدایی که روی موش‌ها صورت گرفت، استقامت عضلانی را دوبرابر کرد، نوع بد کلسترول را پایین آورد، از آنها در برابر پیامدهای بد گوناگون یک رژیم غذایی پرچرب محافظت کرد و جلوی سرطان روده بزرگ را گرفت. گزارش‌های جدید بعضی از این آثار مثبت را تایید می‌کنند، اما گزارش‌های دیگر یا مبهم هستند یا دوپهلو. براساس مقاله‌ای از دکتر سینکلر و دکتر رافائل دوکابو (R.de Cabo) از انستیتو ملی پیری که در شماره ۳ ژوئیه ژورنال سوخت‌وساز سلولی چاپ شد، رسوراترولی که به موش‌ها داده شد آب‌مروارید چشم را در آنها کاهش داد، استخوان‌هایشان را تقویت کرد و از چند طریق دیگر موجب بهبود هماهنگی و تقویت سلامت‌شان شد. اما با وجود سالم‌تر بودن‌شان، این موش‌ها بیشتر از حد معمول عمر نکردند. دکتر رونالد ایونس (R.Evans)، کارشناس برجسته واکنش‌های هورمونی در انستیتو سالک، می‌گوید: «این دست‌کم یکی از ارکان سرمایه‌گذاری گلاکسواسمیت‌کلاین را زیر سوال می‌برد.» دکتر ایونس می‌گوید نتایج پژوهش روی سیرتوئین امیدوارکننده اما اثبات‌نشده است و او با این عقیده موافق نیست که میانجی احتمالی واکنش قحطی سیرتوئین است و همین نگرانی است که «رکن دوم سرمایه‌گذاری گلاکسواسمیت‌کلاین را هم زیر سوال می‌برد.»

مرزهای علم اغلب آشفته است و ممکن است سال‌ها طول بکشد تا سرانجام از دل این آشفتگی تصویر واضحی آشکار شود. دکتر وستفال می‌گوید یکی از دو دلیل اصلی موفقیت سریع شرکت سیرتریس تصمیم آن برای نادیده گرفتن بحث‌های آکادمیک درباره طرزکار دقیق رسوراترول بود. دلیل دیگر اختصاص منابع محدود این شرکت به ساخت فقط دو دارو بود. در سیرتریس پژوهشگران با این تردیدها ناآشنا نیستند. بیش از ۱۵ سال پیش وقتی دکتر گارنت و دکتر سینکلر برای نخستین بار جست‌وجو برای یافتن ژن‌های طول‌عمر را آغاز کردند، همه آنها را مسخره کردند زیرا در آن زمان پیری مسئله‌ای رام‌نشدنی به شمار می‌آمد. دکتر گارنت می‌گوید همکاران‌اش «فکر می‌کردند من خل شدم.» دکتر سینکلر وقتی که به عنوان یک دانشجوی فوق‌دکترای جوان، تازه به آزمایشگاه دکتر گارنت آمده بود تا درباره طول‌عمر پژوهش کند، با آگاه شدن از تردیدهای عمیق دانشجویان دیگر به شدت افسرده شد. می‌گوید: «حتی در آزمایشگاه خود لنی هم دیدگاه غالب این بود که این مسئله به هیچ جا نمی‌رسد، خانه‌ای مقوایی بود که هر لحظه امکان داشت فروبریزد.» او به یاد می‌آورد که به پدرومادرش در استرالیا گفته بود شاید اشتباه بزرگی مرتکب شده باشد. اما این پژوهش سرانجام به کشف پروتئین‌‌های سیرتوئین‌ مانند و نقش آنها در طولانی‌تر کردن عمر مخمر، کرم‌ها و حشرات منجر شد.

او و دکتر گارنت با امید به افزایش طول عمر رشته سیرتوئین را بنیان گذاشتند. اما از آنجا که شرکت سیرتریس روی ساخت داروهایی تاکید داشت که تایید FDA برای بیماری‌های خاص را داشته باشند، هیچ یک از این دو نفر در این مدت امیدهایشان به مهار پیری را با صراحت ابراز نکردند. دکتر سینکلر می‌گوید: «برای دارویی که می‌تواند بیماری‌ها را درمان کند، شانس بسیار بیشتری وجود دارد تا برای دارویی که طول عمر را افزایش می‌دهد.» او به نشانه عذرخواهی افزود: «هرچه پیرتر می‌شوم، خسته‌کننده‌تر هم می‌شوم.» اطلاعیه مطبوعاتی گلاکسواسمیت‌کلاین سیرتوئین‌ها را آنزیم‌هایی معرفی کرده که «این شرکت معتقد است فرایند چیزی را کنترل می‌کنند.» اما دکتر والانس بیشتر احتیاط می‌کند و می‌گوید پیری دشوارتر از این است که به این راحتی اندازه‌گیری شود. هدف طولانی‌تر کردن عمر انسان نیست، بلکه همانطور که دکتر والانس می‌گوید: «هدف طولانی‌تر کردن عمر سلامتی انسان است.»

نیکلاس وید

ترجمه کاوه فیض‌اللهی

New York Times, Jul,۲۲, ۲۰۰۸