چهره مظلوم نهضت مشروطه ‏

یکی از این چهره های مظلوم روحانیت شیعه مرد علم و عمل و فقاهت و قیام حضرت آیت الله شهید حاج " شیخ فضل الله نوری" است که در این راه با مقاومت اعجاب انگیز و مرگ آگاهانه خویش فصل زرینی …

یکی از این چهره های مظلوم روحانیت شیعه مرد علم و عمل و فقاهت و قیام حضرت آیت الله شهید حاج " شیخ فضل الله نوری" است که در این راه با مقاومت اعجاب انگیز و مرگ آگاهانه خویش فصل زرینی بر تاریخ مقاومت و ظلم ستیزی تشیع افزوده است. حاج شیخ فضل‌الله کجوری معروف به نوری از علمای مجتهد و مراجع برجسته صدر مشروطیت در سال ۱۲۵۹ق متولد شد. پدرش مرحوم ملا عباس مازندرانی کجوری معروف به پیشنماز بود.

شیخ فضل‌الله پس از انجام تحصیلات مقدماتی و سطح عازم عراق شد و در محضر بزرگانی چون آیت‌الله میرزاحسن شیرازی و آیت‌الله حبیب ‌الله رشتی به فرا گرفتن علوم اسلامی پرداخت. پس از مراجعت از عتبات به ایران نفوذ و مرجعیت تام پیدا کرد، مقام علمی والای او را حتی مخالفان و متنفذان سیاسی منکر نشده و او را در مدارج علمی برتر از دیگران دانسته‌اند. وی علاوه بر دانش کلان از فهم و درک عمیق سیاسی بهره‌مند بوده و فعالیتهای سیاسی و اجتماعی فراوانی داشته، از جمله در واقعه تحریم تنباکو در کنار میرزاحسن آشتیانی قرار گرفت و از پرچمداران این نهضت شد. او از جمله روحانیونی بود که در پیروزی نهضت مشروطه نقش مهمی ایفا کرد؛ اما، پس از مشاهده انحراف این نهضت بنای مخالفت با روشنفکران غرب‌زده گذاشت. او خواستار مشروطه مشروعه بود و مشروطه‌ای را که بنای آن بر‌پایه قوانین اسلامی کشورهای غربی و الگوبرداری از تمدن و فرهنگ غربی بود را رد می‌کرد.

او از نخستین عالمان اسلامی بود که به نقشه استعمار در جهت اسلام‌ز‌دایی و جایگزین کردن حکومت لائیک تحت پوشش مشروطه و قانون اساسی پی‌برد و سعی کرد تا اجازه ندهد ملی‌گرایی به جای اسلام‌گرایی بنشیند و به نام آزادی و دموکراسی‌، بی‌بند و باری غربی در جامعه اسلامی حاکم شود. پس از فتح تهران که مشروطه‌خواهان از هر سو به تهران هجوم آوردند و حکومت استبدادی محمدعلی شاه را سرنگون کردند، به‌واسطه انحرافات بسیاری که در میان ایشان وجود داشت و دست‌های خارجی که آنها را هدایت می‌کرد، منزل شیخ فضل‌الله نوری را که از رهبران اصلی مشروطیت و از نخستین قیام‌کنندگان برای ایجاد عدل و برچیدن بساط ظلم بود محاصره کردند. یک نفر از سفارت روس وارد خانه شد و از ایشان خواست که به سفارت روسیه پناهنده شوند.

اما شیخ به‌شدت مخالفت کرد بعد، آن شخص اظهار کرد که اگر حاضر نمی‌شوید بیایید لااقل پرچم را بالای در خانه نصب نمایید باز هم شیخ فضل‌الله جواب داد که "اسلام زیر بیرق کفر نمی‌رود" و فرمود: "آیا رواست که من پس از هفتاد سال که محاسنم را برای اسلام سفید کرده‌ام حالا بیایم بروم زیر بیرق کفر؟"‌ پس از آن شیخ همه اطرافیان را مرخص کرد تا به ایشان آسیبی نرسد. سرانجام شیخ فضل‌الله را دستگیر کرده و پس از سه روز محاکمه‌ای صوری تشکیل داده و یکی از منحرفان روحانی‌نما حکم اعدام ایشان را صادر کرد. در آستانه اعدام، یکی از رجال وقت با عجله برای او پیغام آورد که شما این مشروطه را امضا کنید و خود را از کشتن برهانید. ایشان در جواب گفت: " دیشب رسول خدا را در خواب دیدم فرمودند: فردا شب مهمان منی و من چنین امضایی نخواهم کرد". مرحوم جلال آل‌احمد در کتاب خدمت و خیانت روشنفکران می‌نویسد: "من نعش آن بزرگوار را بر سردار همچون پرچمی می‌دانم که به علامت استیلای غرب‌زدگی پس از ۲۰۰ سال کشمکش بر بام سرای این مملکت افراشته شد".‏

مظلومیت شیخ فضل الله پس از شهادتش هم ادامه داشت.

شیخ‌فضل‌الله به یقین عالم ترین، هوشیارترین و مقاوم ترین چهره مبارزات مشروطه بوده است، زیرا دوست و دشمن به اعلم بودن او در بین فقهای همترازش گواهی داده اند و انحراف حکومت مشروطه پس از پیروزی ظاهری، هوشیاری و نبوغ سیاسی او را تایید می کند و شهادت مظلومانه اش، مقاومت، قاطعیت و سازش ناپذیری اش را در دفاع از آرمانهای اسلام و تشیع تفسیر می کند.‏

عبدالله صابری