حیات‭ ‬سیاسی‭ ‬آیت الله‭ ‬میرزاعلی‭ ‬فلسفی‮ ‬ره‮

ممانعت‭ ‬از‭ ‬تدریس‭ ‬آیت الله خامنه ای‭ ‬در‭ ‬سوم‭ ‬اردیبهشت‭ ‬‮۱۳۵۲‬‭ ‬كه‭ ‬در‭ ‬روزهای‭ ‬تعطیلی‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬مدرسه‭ ‬تدریس‭ ‬می‮ ‬كردند,‭ ‬موجب‭ ‬شد‭ ‬تا‭ ‬درس‭ ‬استادان‭ ‬یاد‭ ‬شده‭ ‬نیز‭ ‬تعطیل‭ ‬شود‭ ‬و‭ ‬این‭ ‬امر‭ ‬واكنش‭ ‬منفی‭ ‬در‭ ‬شهر‭ ‬داشت,‭ ‬به‭ ‬ویژه‭ ‬این‭ ‬كه‭ ‬آیت الله مروارید‭ ‬و‭ ‬حجت الاسلام‭ ‬والمسلمین‭ ‬علیزاده‭ ‬از‭ ‬اقامه‭ ‬نماز‭ ‬جماعت‭ ‬نیز‭ ‬در‭ ‬مدرسه‭ ‬میرزاجعفر‭ ‬خودداری‭ ‬كردند

ممانعت‭ ‬از‭ ‬تدریس‭ ‬آیت الله خامنه ای‭ ‬در‭ ‬سوم‭ ‬اردیبهشت‭ ‬‮۱۳۵۲‬‭ ‬كه‭ ‬در‭ ‬روزهای‭ ‬تعطیلی‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬مدرسه‭ ‬تدریس‭ ‬می‮ ‬كردند،‭ ‬موجب‭ ‬شد‭ ‬تا‭ ‬درس‭ ‬استادان‭ ‬یاد‭ ‬شده‭ ‬نیز‭ ‬تعطیل‭ ‬شود‭ ‬و‭ ‬این‭ ‬امر‭ ‬واكنش‭ ‬منفی‭ ‬در‭ ‬شهر‭ ‬داشت،‭ ‬به‭ ‬ویژه‭ ‬این‭ ‬كه‭ ‬آیت الله مروارید‭ ‬و‭ ‬حجت الاسلام‭ ‬والمسلمین‭ ‬علیزاده‭ ‬از‭ ‬اقامه‭ ‬نماز‭ ‬جماعت‭ ‬نیز‭ ‬در‭ ‬مدرسه‭ ‬میرزاجعفر‭ ‬خودداری‭ ‬كردند‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬پنجم‭ ‬اردیبهشت‭ ‬آیت الله میرزا‭ ‬جوادآقا‭ ‬تهرانی‭ ‬در‭ ‬تكیه‭ ‬طبسی‮ ‬ها‭ ‬و‭ ‬آیت الله مروارید‭ ‬در‭ ‬منزل‭ ‬خود‭ ‬در‭ ‬كوچه‭ ‬گرمابه‭ ‬مستشاری‭ ‬و‭ ‬آیت الله فلسفی‭ ‬در‭ ‬مسجد‭ ‬محراب‭ ‬خان‭ ‬در‭ ‬پایین‭ ‬خیابان‭ ‬به‭ ‬تدریس‭ ‬خود‭ ‬ادامه‭ ‬دادند‮.

● حیات‭ ‬سیاسی‭ ‬آیت الله‭ ‬میرزاعلی‭ ‬فلسفی‮(‬ره‮)‬

آیت الله العظمی‭ ‬میرزا‭ ‬علی‭ ‬فلسفی‭ ‬فرزند‭ ‬آیت الله حاج‭ ‬شیخ‭ ‬محمدرضا‭ ‬تنكابنی‭ ‬در‭ ‬سال‭ ‬‮۱۳۰۰‬ه.ش‭ ‬در‭ ‬تهران‭ ‬متولد‭ ‬شد‮.‬‭ ‬دروس‭ ‬مقدماتی‭ ‬و‭ ‬سطوح‭ ‬عالی‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬مدرسه‭ ‬مروی،‭ ‬نزد‭ ‬پدر‭ ‬خود‭ ‬فرا‭ ‬گرفت‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬زمان‭ ‬مرجعیت‭ ‬آیت الله سیدابوالحسن‭ ‬اصفهانی‭ ‬به‭ ‬نجف‭ ‬رفت‭ ‬و‭ ‬دو‭ ‬سالی‭ ‬از‭ ‬محضر‭ ‬آیت الله حاج‭ ‬شیخ‭ ‬محمدعلی‭ ‬كاظمینی‭ ‬كه‭ ‬استاد‭ ‬مسلم‭ ‬حوزه‭ ‬نجف‭ ‬بود‭ ‬خارج‭ ‬فقه‭ ‬و‭ ‬اصول‭ ‬را‭ ‬استفاده‭ ‬كرد‭ ‬و‭ ‬پس‭ ‬از‭ ‬رحلت‭ ‬ایشان‭ ‬به‭ ‬درس‭ ‬آیت الله العظمی‭ ‬سیدابوالقاسم‭ ‬خویی‭ ‬رفت‭ ‬و‭ ‬این‭ ‬امر‭ ‬شانزده‭ ‬سال‭ ‬دوام‭ ‬آورد‮.‬‭ ‬آیت الله میرزاعلی‮ ‬آقا‭ ‬فلسفی‭ ‬از‭ ‬جمله‭ ‬افراد‭ ‬انگشت شماری‭ ‬است‭ ‬كه‭ ‬از‭ ‬آیت الله خویی‭ ‬اجازه‭ ‬اجتهاد‭ ‬دریافت‭ ‬كرده‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬خود‭ ‬پس‭ ‬از‭ ‬بازگشت‭ ‬به‭ ‬ایران‭ ‬به‭ ‬دعوت‭ ‬آیت الله العظمی‭ ‬میلانی‭ ‬در‭ ‬مشهد‭ ‬مستقر‭ ‬شد‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬مدت‭ ‬چهار‭ ‬دهه‭ ‬در‭ ‬حوزه‭ ‬علمی‭ ‬این‭ ‬شهر‭ ‬به‭ ‬تدریس‭ ‬سطوح‭ ‬عالی‭ ‬و‭ ‬خارج‭ ‬فقه‭ ‬و‭ ‬اصول‭ ‬پرداخت‮.‬‭ ‬آیت الله فلسفی‭ ‬پس‭ ‬از‭ ‬انقلاب‭ ‬اسلامی‭ ‬ایران‭ ‬در‭ ‬مدرسه‭ ‬آیت الله خویی‭ ‬تدریس‭ ‬می‮ ‬كرد‭ ‬و‭ ‬بعد‭ ‬از‭ ‬بازسازی‭ ‬این‭ ‬مدرسه‭ ‬درس‭ ‬ایشان‭ ‬با‭ ‬استقبال‭ ‬بی‮ ‬مانندی‭ ‬رو‭ ‬به‭ ‬رو‭ ‬شد‭ ‬و‭ ‬صدها‭ ‬نفر‭ ‬از‭ ‬فضلای‭ ‬حوزه‭ ‬مشهد‭ ‬كه‭ ‬در‭ ‬مقام‭ ‬پاسخگویی‭ ‬به‭ ‬نیازهای‭ ‬قضایی‭ ‬و‭ ‬فقهی‭ ‬پس‭ ‬از‭ ‬انقلاب‭ ‬برآمده‭ ‬بودند،‭ ‬از‭ ‬محضر‭ ‬ایشان‭ ‬بهره‭ ‬بردند‮.‬‭ ‬مجالس‭ ‬درس‭ ‬ایشان‭ ‬در‭ ‬رواق‭ ‬بزرگ‭ ‬زیر‭ ‬گنبد‭ ‬مرتفع‭ ‬مدرسه‭ ‬آیت الله خویی‭ ‬بسیار‭ ‬شكوهمند‭ ‬بود‭ ‬و‭ ‬درس های‭ ‬پررونق‭ ‬دانشوران‭ ‬بزرگ‭ ‬حوزه‭ ‬در‭ ‬سده های‭ ‬طلایی‭ ‬فرهنگ‭ ‬و‭ ‬تمدن‭ ‬اسلامی‭ ‬را‭ ‬تداعی‭ ‬می‮ ‬كرد‮.‬‭ ‬مرحوم‭ ‬آیت الله فلسفی‭ ‬از‭ ‬ابعاد‭ ‬شخصیتی‭ ‬متنوعی‭ ‬برخوردار‭ ‬بود‮.‬‭ ‬او‭ ‬علم‭ ‬را‭ ‬همراه‭ ‬با‭ ‬فروتنی‭ ‬و‭ ‬اخلاق‭ ‬را‭ ‬همراه‭ ‬با‭ ‬حكمت‭ ‬آموزش‭ ‬می‮ ‬داد‭ ‬و‭ ‬كوشش های‭ ‬اجتماعی‭ ‬ایشان‭ ‬عموماً‭ ‬در‭ ‬خفا‭ ‬انجام‭ ‬می‮ ‬پذیرفت‭ ‬و‭ ‬كوچك ترین‭ ‬تظاهری‭ ‬در‭ ‬رفتار‭ ‬ایشان‭ ‬مشاهده‭ ‬نمی‮ ‬شد‮.‬‭ ‬به‭ ‬همین‭ ‬دلیل‭ ‬جایگاه‭ ‬معنوی‭ ‬ایشان‭ ‬در‭ ‬فضای‭ ‬دینی‭ ‬شهر‭ ‬مشهد‭ ‬را‭ ‬نمی‮ ‬توان‭ ‬به‭ ‬سهولت‭ ‬از‭ ‬یاد‭ ‬برد‮.‬‭ ‬اینك‭ ‬به‭ ‬بهانه‭ ‬گرامیداشت‭ ‬سالگشت‭ ‬ارتحال‭ ‬این‭ ‬انسان‭ ‬بزرگ‭ ‬و‭ ‬خودساخته‭ ‬و‭ ‬تاثیرگذار،‭ ‬گوشه ای‭ ‬از‭ ‬فعالیت های‭ ‬سیاسی‮ ‬شان‭ ‬را‭ ‬كه‭ ‬چه‭ ‬بسا‭ ‬كمتر‭ ‬مورد‭ ‬توجه‭ ‬پژوهشگران‭ ‬قرار‭ ‬می‮ ‬گیرد،‭ ‬یادآور‭ ‬می‮ ‬شویم‮.‬

□□□

زمانی‭ ‬كه‭ ‬هدایت‭ ‬حوزه‭ ‬مشهد‭ ‬به‭ ‬عهده‭ ‬آیت الله میلانی‭ ‬بود،‭ ‬آیت الله فلسفی‭ ‬از‭ ‬ممتازترین‭ ‬مدرسان‭ ‬سطوح‭ ‬عالی‭ ‬و‭ ‬خارج‭ ‬حوزه‭ ‬مشهد‭ ‬شمرده‭ ‬می‮ ‬شد‭ ‬و‭ ‬پس‭ ‬از‭ ‬ارتحال‭ ‬آیت الله میلانی‭ ‬و‭ ‬آمدن‭ ‬آیت الله شیرازی‭ ‬به‭ ‬مشهد‭ ‬از‭ ‬ایشان‭ ‬حمایت‭ ‬كرد‭ ‬و‭ ‬درجریان‭ ‬انقلاب‭ ‬اسلامی‭ ‬در‭ ‬مسیر‭ ‬این‭ ‬رویداد‭ ‬مهم‭ ‬اجتماعی‭ ‬قرار‭ ‬گرفت‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬امام‭ ‬خمینی‮(‬ره‮)‬‭ ‬پشتیبانی‭ ‬كرد‮.‬‭ ‬ایشان‭ ‬به‭ ‬دلیل‭ ‬كنش‭ ‬به‭ ‬موقع‭ ‬و‭ ‬جایگاه‭ ‬علمی‭ ‬و‭ ‬اخلاقی‭ ‬در‭ ‬میان‭ ‬اقشار‭ ‬متدین‭ ‬و‭ ‬نیز‭ ‬صاحب نظران‭ ‬از‭ ‬وزنه های‭ ‬حوزه های‭ ‬علمیه‭ ‬ایران‭ ‬شمرده‭ ‬می‮ ‬شد‮.‬

پیش‭ ‬از‭ ‬انقلاب‭ ‬اسلامی‭ ‬مدرسه‭ ‬میرزا‭ ‬جعفر‭ ‬از‭ ‬مهم ترین‭ ‬مدارس‭ ‬علمی‭ ‬مشهد‭ ‬بیشتر‭ ‬در‭ ‬اختیار‭ ‬گردانندگان‭ ‬اصلی‭ ‬جریان‭ ‬مقدسین‭ ‬بود‮.‬‭ ‬آنها‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬مدرسه‭ ‬تدریس‭ ‬می‮ ‬كردند‭ ‬و‭ ‬نماز‭ ‬جماعت‭ ‬اقامه‭ ‬می‮ ‬كردند‭ ‬و‭ ‬با‭ ‬قشر‭ ‬مقدسین‭ ‬و‭ ‬مذهبی‮ ‬های‭ ‬اصیل‭ ‬شهر‭ ‬مرتبط‭ ‬می‮ ‬شدند‮.‬

ممانعت‭ ‬از‭ ‬تدریس‭ ‬آیت الله خامنه ای‭ ‬در‭ ‬سوم‭ ‬اردیبهشت‭ ‬‮۱۳۵۲‬‭ ‬كه‭ ‬در‭ ‬روزهای‭ ‬تعطیلی‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬مدرسه‭ ‬تدریس‭ ‬می‮ ‬كردند،‭ ‬موجب‭ ‬شد‭ ‬تا‭ ‬درس‭ ‬استادان‭ ‬یاد‭ ‬شده‭ ‬نیز‭ ‬تعطیل‭ ‬شود‭ ‬و‭ ‬این‭ ‬امر‭ ‬واكنش‭ ‬منفی‭ ‬در‭ ‬شهر‭ ‬داشت،‭ ‬به‭ ‬ویژه‭ ‬این‭ ‬كه‭ ‬آیت الله مروارید‭ ‬و‭ ‬حجت الاسلام‭ ‬والمسلمین‭ ‬علیزاده‭ ‬از‭ ‬اقامه‭ ‬نماز‭ ‬جماعت‭ ‬نیز‭ ‬در‭ ‬مدرسه‭ ‬میرزاجعفر‭ ‬خودداری‭ ‬كردند‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬پنجم‭ ‬اردیبهشت‭ ‬آیت الله میرزا‭ ‬جوادآقا‭ ‬تهرانی‭ ‬در‭ ‬تكیه‭ ‬طبسی‮ ‬ها‭ ‬و‭ ‬آیت الله مروارید‭ ‬در‭ ‬منزل‭ ‬خود‭ ‬در‭ ‬كوچه‭ ‬گرمابه‭ ‬مستشاری‭ ‬و‭ ‬آیت الله فلسفی‭ ‬در‭ ‬مسجد‭ ‬محراب‭ ‬خان‭ ‬در‭ ‬پایین‭ ‬خیابان‭ ‬به‭ ‬تدریس‭ ‬خود‭ ‬ادامه‭ ‬دادند‮.(‬اسناد‭ ‬ساواك‭ ‬موجود‭ ‬در‭ ‬مركز‭ ‬اسناد‭ ‬انقلاب‭ ‬اسلامی،‭ ‬شماره‭ ‬ثبت‭ ‬‮۲۲۸/۴۰)‬

آیت الله فلسفی‭ ‬سالیان‭ ‬مدید‭ ‬در‭ ‬مسجد‭ ‬بناها‭ ‬امام‭ ‬جماعت‭ ‬این‭ ‬مسجد‭ ‬بود‮.‬‭ ‬حضور‭ ‬ایشان‭ ‬به‭ ‬تدریج‭ ‬این‭ ‬مسجد‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬یكی‭ ‬از‭ ‬تاثیرگذارترین‭ ‬مساجد‭ ‬مشهد‭ ‬به‭ ‬لحاظ‭ ‬دینی،‭ ‬علمی‭ ‬و‭ ‬اخلاقی‭ ‬تبدیل‭ ‬كرد‮.‬‭ ‬حساسیت‭ ‬این‭ ‬مسجد‭ ‬سبب‭ ‬شد‭ ‬كه‭ ‬نیروهای‭ ‬بازدارنده‭ ‬و‭ ‬قوای‭ ‬امنیتی‭ ‬رژیم‭ ‬پهلوی‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬كنار‭ ‬مراكزی‭ ‬چون‭ ‬مسجد‭ ‬كرامت‭ ‬و‭ ‬بیوت‭ ‬علما‭ ‬به‭ ‬عنوان‭ ‬یكی‭ ‬از‭ ‬نقاط‭ ‬حساس‭ ‬شهر‭ ‬مشهد‭ ‬شناسایی‭ ‬كنند‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬مراقبت‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬بپردازند‮.‬‭ ‬‮(‬همان،‭ ‬بازیابی‭ ‬‮۱۹۴/٥)‬

مرحوم‭ ‬آیت الله‭ ‬میرزافلسفی‭ ‬تا‭ ‬زمانی‭ ‬كه‭ ‬در‭ ‬نجف‭ ‬حضور‭ ‬داشت‭ ‬درگیر‭ ‬مباحث‭ ‬علمی‭ ‬بود‭ ‬و‭ ‬پس‭ ‬از‭ ‬مهاجرت‭ ‬به‭ ‬ایران‭ ‬و‭ ‬حضور‭ ‬در‭ ‬مشهد‭ ‬همه‭ ‬فعالیت های‭ ‬سیاسی‭ ‬و‭ ‬اجتماعی‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬همراه‭ ‬با‭ ‬علمای‭ ‬دیگر‭ ‬و‭ ‬دوستان‭ ‬نزدیك‭ ‬خود‭ ‬دنبال‭ ‬می‮ ‬كرد‭ ‬و‭ ‬خود‭ ‬كمتر‭ ‬در‭ ‬مسائل‭ ‬سیاسی‭ ‬به‭ ‬تنهایی‭ ‬قیام‭ ‬می‮ ‬كرد‮.‬‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬رو‭ ‬فعالیت های‭ ‬سیاسی‭ ‬ایشان‭ ‬همیشه‭ ‬با‭ ‬همراهی‭ ‬علمای‭ ‬دیگر‭ ‬به‭ ‬ویژه‭ ‬آیت الله میرزاحسنعلی‭ ‬مروارید‭ ‬و‭ ‬آیت الله میرزا‭ ‬جواد‭ ‬آقاتهرانی‭ ‬اتفاق‭ ‬افتاده‭ ‬است‮.‬

پافشاری‭ ‬ایشان‭ ‬و‭ ‬آیات‭ ‬عظام‭ ‬مروارید‭ ‬و‭ ‬میرزا‭ ‬جوادآقا‭ ‬تهرانی‭ ‬به‭ ‬حفظ‭ ‬سنت های‭ ‬علمی‭ ‬و‭ ‬اخلاقی‭ ‬حوزه‭ ‬وقتی‭ ‬اهمیت‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬بیشتر‭ ‬آشكار‭ ‬می‮ ‬كند‭ ‬كه‭ ‬بدانیم‭ ‬رژیم‭ ‬پهلوی‭ ‬از‭ ‬دهه‭ ‬چهل‭ ‬به‭ ‬صورت‭ ‬بسیار‭ ‬محسوس‭ ‬می‮ ‬كوشید‭ ‬زمام‭ ‬امور‭ ‬دینی‭ ‬شهر‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬راه‭ ‬ممانعت‭ ‬از‭ ‬حضور‭ ‬روحانیت‭ ‬در‭ ‬عرصه های‭ ‬علمی،‭ ‬سیاسی‭ ‬و‭ ‬اجتماعی‭ ‬به‭ ‬دست‭ ‬گیرد‭ ‬و‭ ‬دانشكده‭ ‬الهیات‭ ‬یا‭ ‬یك‭ ‬دانشگاه‭ ‬بزرگ‭ ‬اسلامی‭ ‬را‭ ‬كه‭ ‬طراحی‭ ‬شده‭ ‬بود،‭ ‬جانشین‭ ‬حوزه‭ ‬كند‭ ‬‮(‬روزنامه‭ ‬خراسان،‭ ‬‮۲۰/٥/۵۶‬،‭ ‬ص‮١)‬‭ ‬و‭ ‬محمدرضا‭ ‬پهلوی‭ ‬مقرر‭ ‬كرده‭ ‬بود‭ ‬آستان قدس‭ ‬رضوی‭ ‬با‭ ‬همكاری‭ ‬بنیاد‭ ‬پهلوی‭ ‬و‭ ‬سازمان‭ ‬اوقاف،‭ ‬موضوع‭ ‬ایجاد‭ ‬این‭ ‬دانشگاه‭ ‬بزرگ‭ ‬اسلامی‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬مشهد‭ ‬امكان پذیر‭ ‬كند‭ ‬‮(‬همان‮)‬‭ ‬این گونه‭ ‬سیاست های‭ ‬رژیم‭ ‬پهلوی‭ ‬سبب‭ ‬شده‭ ‬بود‭ ‬كه‭ ‬ایشان‭ ‬و‭ ‬استادان‭ ‬برجسته‭ ‬دیگر‭ ‬حوزه‭ ‬بیشترین‭ ‬همّ‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬صرف‭ ‬تربیت‭ ‬شاگردان‭ ‬و‭ ‬تربیت‭ ‬اخلاقی‭ ‬آنها‭ ‬كنند‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬آنها‭ ‬راه های‭ ‬مقاومت‭ ‬و‭ ‬همكاری‭ ‬نكردن‭ ‬و‭ ‬مبارزه‭ ‬با‭ ‬رژیم‭ ‬پهلوی‭ ‬را‭ ‬بیاموزند‮.‬‭ ‬از‭ ‬نخستین‭ ‬گزارش های‭ ‬ثبت شده‭ ‬ساواك‭ ‬درباره‭ ‬ایشان،‭ ‬تعطیلی‭ ‬درس‭ ‬وی‭ ‬به‭ ‬منظور‭ ‬پشتیبانی‭ ‬از‭ ‬قیام‭ ‬طلاب‭ ‬قم‭ ‬در‭ ‬روز‭ ‬‮۱۹‬‭ ‬خرداد۱۳۵۴‬‭ ‬می‮ ‬باشد‮.‬

---