شیرهای چینی آلوده اند

سوالی که این روزها دوباره سر زبان ها افتاده است

چین حتی اگر نخواهد هم در کانون توجه دنیاست....

تولیدات انبوه و البته ارزان‌قیمت چینی این روزها حتی در دورافتاده‌ترین گوشه‌های آمریکای جنوبی هم پیدا می‌شود. جادوی چینی‌ها در تولید اسبابی که حتی از هزینه تمام شده مواد اولیه آن هم ارزان‌ترند، کشورهای صنعتی دنیا را هم به تسلیم واداشته است اما این تسلیم حساسیتی دو چندان را نیز در برابر محصولات چینی برانگیخته است. حساسیتی که کم و بیش آن‌قدرها هم غیرمنطقی به نظر نمی‌رسد. تنها دو هفته‌ از خبر آلودگی بدلیجات چینی به فلز سمی کادمیوم گذشته است که بار دیگر موضوع آلوده بودن محصولات شیری چین به ملامین بر سر زبان‌ها افتاده است.

ماجرا از آن جا شروع شد که مسوولان یکی از استان‌های جنوب غربی چین دستور جمع‌آوری محصولات لبنی روزانه سه شرکت مطرح چینی را از قفسه‌های فروش این محصولات صادر کردند. از قرار معلوم با گذشت بیش از یک سال از فاجعه سال ۲۰۰۸ همچنان ترکیبات ملامین در بسیاری از محصولات لبنی چین و از جمله شیرخشک‌های این کشور وجود دارد. استفاده اصلی ملامین در صنعت پلاستیک‌سازی، چسب‌ها و کودهای شیمیایی است. افزودن غیرمجاز ملامین به محصولات حیوانی از جمله شیر موجب می‌شود که میزان پروتئین این محصولات به‌طور کاذب زیاد نشان داده شود. شیرخشک در بسیاری از محصولات غذایی به‌صورت گسترده استفاده می‌شود. کشور چین یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان شیرخشک در سراسر دنیاست. شاید به همین دلیل باشد که جهان خبر وجود دوباره ملامین در محصولات چینی را با نگرانی دنبال می‌کند.

● بازخوانی یک پرونده جنجالی

در نوامبر سال ۲۰۰۸ دولت چین پس از ماه‌ها پنهان‌کاری و انکار رسما اعلام کرد که ۳۰۰ هزار نفر در آن کشور با شیرهای آلوده مسموم شده‌اند. از این بین ۸۶۰ کودک در بیمارستان بستری و ۶ نوزاد به علت آسیب شدید کلیوی جان خود را از دست داده‌اند. ماجرا از آنجا آغاز شد که ۱۶ نوزاد چینی پس از مصرف شیرخشک یک شرکت بزرگ چینی به طرز مشکوکی به سنگ کلیه مبتلا شدند. چینی‌ها چندان سابقه درخشانی در سلامت محصولات لبنی خود ندارند. چنانکه ۴ سال پیش از این اتفاق نیز گروهی از نوزادان پس از مصرف شیر تازه مبتلا به سوءتغذیه بودند که بعد از بررسی دلیل آن اضافه کردن آب به این محصول اعلام شده بود. به هر ترتیب خیلی زود نتایج آزمایشگاه‌های مرجع در چین و سایر کشورها با حیرت تمام وجود «ملامین» را در فرمولاسیون شیرخشک‌های چینی به اثبات رساند.

سازمان جهانی بهداشت در بیانیه خود با ابراز تاسف شدید این اتفاق را یکی از نگران‌کننده‌ترین وقایع در سلامت مواد غذایی جهان در دهه‌های اخیر اعلام کرد. سخنگوی سازمان جهانی بهداشت احتمال تصادفی بودن این حادثه را کاملا رد کرد و آن را فراتر از یک اقدام خودسرانه دانست. اقدامی که به‌طور سیستماتیک در کشور چین برای دست‌یابی به منافع کوتاه‌مدت صورت گرفته است. ۱۱ کشور جهان در یک روز واردات شیرخشک و سایر محصولات وابسته به شیرخشک را از چین متوقف کردند. دولت چین در پاسخ به نگرانی‌های جهانی گروهی از دست‌اندرکاران صنعت شیر این کشور را دستگیر کرد. دامنه دستگیری‌ها حتی به استاندار استان جنوبی مربوطه و استعفای اجباری مسوول اداره کنترل کیفی چین هم کشیده شد. مسوول اداره کنترل کیفی چین پیش از استعفا در یک برنامه تلویزیونی حاضر شد و مسوولیت تمامی اشتباهات و نقایص احتمالی را برعهده گرفت.

● ملامین این بار در شیرهای تازه روزانه

دولت چین برای مقابله با بحران از دست رفتن اعتماد مشتریان جهانی شیرخشک خود در سال ۲۰۰۸ قاطعیتی عجیب را به نمایش گذاشت. آن‌چنان که سرانجام آن ماجرا با احکام زندانی مادام‌العمر برخی مسوولان و اعدام دو تن از مقصران اصلی به پایان رسید. با وجود این، از قرار معلوم حتی اعدام هم نتوانست ضعف سیستم‌های نظارتی را بپوشاند و در فاصله کمتر از دو سال آن اتفاق ناگوار بار دیگر در استان‌ گویی‌ژو تکرار شده است. نکته جالب توجه آن است که یکی از سه کمپانی مورد اتهام در ماجرای اخیر یعنی کمپانی لائوتینگ کایدا، در رسوایی سال ۲۰۰۸ نیز سهیم بوده است.

خانم لینگ‌هو، سخنگوی دولت محلی استان گویی‌ژو در این مورد می‌گوید: «ناظران بهداشتی با جدیت به دنبال شرکت‌های پخش‌کننده‌ای هستند که شیرهای آلوده را به فروشگاه‌ها رسانده‌اند. شاید برخی شرکت‌های پخش به غلط گمان کرده‌اند که دولت مرکزی سخت‌گیری‌های بعد از سال ۲۰۰۸ را کنار گذاشته است. اضافه کردن ملامین به محصولات لبنی تازه موجب می‌شود تا دستگاه‌هایی که غلظت شیر را بر اساس نیتروژن آن محاسبه می‌کنند دچار اشتباه شوند، یعنی دستگاه به اشتباه شیرهای رقیق‌شده با آب را به علت محتوای طبیعی نیتروژن آن غلیظ نشان می‌دهد. بسیاری از کارشناسان، اطمینان نداشتن از سلامت و ایمنی محصولات غذایی چین را ناشی از رشد اقتصادی و صنعتی بیش از ظرفیت ساختاری کشور در این چند دهه می‌دانند. به گمان آنها مراکز نظارتی و استانداردسازی در این کشور پهناور نتوانسته‌اند همپای رشد مهارنشدنی تولیدات آن پیش آیند. به‌عبارتی دقت‌ فدای سرعت تولیدات در چین شده است.

به اعتقاد دانگ دینگ‌میان، مدیر پیشین یکی از نهادهای نظارتی جنوب چین مشکل با دستگیری یک یا دو مقصر حل نمی‌شود. او در مصاحبه با روزنامه چاینادیلی می‌گوید:‌ «در شرایط حاضر به هیچ عنوان پیش آمدن مشکل و رسوایی دیگر در سلامت مواد غذایی چینی دور از انتظار نیست. دولت باید به جای دستورالعمل‌‌های شدیداللحن، تک‌تک محموله‌های شیرخشک و تازه را که خریداری می‌شود، کنترل کند.»

● جعل شیر به هر قیمتی

پهناوری چین موجب شده است که این کشور عملا برای فراهم ساختن مواد اولیه مورد نیاز صنایع تولیدی بزرگ و کوچک خود چندان با مشکل مواجه نباشد. اما وقتی تهیه مواد اولیه با کشاورزی پیوند می‌خورد، اوضاع کمی پیچیده‌تر به نظر می‌آید. چرخ کشاورزی در روستاهای دورافتاده این سرزمین پهناور همچنان به شیوه سنتی می‌چرخد و به همین دلیل عملا پاسخگوی اشتهای سیری‌ناپذیر کارخانجات مواد غذایی آن نیست. به عبارتی گاوهای چینی تابع سیاست‌های اقتصادی دولت مرکزی این کشور نیستند و همچنان به میزانی شیر تولید می‌کنند که اجداد آنها در یک قرن پیش تولید می‌کرده‌اند! در اینجاست که آرام‌آرام از دو دهه پیش پای افزودنی‌ مجاز و گاه غیرمجاز و خطرناک به محصولات شیری این کشور باز می‌شود.

دولت مرکزی چین هم تا جایی که رسوایی بزرگی پدید نیاید چشم خود را بر ورود این افزودنی‌ها به روستاهای بی‌شمار خود بسته است. بازرسی‌های میدانی سازمان جهانی بهداشت در چین حاکی از آن است که افزودن پرواکسیدهیدروژن به شیرخام برای جلوگیری از فاسد شدن آن در راه انتقال به کارخانجات تقریبا اتفاقی عادی در این کشور است. همچنین در مناطقی از این کشور برای بالا بردن درصد چربی شیر به آن روغن گیاهی اضافه می‌کنند. تحقیقات مستقل نشان داده‌اند که دولت مرکزی چین به طور نامحسوس و از طریق فروشندگان محلی در استان‌هایی که فعالیت دامپروری دارند کیسه‌های ۲۵ کیلویی پخش می‌کند که حاوی پودر پروتئین است. به همین ترتیب فروش ترکیبات ملامین هم میان دامپروران چینی چندان در خفا صورت نمی‌گیرد.

تاسف‌بارتر آنکه حتی ملامینی هم که در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد، از ناخالص‌ترین نوع آن بوده که قیمتی حدود یک‌دهم ملامین‌های خالص صنعتی دارد. بازرسان مستقل بر این باورند که ملامین‌های نامرغوب که به علت ناخالصی‌های زیاد حتی برای استفاده در صنایع پلاستیک‌سازی مناسب نیستند به روستاهای این کشور راه پیدا می‌کنند.

دکتر یاشا نهرینی

دکتر روزبه بخیت