تابلوهای ایرانی

نگاهی به زندگی و فعالیت موسیقی حشمت سنجری

حشمت سنجری در اول فروردین ۱۲۹۶ در تهران به دنیا آمد، مبانی اولیه موسیقی را نزد پدرش حسین سنجری (از مهم‌ترین نوازندگان تار آن زمان) آغاز کرد و در ادامه از محضر بزرگانی چون کلنل علینقی وزیری، روح‌الله خالقی و ابوالحسن صبا بهره‌مند شد. به همین دلیل تا ۱۵، ۱۶ سالگی عملا در نوازندگی تار و ویلن ایرانی پیشرفت‌های فراوانی کرد. اما از این سن به بعد تحصیلات خود را در زمینه موسیقی کلاسیک غربی ادامه داد تا آنجا که پس از چند سال به پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای در این زمینه دست یافت و در سال ۱۳۲۸ با اجرای کنسرتو ویلن بتهوون از هنرستان عالی موسیقی به درجه لیسانس نایل شد.

سنجری بعدها به تحصیلات تکمیلی در زمینه رهبری ارکستر و آهنگسازی در کشورهایی چون اتریش، بلژیک و ایتالیا پرداخت و موفق به کسب دانشنامه‌های بین‌المللی شد. سنجری در مجموع سه دوره به رهبری ارکسترسمفونیک برگزیده شد. دوره اول که کوتاه‌ترین دوره فعالیتش در این زمینه بود، از سال ۱۳۳۴ آغاز شد و تا ۱۳۳۶ به طول انجامید. دوره دوم در خلال سال‌های ۵۱- ۱۳۳۹ بود و در نهایت دوره آخر بین سال‌های ۶۸-۱۳۶۵. او همچنین در مقام رهبر ارکستر سمفونیک تهران سفرهایی به کشورهایی چون شوروی، لهستان، رومانی و ترکیه داشت که بسیار مورد استقبال قرار گرفت و حتی در سال ۱۳۳۵ (قبل از انجام تحصیلات تکمیلی‌اش) طی سفری به آمریکا ارکسترهای سمفونیک بوستون، کلمبیا و شیکاگو را هم رهبری کرد. او به‌خصوص در دوره دوم رهبری خود علاوه بر اجرای قطعات متنوع و معروف غربی که بیشتر سبک‌های کلاسیک، رمانتیک و بعضا امپرسیونیستی را شامل می‌شد به اجرای قطعاتی از آهنگسازان مهم ایرانی و شرقی هم پرداخت که از جمله آنها می‌توان به اجرای کنسرتو پیانو امین‌الله حسین، سمفونی شور امیروف، رویای یک شیطان کوچک اثر مرتضی حنانه، قطعه‌ای برای سازهای زهی اثر مصطفی کمال‌پورتراب، فانتزی برای ارکستر اثر هوشنگ استوار، زال و رودابه اثر ثمین باغچه‌بان، سوئیت بیژن و منیژه و اپرای خسرو و شیرین، هر دو اثر حسین دهلوی و «برای ارکستر زهی و تیمپانی» اثر لوریس چکنواریان اشاره کرد.

مرحوم سنجری البته دارای آثار فراوانی در حیطه آهنگسازی نیست، چون بیشتر فعالیت‌های وی در زمینه رهبری ارکستر سمفونیک سپری شد اما به هر حال آثار او در زمره کارهای مطرح موسیقیدانان ایرانی در زمینه موسیقی ملی ما محسوب می‌شود. مرحوم سنجری دارای پنج اثر اصلی بود که مهم‌ترین آنها «سوییت تابلوهای ایرانی» است که خود شامل پنج موومان تحت عناوین «افق بیکران»، «رقص مضراب‌ها»، «دو حالت»، «رقص دایره» و «اوج» است. کار مهم دیگر وی «سوییت رنگارنگ» است و پس از اینها می‌توان به کارهای دیگری از او چون پوئم سمفونیک روی اشعار فردوسی و استفاده از ریتم‌های زورخانه، نیایش یزدان – سرود دانشگاه- سرود قهرمان آسیا (به امید دیدار) با شعری از تورج نگهبان اشاره کرد.

در مورد ویژگی اصلی آهنگ‌های او به خصوص دو اثر «تابلوهای ایرانی» و «سوییت رنگارنگ» که به نظر می‌رسد از جنبه‌های والاتر و قوی‌تر از لحاظ موسیقایی برخوردارند می‌توان گفت که کم و بیش دارای تم‌های ایرانی هستند و همان ویژگی‌های رمانتیک شرقی را دارا هستند. ضمن اینکه تاثیر بسیاری از موسیقیدانان آذربایجان شوروی چون «فکرت امیروف» و حتی «امین‌الله حسین» را می‌توانیم در کارهای او تا حدودی جست‌وجو کنیم (هرچند به نظر می‌رسد این موسیقیدانان آذربایجانی بر بسیاری دیگر از آهنگسازان ما مانند آقای دهلوی هم تاثیر گذاشته‌اند) . در عین حال در یک نظر کلی شاید بتوان گفت این کارها گرچه از لحاظ ملودیک بسیار زیبا هستند و هنوز هم برای بسیاری از اهل فرهنگ و هنر قابل‌توجهند ولی از لحاظ هارمونی چندان قوی نیستند و ملودی آنها هم در برخی مواقع تکرار برخی قطعات مشهور ایرانی هستند. مثلا در تابلوهای ایرانی در چند جا تکرار چهار مضراب‌ها ورنگ اصفهان و چهارگاه را شاهد هستیم که نوآوری اثر را کم می‌کند.

وی در دوران بعد از انقلاب هم که مدتی رهبری ارکستر سمفونیک را برعهده داشت، به تنظیم چند قطعه انقلابی پرداخت، کارهای معروفی چون «شهیدان خدایی» اثر هوشنگ کامکار و لشگر صاحب‌زمان. وی در نهایت در پاییز ۱۳۶۸ پس از اجرای کنسرتی به مناسبت چهلمین روز درگذشت مرتضی‌خان حنانه با ارکستر سمفونیک برای همیشه خداحافظی کرد و در ۱۴ دی ۱۳۷۳ وفات یافت.

شهرام پایور