طنین موسیقی سیستان و بلوچستان

موسیقی سیستان و بلوچستان, یادگاری از ادوار مختلف تاریخی است که فرهنگ و تمدن ایران باستان را در این گوشه از سرزمین, تداعی می کند طنین موسیقی سنتی و مذهبی سیستان و بلوچستان از شمال گرفته تا جنوب, یادآور خاطره های خوش و تلخی است که برگرفته از احساسات پاک و دلنشین مردم غیور و مرزدار کشورمان در این منطقه از ایران است

موسیقی سیستان و بلوچستان، یادگاری از ادوار مختلف تاریخی است که فرهنگ و تمدن ایران باستان را در این گوشه از سرزمین، تداعی می کند. طنین موسیقی سنتی و مذهبی سیستان و بلوچستان از شمال گرفته تا جنوب، یادآور خاطره های خوش و تلخی است که برگرفته از احساسات پاک و دلنشین مردم غیور و مرزدار کشورمان در این منطقه از ایران است.

موسیقی مقامی بلوچستان در میان تمام موسیقی هایی که در نواحی مختلف ایران وجود دارند از ماهیت و کیفیت ویژه ای برخوردار است. تنوع ملودیک و ریتمیک آثار و نوازندگان صاحب نام و وجود سازهای با بافت و ساخت متفاوت با سازهای دیگر مناطق ایران جلوه ای خاص به موسیقی این خطه از کشورمان داده است.

موسیقی بلوچستان به علت همجوار بودن با کشور پاکستان تحت نفوذ و تاثیر متقابل فرهنگ های بلوچی و هنری قرار گرفته و باعث شده که طی چند قرن اخیر از تاثیرات موسیقی هنری دور نماند و در اجرای ترانه ها و نواهای موسیقی محلی مان نوازندگان بلو£ با ادوات موسیقی خود تاثیرات این اختلاط هنری را عینا به گوش ما برسانند.

مقام های موسیقی در بلوچستان شامل:

۱) مقام سرگوری که صدای بم دارد

۲) مقام زیر کنکی که صدای زیر دارد

۳) مقام رباب رباب که به وسیله ای به نام رباب نواخته می شود.

موسیقی در بلوچستان انواع مختلفی دارد: نعت و غزل که همان موسیقی عرفانی بلوچستان است و سازهای به کار رفته در این موسیقی، رباب و تنبورک می باشد. صوت و نازیک، با ترانه و آواز همراه است. آهنگ های صوت متنوع نیست و یکنواختی آشکاری در آن مشاهده می شود اما ترانه های صوت کاملا متفاوت می باشد. در آهنگ های نازیک تنوع زیادی دیده می شود که در مراسم عروسی نواخته می شود. موسیقی حماسی و پهلوانی، وقایع تاریخی و حماسی بلوچستان را بیان می کند و در مجالس بزرگان توسط پهلوانان و همراهانش اجرا می شود. موسیقی درمانی که به این موسیقی به اصطلاح گواتی می گویند که برای درمان بیماری های روحی به کار می رود. موسیقی سپت، این نوع موسیقی توسط زیورآلات زنان نواخته می شود.

هر چند تلفیق موسیقی بلوچستان با مراسم و سنن قومی باعث شده که تا این حدحفظ شود اما با پهنای گسترده ای که دارد تقسیمات فراوان و نام ها و واژه های بسیاری پدید آورده و همانند موسیقی سایر اقوام ایرانی نشانه های زیادی از فرهنگ اصیل ایرانی و باورهای اسلامی دارد.

ترانه های عامیانه بلوچستان در مراسمات و اعیاد، جایگاه ویژه ای دارد که در مراسمات عروسی و ختنه سوران و بویژه اعیاد خوانده می شود.

۱) سپت (صفت) به معنای پرستش و تمجید آهنگی که هنگام تولد نوزاد به مدت۱۴ روز زنان آن منطقه به صورت دسته جمعی این ترانه را می خوانند. موضوع متن این اشعار، خدا، رسول و بزرگان دین می باشد.

۲) وربت پس از زایمان به صورت گروهی توسط زنان خوانده می شود.

۳) شپتاکی اجرای این ترانه پس از وضع حمل توسط بستگان خوانده می شود، معمولا دسته جمعی و میان دو گروه از خوانندگان متناوبا به صورت سوال و جواب تعویض می گردد.

۴) لار و ششگانی در شب ششم تولد نوزاد خوانده می شود.

۵) لیلو در حقیقت همان لالایی است با آهنگی کشیده و ملایم

۶) سوت (صوت) آهنگ های شاد همراه با ترانه هایی در مورد زیبایی های طبیعت می باشد.

۷) نازیک به معنی ستایش است برای شش شب مراسم عروسی اجرا می شود.

۸) لارو و هالو در آخرین روز مراسم عروسی اجرا می گردد

۹) شعر آوازی است که متن آن داستان های حماسی، عشقی، وقایع تاریخی، رویدادهای اجتماعی و پند و اندرز است و در واقع نوعی داستان سرایی همراه با اجرای موسیقی است.

۱۰) زهیرک در قدیم در هنگام کار روزانه توسط زنان خوانده می شده است.

۱۱) موتک یا مودک ویژه مرثیه و مراسم عزاداری وترحیم است

۱۲) امبا ویژه ماهیگیران است و به شکل گروهی خوانده می شود

۱۳) گواتی، گواتی نوعی بیماری روحی است بیشتر در زنان مشاهده می شود که با اجرای ترانه گواتی این بیماری از بین می رود.

۱۴) دمال

۱۵) مالد یا پیرپتر از دیگر ترانه هاست.

همچنین در موسیقی بلوچستان سازهای منحصر به فردی استفاده می شود از جمله آلات زهی؛ این ساز اساسا سازی محلی است و در نواحی خراسان وسیستان و بلوچستان نواخته می شود. آلات ضربی؛ دهل و دایره از سازهای ضربی هستند. قیچک؛ یکه تاز میدان بلوچی است. این ساز شبیه به کمانچه بوده با این تفاوت که کاسه ای به بزرگی کاسه تار و دسته ای کوتاه دارد. رباب؛ این سازدرنوع موسیقی عرفانی از ابزار اصلی به شمار می رود و نواختن این ساز در مراسم مولودی و موسیقی عرفانی در منطقه بلوچستان مخصوصا در منطقه پیرآباد قدمتی۷۰۰ ساله دارد. تنبورک؛ این ساز شباهت زیادی به سه تار دارد. در نوع موسیقی حماسی، تنبورک نواز را پهلوان و در موسیقی عرفانی و صوت، تنبورک نواز به تنبورکی مشهور است. سرنا؛ مخصوص مراسمات عروسی است. دهل بزرگ؛ همراه با سرنا بوده و بدنه آن چوبی است. تیمبوک- دهلک- دهل مگرمان- دهل بزرگ لیوا- سیمرغ- بنجو- دونلی (ساز محلی بمپور)- طشت وکوزه و دوکر از دیگر سازهای بلوچستان است.

همچنین موسیقی سیستان بر گرفته از حکمت معنوی ومولود فرهنگ اصیل این دیار و دارای قدمتی کهن است. در موسیقی سازی انواع سازهای محلی از جمله قیچک- نی- دایره- سرنا و ساز و دهل استفاده می گردد که توسط هنرمندان بومی در خور منطقه ساخته می شد و در کنار موسیقی آوازی و مقامی که بر گرفته از احساسات مردم است و ردیف ها و آوازها به صورت دوبیتی ها- رباعی ها و لالایی ها به مناسبت های مختلف اجرا می گردد.

آیین ها و مراسمات بسیاری در بین مردم سیستان رواج دارد، از جمله مراسم حشر که آیین کهن لایروبی بستر رودخانه هیرمند است و در حال حاضر نیز این عمل در سیستان انجام می گیرد. در این مراسم هیچ سازی شرکت ندارد به جزصدای افرادی که در حین انجام کار ترانه هایی را با خود زمزمه می کنند. مراسم جشن گندم؛ برگزاری جشن به مناسبت برداشت گندم و شکرگزاری برگزار می شود. آیین های مذهبی؛ اعیاد و مراسم سحرخوانی و رمضان و مراسم عزاداری در ماه محرم. آیین های ملی؛ جشن عید نوروز و سیزده به در که مردم به زیارت کوه خواجه می روند.

موسیقی مذهبی در سیستان شامل سحر خوانی به همراه ساز کوبی- آوازهای نیمه رمضان اجرا می شود.

داریوش رودینی

کارشناس موسیقی