کلاه قاضی, صدای بکر کوهستان در دل طبیعتی وحشی

منطقه کوهستانی کلاه قاضی از جمله زیباترین جاذبه های گردشگری استان اصفهان است که می توان در آن صدای بکر کوهستان را در دل طبیعتی ناب و وحشی مشاهده کرد

منطقه کوهستانی کلاه‌قاضی قدمت تاریخی زیادی در استان اصفهان دارد و علاوه بر اینکه به دلیل شرایط خاص از دیر باز زیستگاه وحوش بوده، از زمان شاه عباس شکارگاه‌ مخصوص سلاطین محسوب می‌شده است.

این منطقه به دلیل دارا بودن تنوع بوم شناختی، حفاظت از تنوع زیستی، حفاظت از منابع ژنتیکی و بقای تعادل طبیعی، برخورداری از چشم‌اندازهای زیبای نواحی کوهستانی و تپه ماهوری، وجود انواع گیاهان و گون‌های متعدد حیات‌وحش جانوری و استفاده‌های علمی، پژوهشی، اقتصادی و گردشگری به عنوان پارک ملی ثبت شده است.

در واقع پارک ملی کلاه‌قاضی یک منطقه صخره‌ای است که علاوه بر پوشش گیاهی علفی، گونه‌های درخت و درختچه دارد که این گونه‌ها در نقاط مختلف دره‌ها و کوهپایه‌ها می‌رویند و از نظر طراوت و سرسبزی جلوه خاصی به منطقه داده‌اند.

انواع مختلفی از گیاهان بوته‌ای از جمله درمنه، گل گندم، شقایق وحشی، آویشن، لاله وحشی، اسپند، خارشتر و درختان و درختچه‌ها مانند تنگرس، بادام کوهی، انجیر و بنه در این پارک می‌رویند.

همچنین تعدادی از گیاهان دارویی از جمله چوبک، قدومه، همیشه بهار، ریواس، خاکشیر، گل گاوزبان، شنگ، کاسنی سم در این پارک وجود دارد.

*‌ ۳۷ گونه گیاهی حفاظتی در پارک ملی کلاه قاضی

تاکنون ۲۵۲ گونه گیاهی در این منطقه شناسایی شده که ۳۷ گونه از لحاظ حفاظتی باید مورد توجه قرار گیرند.

این پارک زیستگاه گونه‌های مختلفی از پستانداران، پرندگان و خزندگان است که برخی از آنها بسیار با ارزش‌اند و تعدادی نیز در معرض خطر انقراض بوده و تحت حفاظت و حمایت شدید هستند.

تنوع گونه‌ای جانوری در این منطقه قابل توجه است به طوری که تاکنون ۱۷ گونه پستاندار متعلق به ۱۶ جنس از ۸ خانواده در این پارک شناسایی شده است.

از جمله پستانداران موجود در این پارک می‌توان به کل و بز وحشی، قوچ و میش وحشی، آهو، پلنگ، گرگ، روباه معمولی، کفتار، شغال، خرگوش، دوپا و انواع موش اشاره کرد.

همچنین بیش از ۴۰ گونه پرنده در این پارک شناسایی شده که برخی از آنها بومی و برخی مهاجر بهاره و تابستانه یا مهاجر زمستانه و تعدادی نیز عبوری هستند.

از مهم‌ترین گونه‌های پرندگان می‌توان به عقاب طلایی، شاهین، سارگپه، کبک، تیهو، پرستو، چکچک، کمرکلی، کبوتر چاهی و باقرقره اشاره کرد.

از گونه‌های خزندگان نیز می‌توان لاک‌پشت مهمیزدار، بزمجه بیابانی، انواع آگاما، مار و افعی را نام برد.

گرچه در شناسنامه پارک ملی کلاه قاضی به طور معمول نام گربه پالاس و کاراکال هم آورده می‌شود اما دست کم ۱۰ سالی است که گزارشی مستندی از این دو گربه‌سان ارزشمند در پارک ملی کلاه قاضی وجود ندارد.

در گذشته پارک ملی کلاه قاضی و دشت‌های اطراف آن پذیرای گونه‌های بسیاری بودند که امروز به دلیل زیر کشت رفتن این دشت‌ها که خارج از محدوده فعلی پارک‌اند، تاسیس شهرک مسکونی بهارستان، شهرک صنعتی مبارکه و جدا شدن منطقه شاهکوه از میان رفته‌اند.

در سال‌های ابتدایی دهه ۴۰ گورخر هم در دشت‌های اطراف کلاه قاضی گزارش شده که البته در همان سال‌ها از میان رفته‌اند و آخرین گزارش‌های غیر رسمی از حضور یوزپلنگ در پارک ملی کلاه قاضی نیز به سال ۱۳۵۷ باز می‌گردد.

در این پارک کوهستانی رشته کوه‌هایی به موازات هم وجود دارند که جهت آنها شمال غربی به جنوب شرقی است.

همچنین این پارک شامل رشته کوه شیدان در رشته کوه کلاه قاضی است که این کوه نام خود را از دو ارتفاع سنگی گرفته که هر دو از دو طرف با شیب‌های تند که به دشت ختم می‌شود به صورت دو برج سنگی برافراشته‌اند.

*‌ صخره‌نوردی در کوه‌های کلاه‌ قاضی

کوه کلاه قاضی در واقع قسمتی از رشته‌کوه ماهدشت است و بلندترین قله این کوه به ارتفاع دو هزار و ۵۳۴ متر در جنوب خاوری اصفهان واقع شده و دارای دره‌های متعدد شمالی و جنوبی است و از شهر اصفهان به شکل کلاه قاضی‌ها در ادوار گذشته دیده می‌شود.

کوه کلاه قاضی از مناطق حفاظت شده شکار ممنوع و دارای پاسگاه‌های مختلف شکاربانی است وچشمه‌های زیادی در دامنه‌های این کوه وجود دارد که گله‌های حفاظت شده بز و پازن از آن استفاده می‌کنند.

راه صعود به این کوه از گردنه‌ای موسوم به گردنه لاشتر در فاصله حدود ۳۰ کیلومتری اصفهان در جاده اصفهان به شهرضا است.

کوه کلاه‌ قاضی دارای دیواره‌های بلند با سنگ‌های مناسب جهت صخره نوردی است و به همین دلیل مورد توجه صخره‌نوردان قرار گرفته و مسیرهای گوناگونی در آن گشایش شده است.

*‌ ثبت پارک ملی کلاه قاضی

پس از فراز و نشیب‌های بسیار در سال ۱۳۷۴ با پیگیری‌های مستمر و حل مسئله دامداران توسط نهادهای عضو شورای کشاورزی استان و با اعتبارهای پیش بینی شده در راستای اسکان عشایر از طریق اداره کل امور عشایر استان اصفهان طی مصوبه شماره ۶/۷/۷۴ شورای عالی محیط زیست به عنوان پارک ملی ثبت و معرفی شد.

*‌ راه دسترسی به کوه کلاه قاضی

از میدان دروازه شیراز اصفهان به وسیله خودروهای دربستی یا خودروهایی که به شهر مبارکه یا شهرضا می‌روند می‌توان به دیواره‌های کوه دسترسی پیدا کرد و البته به این نکته دقت کنید قبل از پلیس راه باید از ماشین پیاده شوید.

به گزارش فارس پارک ملی و پناهگاه حیات وحش کلاه قاضی با مساحت بیش از ۵۰ هزار هکتار در جنوب شرقی شهر اصفهان و در مجاورت شهر جدید بهارستان واقع شده است.

وجود اکوسیستم خوب و زیستگاه‌های قابل توجه باعث شد که در سال ۱۳۴۶ شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید طی مصوبه‌هایی ارتفاعات کلاه قاضی را به نام منطقه حفاظت شده کلاه قاضی قرق اعلام کند و ناهنجاری‌های حاصل از فعالیت صنایع و عوارض جمعیتی در این منطقه کاهش پیدا کند.

اما هنوز نیز مواردی همچون صنایع متعدد آلاینده، بهره‌برداری از معادن، تغییر کاربری اراضی به منظور کشاورزی و صنعت و شهرسازی از عواملی هستند که این زیستگاه طبیعی را تهدید می‌کنند.

شهرک مسکونی بهارستان در مجاورت مرزهای شمالی منطقه در پای کوه‌های شیدان واقع شده و در طول این سال‌ها بزرگ‌ترین تجمع انسانی حاشیه پارک بوده است.

در سال ۹۰ واگذاری ۸۷۰ هکتار از زمین‌های پارک ملی و پناهگاه حیات وحش کلاه قاضی برای توسعه شهر جدید بهارستان، در کمیسیون امور زیربنایی، صنعت و محیط زیست دولت در حالی به تصویب رسید که واگذاری زمین‌های مناطق حفاظت شده و توسعه مناطق شهری در این مناطق مطابق قوانین حفاظت و بهسازی محیط زیست غیر قانونی است.

برخی گونه‌های گیاهی و جانوری این منطقه در حال انقراض است و توسعه شهری، حیات آنها را به خطر می‌اندازد.

همچنین ظرفیت تحمل زیست محیطی منطقه اصفهان با توجه به پایین رفتن سفره‌های آب زیر زمینی و خشکی زاینده رود کاهش یافته است و هر گونه توسعه غیر کارشناسانه مناطق شهری سم مهلکی برای منابع طبیعی اصفهان به شمار می‌آید.

گفتنی است بزرگ‌ترین تعارضات پارک ملی کلاه قاضی در منطقه کوه‌های شیدان اتفاق افتاده است به گونه‌ای که از بدو تاسیس پارک ملی کلاه قاضی در نوبت‌های متعدد قسمت‌های مختلفی از دامنه‌های شیدان به بهانه‌های مختلف نظیر احداث شهرک مسکونی بهارستان، شهرک صنعتی و معدن جدا شده است.

با توجه به اینکه شهرک بهارستان در دشت‌های مشرف به کوه شیدان احداث شده، بارها اقدام به جدا کردن اراضی پارک از پارک ملی و ضمیمه کردن آن به محدوده شهرک مسکونی بهارستان کرده‌اند.

در سال‌های خشکسالی کل و بز از کوه‌های شیدان حتی تا داخل پارک جنگلی دست کاشت بهارستان هم به دنبال آب و علوفه‌ رفته است و شکارچیان غیر مجاز بارها توسط محیط بانان در منطقه شیدان و جاده‌های منتهی به آن در اطراف شهرک بهارستان با لاشه شکار توسط محیط بانان دستگیر شده‌اند.

در حالی وزارت مسکن و شهر سازی، بی ارزش بودن زیستگاه را توجیهی برای جدا کردن اراضی ۸۷۰ هکتاری که در دشت‌های منتهی به رشته کوه شیدان واقع شده، عنوان می‌کند که رشته کوه‌های شیدان نقش غیر قابل انکاری به عنوان زیستگاه پشتوانه‌ای برای کل و بز و قوچ و میش و پلنگ کوه کلاه قاضی دارد.

در صورتی که از ارزش‌های زیستی منطقه شیدان و دشت‌های منتهی به آن چشم پوشی شود و تنها به عنوان یک سد جغرافیایی به کوه‌های شیدان نگاه شود اتفاقی که برای شاهکوه افتاد بار دیگر برای رشته کوه شیدان نیز رخ می‌دهد و این کوه تنها یک دیوار خالی از حیات برای پارک ملی کلاه قاضی می‌شود که تنها جلوی موتور سواران شکارچی آهو را خواهد گرفت.

در حال حاضر رشته کوه شیدان علی رغم اینکه جمعیت کمتری از کل و بز نسبت به رشته کوه اصلی کلاه قاضی را در خود جای داده، فضای حیاتی برای قوچ و میش و کل و بز و به ویژه پلنگ به عنوان ارزشمندترین گونه پارک پدید آورده است.