خانواده اولین کلاس وجدان کاری

همه ما واژه «وجدان کاری» را شنیده ایم وقتی بی دلیل از محل کار غیبت می کنیم, زودتر از موعد مقرر از محل کار خارج می شویم, کار محوله را به درستی انجام نمی دهیم و کار را نه بر اساس علاقه بلکه به اجبار و تحمیل انجام می دهیم, در واقع وجدان کاری را به فراموشی سپرده ایم

همه ما واژه «وجدان کاری» را شنیده ایم. وقتی بی دلیل از محل کار غیبت می کنیم، زودتر از موعد مقرر از محل کار خارج می شویم، کار محوله را به درستی انجام نمی دهیم و کار را نه بر اساس علاقه بلکه به اجبار و تحمیل انجام می دهیم، در واقع وجدان کاری را به فراموشی سپرده ایم. وجدان کاری بدون شک با تعهد و مسئولیت پذیری گره خورده است. طبیعی است که فردی که وجدان کاری دارد در زندگی فردی و خانوادگی هم انسان مسئولیت پذیر و متعهدی است. ممکن است این واژه و مفهوم آن قدری کهنه و نخ نما شده به نظر آید اما با دقیق تر شدن در مفهوم آن می توان دریافت، کلید پیشرفت و توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بسیاری از کشورها، زنده بودن وجدان کاری است.

دکتر علیرضا شریفی، عضو پژوهشگاه تعلیم و تربیت درباره مفهوم وجدان کاری به خراسان چنین می گوید: مفهوم وجدان کاری در واقع یک پدیده روانی-اجتماعی است. در نگاه اول وجدان کاری یعنی میزان تعهد، مسئولیت و علاقه فرد به کاری که انجام می دهد و جزو ارزش های فردی و اجتماعی محسوب می شود و از آن جا که تمامی ارزش های اجتماعی و فردی قابل آموزش است، فرد آن ها را از دوران کودکی و از خانواده آموزش می بیند. در واقع تعهدپذیری، مسئولیت پذیری و داشتن وجدان کاری یک شبه به دست نمی آید بلکه حاصل تلاش های جامعه برای تربیت صحیح نسلی است که قرار است امور جامعه را به دست بگیرد.

هر مسئولیت اندک و کوچکی که ما به عهده بچه ها می گذاریم در واقع تلاشی است برای آماده کردن آن ها برای پذیرفتن مسئولیت های بزرگ تر. کودک باید در خانواده درک کند که انجام کار به شیوه صحیح یک «ارزش» است. این موضوع، نکته بسیار مهمی است، زیرا اغلب ما کار را فقط یک وظیفه اجباری و تحمیل شده روی دوش خود، تعبیر می کنیم. به همین دلیل بسیاری از کودکان و نوجوانان از کار، معنای مثبتی برداشت نمی کنند و این نکته جای تاسف دارد. کودک باید ارزش کار را از خردسالی درک کند و از طریق والدین متوجه آن شود. دکتر شریفی ادامه می دهد: وقتی در دوران کودکی ارزش کار برای او مشخص شد، کار و انجام صحیح آن برای او بدون نظارت مستقیم دیگران هم ضروری می شود و او پس از انجام کار احساس رضایت مندی و آسودگی می کند. اصولا وجدان کاری در واقع نوعی رفتار است و در نتیجه آموختنی است. به همین دلیل همه نهادهای اجتماعی که در امر تربیت، پرورش، آموزش و شکل گیری شخصیت افراد تاثیر دارند، باید در آن دخیل باشند. دو نهاد اصلی ترین نقش را دارند:

۱) نهاد خانواده

۲) نهاد آموزشی.

تصور کنید پدر و مادری که کارمند هستند و به هنگام سخن گفتن از محیط کار از تقلب ، وقت گذرانی وشانه خالی کردن از انجام وظیفه و فرار کردن از محیط کار در مقابل چشم فرزندان صحبت می کنند در واقع هرگز نمی توانند الگوی مناسبی برای فرزندان خود باشند و بچه ها نیز نمی توانند مفهوم مسئولیت پذیری و تعهد را به درستی درک کنند.

به این ترتیب کودکان از دوران کودکی یاد می گیرند که بدون نظارت مستقیم و در صورت مساعد بودن شرایط می توانند از زیر کار شانه خالی کنند و از انجام آن طفره بروند، در واقع کودک با کلک و فریب و دغل بازی و کم کاری از محیط خانواده آشنا می شود و وقتی در دوران بزرگسالی به فردی بی مسئولیت و بزهکار تبدیل شد اولین کسانی که شاکی رفتارهای نادرست او خواهند بود والدینی هستند که کمترین تلاشی برای تبیین مفهوم تعهد و مسئولیت پذیری به فرزند خود نکرده اند. از طرف دیگر در مدرسه هم محتوای کتب درسی و هم عملکرد کادر آموزشی در مسئولیت پذیری کودکان نقش اساسی دارند.

محتوای کتب درسی باید حاوی مباحث ارزش گذاری کار باشد .معلم و کادر آموزشی بر بچه ها بیشترین تاثیرگذاری را دارند. طبق پژوهش ها اگر جامعه ای تلاش کند وجدان کاری را در افراد بزرگسال بیدار کند، به خطا رفته است زیرا بهترین سن برای آموزش وجدان کاری دوران کودکی است و در دوران بزرگسالی با مشوق های دیگری باید سطح تعهد و مسئولیت پذیری فرد را بالا برد. طبیعی است که دامنه بحث با اهمیتی مانند وجدان کاری فقط به زندگی فردی و اجتماعی افراد خلاصه نمی شود و تبعات آن دامنگیر تمام جامعه می شود. جامعه ای که وجدان کاری افراد آن بیدار نشده باشد، جامعه ای پردست انداز، پردرگیری و توسعه نیافته است. اگر به تجربه کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه ای که توانسته اند به پیشرفت های مهمی دست پیدا کنند نگاهی بیندازیم درمی یابیم که یکی از کلیدی ترین گام های آن ها در راه توسعه و پیشرفت بیدار کردن وجدان کاری جامعه است.

در واقع توسعه وقتی رخ خواهد داد که نیروی انسانی مناسب با نیازهای جامعه داشته باشیم. نیروی انسانی متخصص به تنهایی نمی تواند توسعه بخش جامعه باشد بلکه تخصص به همراه تعهد است که راه پیشرفت را باز می کند. تعهد کارگران و کارمندان ژاپنی زبان زد خاص و عام است و یکی از دلایل پیشرفت و توسعه ژاپن به اذعان همه کارشناسان همین تعهد و وجدان کاری آن هاست. و جالب این که این مسئولیت پذیری و تعهد از کودکی در مدارس به آن ها آموزش داده می شود. طبیعی است که چنین جامعه ای با مدیریت، سرمایه، فناوری پیشرفته و موارد دیگر پیشرفت و توسعه از هر جهت سرآمد است و به موفقیت و توسعه نایل می آید.

دکتر شریفی با اشاره به توصیه به انجام صحیح کارها و داشتن تعهد در تعالیم اسلامی به نقل قولی از حضرت امام(ره) پرداخته و می گوید: هر کس در هر کاری که هست سعی کند آن را درست انجام دهد. این گفته حضرت امام (ره) در واقع دعوت مردم با طبقات و مشاغل مختلف به داشتن تعهد و مسئولیت است. می بینید که مسئولیت پذیری و تعهد در توسعه و پیشرفت، نقش محوری دارد درغیر این صورت هزینه هایی که باید برای انجام امور و کارها پرداخت شود، به مراتب افزایش پیدا می کند.

متاسفانه این اتفاقی است که در کشور ما رخ داده است. همه ما اذعان داریم که وجدان کاری عموم جامعه بالا نیست و نشانه آن هزینه های هنگفتی است که برای یک پروژه کوچک صرف می شود.

البته نباید از این نکته غافل شد که وجدان کاری را نباید فقط در انجام صحیح کارها خلاصه کرد. وجدان کاری وقتی در جامعه ای به اوج می رسد که افراد جامعه به جایگاهی که در آن دارند نگاهی بیندازند و اگر شایسته آن نیستند، آن را به کناری بگذارند. یک معلم یا مهندس یا پزشک باید صلاحیت خود را برای انجام اموری که بر عهده دارد، بسنجد و اگر صلاحیت این کار را ندارد شجاعت واگذار کردن آن را به دیگران داشته باشد. در بسیاری از کشورهای پیشرفته وقتی فردی متوجه می شود صلاحیت و کفایت کافی برای انجام کاری را ندارد، استعفا می دهد و جایگاهش را در اختیارافرادی که از او صلاحیت و کفایت بیشتری دارند می گذارد. به این ترتیب او در واقع منافع ملی را فدای منافع شخصی نمی کند و راه توسعه و پیشرفت کشور را باز می کند.

عظیمی مروی