کودکان آموزش پذیر

در هر جامعه ای امکانات و توجهات ویژه ای به سمت نوجوانان کم توان ذهنی, ناشنوا و نابینا با مشکلات و معلولیت های خاص سوق پیدا می کند

در هر جامعه ای امکانات و توجهات ویژه ای به سمت نوجوانان کم توان ذهنی، ناشنوا و نابینا با مشکلات و معلولیت های خاص سوق پیدا می کند. اما در واقع استثنایی به معنی عام کلمه است. یعنی علاوه بر آن که کودکان دارای مشکلات خاص را دربرمی گیرد کودکان تیزهوش و با هوش را نیز شامل می شود.

کودکان استثنایی طیف وسیعی از کودکان را دربرمی گیرد که تفاوت های فردی در آنها بسیار مهم محسوب می شود. به این معنی که هرگاه فردی حداقل در یکی از ابعاد رشد در مقایسه با همسالان خود از تفاوت قابل ملاحظه ای برخوردار باشد موجب استثنایی بودن او می شود.

«انتون رابینز» متخصص از مرکز رفتارسنجی تورنتو این طور می گوید که به طور مثال یک هزار نوزاد یک ماهه را از نظر بینایی مورد مطالعه قرار می دهیم. اگر شیئی را مقابل چشمان آنها حرکت دهیم ۹۹۰ کودک آن را تعقیب می کنند ولی ۱۰ کودک نمی توانند این عمل را انجام دهند. بنابراین به این تعداد از کودکان که در آنها، تفاوت بارزی دیده شده است کودک استثنایی با مشکلات بینایی و در طیف وسیع کم بینا تا نابینا گفته می شود.

البته در این میان کودکان کم توان ذهنی نیز بسیار مورد توجه هستند. کودک کم توان ذهنی قادر به انجام دادن توانایی های مورد انتظار از کودکان همسن او نیست.

در تقسیم بندی کودکان استثنایی به ۲ گروه کودکان استثنایی با نشانگان بالینی و کودکان استثنایی بدون نشانگان بالینی می توان اشاره کرد که کودکان استثنایی با نشانگان بالینی از بدو تولد با بررسی اولیه قابل شناسایی و تشخیص اند مانند کودکان فلج مغزی. اما نشانه های معلولیتی کودکان استثنایی بدون نشانگان بالینی، در فرآیند رشد، قابل تشخیص و شناسایی است. مانند کودکان کم شنوا، کم بینا، کم توان ذهنی خفیف و کودکان دیرآموز که این کودکان بویژه هنگامی که وارد جریان آموزشی در مدرسه می شوند قابل شناسایی اند.

● کم توانی در کنار توانمندی

کودکان استثنایی در کنار توانمندی های خود با کم توانی هایی روبه رو هستند که به توجه، همراهی و فراهم کردن امکانات خاص از سوی جامعه و خانواده نیاز دارند.

کودکانی که دچار اختلالات کم توانی ذهنی اند که از این میان البته تعدادی دارای اختلالات خفیف و بقیه، کم توان ذهنی خیلی شدید، شدید و متوسط اند گروه اول به خدمات ویژه چندانی نیاز ندارند اما گروه دوم نیازمند خدمات حمایتی، آموزشی و اجتماعی بیشتری هستند.

توجه به کودکان استثنایی در هر جامعه ای باید در اولویت برنامه های رسیدگی به کم توانان ذهنی باشد.

● امنیت و آسایش همچون دیگران

امروزه پژوهش درباره کودکان استثنایی به منظور یافتن راه حل مناسب تر برای جبران کمبودهای آنان، تسهیل در امر آموزش و دستیابی سریع به آنچه در آموزش مدنظر است، بسیار گسترش یافته است.

درباره ساختار آموزش کودکان استثنایی از قبیل تغییر محتوای آموزش، بافت فیزیکی مکان آموزش و متناسب کردن آن با ویژگی های دانش آموزان، شیوه های جدید آموزشی و تغییر نگرش والدین نسبت به افراد معلول باید تحقیق و پژوهش شود.

کودک استثنایی به رغم داشتن مسائل و مشکلات خاص، از توانایی های معمول کودکان برخوردار است. بنابراین علاوه بر داشتن تفاوت با کودک عادی، نیازمند بهره گیری از امنیت و آسایش و یادگیری به عنوان شباهت با آنهاست.

در واقع بین کودکان استثنایی، توجه به کودکان کم توان ذهنی که بیشترین تعداد ۵۵ درصد از کودکان استثنایی را تشکیل می دهند، ضروری است. برخی از کودکان کم توان ذهنی تربیت پذیر و تنها قادر به تأمین احتیاجات اولیه خود هستند و امکان یادگیری آموزشگاهی برای آنها وجود ندارد.

برخی دیگر نیز به عنوان آموزش پذیر وارد جریان سیستم تحصیلی افراد استثنایی می شوند.

وجود هر کودک نیازمند به توجه بیشتر و با شرایط خاص در هر خانواده بدون شک علاوه بر ایجاد مشکلاتی در این باره همکاری بین اعضای خانواده را نیز می طلبد.

انسان موجودی نیازمند است که باید خانواده، مدرسه و جامعه به نحو احسن به نیازهای او پاسخ دهد. در این میان کودکان استثنایی در کنار نیازهای عادی همه کودکان، نیازهای ویژه ای هم دارند که باید خانواده، جامعه و مدرسه به آنها توجه کند. برای مثال باید به کودک کم توان ذهنی، با ابزار و وسایل عینی، آموزش داده شود. در آموزش نحوه لباس پوشیدن (بستن دکمه، زیپ و بند کفش) و غذا خوردن این کودکان باید از وسایل آموزشی ساده و راحت بهره گرفت. یکی از محورهای آموزش دربار کودکان کم توان ذهنی، دادن آموزش در شرایط رسمی با برنامه ریزی و به تدریج است، در حالی که کودکان عادی، مهارت های اساسی را در شرایط غیررسمی و از طریق مشاهده یاد می گیرند.

در واقع متخصصان، مهارت های اساسی را مهارت های مربوط به تقویت، تربیت و به کار بردن حواس پنجگانه، مهارتهای حرکتی مانند راه رفتن، ایستادن، لی لی کردن و دویدن و مهارت های ظریف مانند استفاده از قیچی، نخ و سوزن و جور کردن قطعات پازل می دانند.

مهمترین نکته در آموزش به کودکان استثنایی را متخصصان آموزش مهارت ها و آماده سازی آنها برای زندگی در دنیای واقعی می دانند.

در حال حاضر تربیت این افراد از نوع آموزش فراگیر است. به این معنی که کودکان عادی و استثنایی همزمان و در کنار هم آموزش ببینند و از جداسازی آنها اجتناب می شود؛ زیرا در این شرایط هر کس می تواند به رشد همه جانبه یعنی رشد شناختی، عاطفی، اجتماعی و جسمانی دست یابد.

از آنجایی که درصدی از جامعه دانش آموزی را کودکان استثنایی تشکیل می دهند، لزوم توجه به حل مشکلات آنها ضرورت دارد. این دانش آموزان معمولا با مشکل رفت وآمد، هزینه بالای خدمات توانبخشی و درمانی، فیزیوتراپی، گفتاردرمانی، ارتوپدی و هزینه های گزافی که کودک معلول نسبت به کودک عادی دارد روبرو هستند. دقت، نظارت و مراقبت ویژه از این کودکان نیز بیشترین مشکل را برای والدین آنها به وجود می آورد. بنابراین نیازمند توجه ضروری هستند.

علیرضا سزاوار