بررسی جامعه شناختی خشونت های ورزشی

هر زمان مسابقه فوتبال تیم های پرطرفدار ایرانی یعنی پرسپولیس و استقلال برگزار می شود یا به داور توهین می شود و یا طرفداران هر یك از تیم ها آلودگی صوتی در فضای ورزشگاه آزادی ایجاد می كنند, انواع و اقسام دشنام ها داده می شود, بسیاری از جوانان با وساطت نیروی انتظامی مستقر در ورزشگاه و سپس در كلانتری از یكدیگر جدا می شوند خسارات سنگینی به شركت اتوبوسرانی تهران و حومه وارد می شود تا حدی كه مدیران آن شركت را ناچار می كند برای مسابقه بعدی تصمیم دیگری بگیرند و از اتوبوس های از رده خارج استفاده كنند, سرهایی شكسته و ترقه ها منفجر می شود, قلب هایی از این صداهای ناهنجار می ریزد و آرامش از شهر سلب می شود مطالعه انجام شده در باره عوامل اجتماعی مؤثر در بروز رفتارهای خشونت آمیز و پرخاشجویانه با توجه به رویكرد نظری كاركردگرایی ساختی و بهره گیری از نظریه كلارك در مطالعه وندالیسم نشان می دهد كه كدام یك از عناصر تشكیل دهنده ساختار فعالیت های تماشاگران,موجب خشونت در فوتبال و سوءكاركرد این فعالیت ورزشی می شود

بخش دوم

بررسی رفتار خشونت آمیز و پرخاشجویانه طرفداران فوتبال در ایران، در عین دارا بودن برخی شباهت های ظاهری، از نظر ساختاری تفاوت هایی اساسی با دیگر كشورها نشان می دهد. برخلاف بسیاری از كشورها، در ایران تاكنون رفتار طرفداران فوتبال به معضلی اجتماعی بدل نشده است و تنها در چارچوب محیط ورزشگاه ها تجلی یافته است. حتی در همین حیطه نیز شدت و دامنه حركات و رفتار پرخاشجویانه و خشونت آمیز طرفداران فوتبال در مقایسه با دیگر كشورها بسیار خفیف ارزیابی می گردد. یافته ها و مشاهدات مربوط به شهر تهران حاكی از این است كه بخش عمده ای از این حركات در مقوله پرخاشگری كلامی جای می گیرد و شكل مرسوم خشونت های فیزیكی كه در سایر كشورها تحت تأثیر عوامل مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی مانند مذهب، قومیت، طبقه اجتماعی و غیره بین طرفداران فوتبال رایج است در بین آنان بسیار به ندرت رخ می دهد.

افزون بر موارد ذكر شده، برخوردهای گاه و بیگاه طرفداران فوتبال در ایران هیچگاه ارتباطی با تفاوت های دینی، قومی و طبقاتی نداشته است و اصولا چنین تفاوت هایی نه تنها در ورزش، بلكه در سایر عرصه های اجتماعی و فرهنگی نیز تبدیل به تعارض نشده است. تجربه این مطالعه نشانگر این است كه طرفداران تیم های فوتبال در شهر تهران را افرادی تشكیل می دهند كه با طرفدارای از دو تیم پرسپولیس و استقلال برای خود هویت های ورزشی خلق می كنند و این هویت ها از عوامل و عناصر متمایزكننده اجتماعی و فرهنگی تأثیر نمی پذیرند و حتی در مواردی بر هویت های فراتر مانند هویت ملی یا دینی نیز تأثیر می گذارند.

یكی از وجوه تمایز مهم ساخت اجتماعی و فرهنگی طرفداران فوتبال در ایران این است كه برخلاف سایر كشورها طرفداری از تیم های فوتبال از نظر اجتماعی تفكیك شده و قطبی نیست. هرچند طرفداری از تیم های باشگاهی به طور عمده حول دو تیم باشگاهی پرسپولیس و استقلال شكل گرفته است، طرفداران هر دو تیم را می توان در كلیه خانواده ها، محلات، طبقات و گروه های مختلف اجتماعی ملاحظه كرد. همین امر را می توان یكی از دلایل جامعه شناسانه مهمی تلقی كرد كه سبب جلوگیری از شكل گیری تعارض های اجتماعی و فرهنگی جدی بین طرفداران فوتبال در شهر تهران و سایر شهرهای ایران شده است. درواقع، به جز تفاوت در تیم مورد علاقه، متغیر اجتماعی و فرهنگی مهم دیگری در تمایز طرفداران فوتبال از یكدیگر به چشم نمی خورد. حتی متغیر طبقه اجتماعی و اقتصادی را كه تأثیر معناداری بر وقوع رفتار خشونت آمیز و پرخاشجویانه دارد، نمی توان با همین تأثیر در دیگر كشورها مانند انگلستان و ایتالیا یكسان پنداشت. در كشورهای یاد شده، مفهوم طبقه اجتماعی با توجه به ساختار اجتماعی و فرهنگی به مثابه یك مقوله هویت بخش، اهمیتی فراوان در سلسله مراتب اجتماعی و تعیین سبك زندگی افراد دارد. اما در این طبقه اجتماعی چه در ساختار كلی جامعه و چه بین طرفداران تیم های فوتبال بیشتر مفهومی عینی است. طبقات اجتماعی فاقد شبكه ارتباط اقتصادی و اجتماعی منسجم درونی و در عین حال متمایزكننده بیرونی هستند.

پیشنهادهایی كه باتوجه به یافته های پژوهشی در شهر تهران برای كاهش رفتار آسیب زای تماشاگران فوتبال و پیشگیری ازآن ها در آینده می توان مورد توجه قرار داد به شرح زیر می باشند.

۱- پخش برنامه های آموزشی مناسب برای طرفداران تیم های فوتبال در برنامه های ورزشی و اجتماعی پربیننده، و استفاده از چهره های محبوب تیم های فوتبال برای افزایش میزان تأثیرگذاری این برنامه ها.

۲- برگزاری مراسم و بازی های سرگرم كننده تفریحی - فرهنگی با نشاط كه مشاركت تماشاگران حاضر در ورزشگاه ها را برای ابراز هیجان و شادی به شكلی قاعده مند و سالم امكان پذیر می سازند.

۳- شناسایی عوامل خرابكار كه دارای سوابق كیفری و جنایی هستند توسط مسئولان انتظامی ورزشگاه و جلوگیری از ورود آنان به ورزشگاه یا كنترل و نظارت بر رفتار آنان در محیط ورزشگاه.

۴- چاپ و انتشار بروشور، اعلامیه، و نصب تابلوها و پوسترهای تبلیغاتی در حیطه ورزشگاه ها و ترویج و تبلیغ انگاره های مناسب رفتاری برای طرفداران و آموزش بازیكنان باشگاه ها درمورد تنظیم واكنش هایشان هنگام ابراز هیجان در مواقع كامیابی یا ناكامی و ضرورت توجه به اصول بازی جوانمردانه و ترویج آموزه های آن بین بازیكنان تیم ها. همچنین ضرورت ایجاب می كند فدراسیون فوتبال در كنار آموزش های فنی و انجام آزمون های مربوط به آمادگی جسمانی برای ارزشیابی عملكرد داوران، بیش از پیش به آموزش مسائل روان شناختی و جامعه شناختی به داوران توجه نماید.

۵- رسانه های ورزشی، افزون بر حساسیت زدایی، باید تلاش برای ایجاد ارتباط فرهنگی مناسب و آموزش رفتار جمعی به شكلی صحیح و متناسب با الگوهای مثبت فرهنگی و اجتماعی بنمایند. اما باید توجه شود كه ارتباط مذكور منجر به استفاده ابزاری از طرفداران و تماشاگران نگردد و به ماهیت واقعی ورزش و كاركرد آن برای طرفداران از جنبه یك رفتار فرهنگی توجه شود.

۶- تشكیل انجمن ها و تشكل های هواداران توسط واحدهای فرهنگی باشگاه ها و برگزاری برنامه های آموزشی، فرهنگی و تفریحی برای طرفداران به همراه استفاده از كارشناسان علوم رفتار و اجتماعی برای آموزش درباره چگونگی كنترل و هدایت رفتار در وضعیت های هیجانی به طرفداران تا این افراد را برای مهار برخی از حالت های نابهنجار رفتاری شان و تسلط بر هیجان هایی كه در وضعیت های خاص و غیرمعمول متجلی می شوند، آماده سازد.

۷- برنامه ریزی مناسب برای فراهم ساختن تسهیلات و امكانات فیزیكی و خدماتی برای تماشاگران و طرفداران فوتبال انجام گردد. محور این برنامه ریزی معطوف به ایجاد امكانات مناسب برای دسترسی طرفداران به تسهیلات گوناگونی مانند سرویس های بهداشتی، اماكن و دكه های غذاخوری، محل های نشیمن، نحوه بلیط فروشی، كیفیت برخورد نیروهای كنترل كننده نظم در ورزشگاه و نحوه دسترسی به وسایل ایاب و ذهاب به ورزشگاه می باشد.

۸- تأثیر متغیرهایی مانند ارتباط با باشگاه، روابط با دوستان و همسالان، رضایت از امكانات و تسهیلات و رسانه های ورزشی، ضرورت ارائه آموزش های مختلف در مورد انجام رفتار مناسب در حیطه ورزشگاه ها را توسط كارگزاران مربوطه مطرح می سازد.