اطلاعات مورد نیاز كتابداران در عصر تكنولوژی

ماهیت كتابخانه ها و كتابداری با استفاده از تكنولوژی الكترونیك به سرعت به سوی مدرنیزه شدن می رود مسلماً در طرحهای معمول كتابخانه های آینده, خدمات و تكنولوژی جدید توسط افرادی كه كتابدار نامیده می شوند, اداره و كنترل می گردد متاءسفانه در این میان, رقابت موجود بین كتابداران و سایر افرادی كه برای كنترل و مدیریت منابع اطلاعاتی و ارائه خدمات, خود را محق می دانند, نادیده انگاشته شده است

ماهیت كتابخانه‌ها و كتابداری با استفاده از تكنولوژی الكترونیك به سرعت به سوی مدرنیزه شدن می‌رود. مسلماً در طرحهای معمول كتابخانه‌های آینده، خدمات و تكنولوژی جدید توسط افرادی كه كتابدار نامیده می‌شوند، اداره و كنترل می گردد. متاءسفانه در این میان، رقابت موجود بین كتابداران و سایر افرادی كه برای كنترل و مدیریت منابع اطلاعاتی و ارائه خدمات، خود را محق می دانند، نادیده انگاشته شده است.

در برنامه‌های آموزش كتابداری، بایستی افرادی برای كتابخانه‌های جدید تربیت شوند. در این كتابخانه‌ها كتابداران، نیازمند انجام كار با سایر گروهها و افرادی هستند كه مایل اند خدمات اطلاعاتی را به تمام استفاده كنندگان ارائه دهند. بحث بر سر این است كه علاوه بر رقابتی كه امروزه بین مسائل سنتی و مدرن كتابخانه‌ها وجود دارد، كتابداران به كسب مهارتها برای ایجاد ارتباط صحیح و حل مسائل و نیز درك كاملی از مسایل مدیریتی احتیاج دارند. این مسئله معمولا در برنامه های آموزشی كتابداران و اطلاع رسانی مورد تاءئید قرار نگرفته است.

● دگرگونی طراحی برای كتابخانه‌های الكترونیكی:

در پیدایش كتابخانه‌های الكترونیكی، تفكر و اندیشه زیادی به كار رفته است.[۱] همراه با تلاشهایی كه برای بررسی وضعیت آینده به عمل می آید، طرح ارائه شده، ساختار سازمانی و اداری موجود را تداوم می بخشد. طرحهای موجود، نشان می دهند كه موء سساتی كه در حال حاضر به نام كتابخانه شناخته می شوند، به صورت فزاینده‌ای تكنولوژی مدرن الكترونیكی مدرن الكترونیكی را در جهت ارائه خدمت به جامعه استفاده كنند ه به كار می‌گیرند. علاوه بر آن، مسلم است كه این خدمات و تكنولوژی های جدید، توسط افرادی كه دارای عنوان كتابدار هستند. و عدمتا˜ خصوصیات حرفه‌ای كتابداری را با دیگران تقسیم می‌كنند، اداره و كنترل می‌شوند. مدلهای مختلفی برای آینده احتمالی ارائه شده است كه اساس آنها حاوی این نظریه است كه كتابخانه به محلی اطلاق می شود كه در آن اطلاعات یافت می شود، و در نتیجه وسیله‌ای كه باعث استفاده از این اطلاعات می شود، تحت نفوذ آن قرار خواهد داشت.

برای مثال "دیوید لوییس" ارائه دهنده پیشرفته ترین شكل كتابخانه دانشگاهی، اظهار می دارد كه، "در آینده، خدمات كتابخانه‌های دانشگاهی از مرزهای آن فراتر رفته و در نتیجه، دانشجویان نیاز كمتری حتی برای مراجعه به آن خواهند داشت." او مقاله خود را با این فرض به پایان می‌رساند كه: كتابخانه در محیطهای دانشگاهی به همه استفاده كنندگان تعلق دارد و انواع تسهیلات را از تماشای برنامه‌های تلویزیون شوروی یا گوش دادن به موسیقی موزارت گرفته، تا محاسبه با انواع ماشینهای محاسباتی را فراهم خواهد ساخت[۲]..."

مدرسان كتابداری بایستی، جهت تربیت افرادی برای كتابخانه‌های آینده كوشش كننده: باید درصدد آموزش دانشجویانی بود، كه با تكنولوژی آشنا باشند، به نحوی كه بتوانند به طور مستقل قابلیتها و محدودیتهای تكنولوژی جدید را مورد ارزیابی قرار دهند؛ باید درصدد آموزش اصول برنامه‌ریزی و مدیریت به دانشجویان بود، به نحوی كه بتوانند تولیدات تكنولوژی‌های جدید را در كتابخانه‌ها جهت ارائه خدمت بهتر به كار گیرند؛ و باید درصدد نشان دادن پیشرفتهای اساسی در زمینه اطلاع رسانی به دانشجویان بود به نحوی كه بتوانند ارتباط پیشرفتهای جاری را با سازمانهای تحقیقاتی بیشتری برقرار ساخته و ویژگی اجتماعی و فنی آنها را درك نمایند.متاسفانه تاكنون طرح قابل قبولی به طور جدی مورد مطالعه قرار نگرفته است-طرحی كه در آن منابع اطلاعاتی تحت نفوذ كسانی قرار گیرد كه مسوءول نگهداری اساس و پایه‌های فنی آن می‌باشند. به عنوان یك حرفه، نتایج این احتمال مورد ارزیابی دقیق قرار نگرفته، و ضمنا˜ كتابداران و متخصصان اطلاع‌رسانی آینده، كه بتوانند تكنولوژی را مورد استفاده قرار دهند، به اندازه كافی تربیت نشده‌اند. علیرغم آن، شواهد نشان می دهد كه این طرح ممكن است به عنوان بهترین طرح تلقی گردد. همان طور كه "دیوید بیشاب" در واكنش به مدل كتابخانه‌های تحقیقاتی، ارائه شده به وسیله شركت‌كنندگان در یك كنفرانس وابسته به شورای منابع كتابخانه‌ها، بیان كرده است.

"آینده‌ای كه نویسندگان برای كتابخانه‌ها ترسیم كرده‌اند، درست همانی است كه مورد توجه دیگر گروه‌های دانشگاهی است.[۳]"تكنولوژی جدید، نه تنها افراد را قادر به انجام كارهایی می‌سازد كه قبلا״ از عهده آنها بر نمی‌آمدند؛ بلكه تاءثیر نسبی افراد را نیز بر روی كارهایی كه انجام می دهند، تغبیر می دهد. با توجه به تكنولوژی اطلاعات در آینده و آماده كردن مردم برای استفاده از آنها می توان كارهای بسیاری انجام دارد؛ اما فعالیتی اساسی برای نمایش چگونگی تغییرات این پیشرفتها در نظام مدیریت و ساختار سازمانی آن، در زمینه منابع اطلاعاتی و تربیت كتابدارانی كه بتوانند خود را با ساختار تغییر یافته تطبیق دهند، انجام نشده است.

● كتابخانه ها و گسترش زیر بنای اطلاعاتی

▪ تغییرات اساسی: احتمال اینكه مدیریت منابع اطلاعاتی با سرعت زیادی دگرگون شود، بسیار كم است. تاریخچه تغییرات، نشان می دهد كه بجز چند مورد استثنائی، هیچ تغییر كلی جایگزین مورد قبلی نشده است. دگرگونیها، اغلب به عنوان پلی بین روش قدیم و جدید عمل می‌كنند. تغییرات الزاما˜ قابلیتهای ویژه را مورد توجه قرار نداده؛ بلكه آنهایی را كه به بهترین روش با محیط دگرگون شده تطبیق یافته‌اند، مورد توجه قرار می دهند. طی ۵ تا ۷ سال گذشته، چند تغییر اساسی در شرایطی كه بر كتابخانه‌ها و خدمات اطلاعاتی تاثیر می گذارند، روی داده است. این تغییرات عبارت است از: پیدایش شبكه‌های ارتباط از راه دور خصوصی در دانشگاهها[۴]؛ استفاده روزافزون از كامپیوترهای بزرگ در سیستم كتابخانه‌های محلی[۵]؛ دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی اضافی از طریق دستیابی مستقیم به فهرست عمومی "CPAC"[۶]؛ و توجه روزافزون جوامع فنی و آموزشی به شبكه ملی تحقیقاتی و آموزشی پیشنهادی كه به اختصار NREN[۷] نامیده می شود.امروزه، اكثر دانشكده‌ها و دانشگاهها، شبكه های ارتباطی خصوصی را برای اتصال منابع محاسباتی و ترمینالها به كار گرفته اند.

فهرست كامپیوتری كتابخانه‌های دانشگاهی، به عنوان منبع عمده این شبكه‌ها به حساب می آید. دسترسی به فهرست در دفاتر اساتید، خوابگاهها و حتی برای استفاده كنندگان خارج ازدانشگاه نیز امكان پذیر است. این مسئله باعث تشویق و ترغیب بیشتر استفاده‌كنندگان از كتابخانه و نیز افزایش تقاضای خدمات بیشتر از طرف جامعه استفاده كننده شده است.[۸]این پیشرفتها، موجودیت كتابخانه‌ها را بیش از پیش مطرح كرده و آنها را از قابلیتهای فنی برجسته‌ای برخوردار نموده است-به طوری كه عدم دسترسی به این امكانات، ارائه چنین خدماتی را غیرممكن می سازد. این گونه پیشرفتها كه باعث تقویت نظام كتابخانه‌ها شده است، موجب پیچیده‌تر شدن روشها گردیده و نقش كتابخانه‌ها را در انتخاب وسایل برای ارائه خدمات كاهش داده است.

در حال حاضر، این مسئله بر روی كتابخانه‌های موءسسات بزرگ آموزشی و دانشگاهی و كتابخانه‌های تخصصی سازمانهای پیشرفتهء فنی تاءثیر عمده داشته‌اند؛ اما انتظار می رود كه تواناییهای مشابهی نیز در كتابخانه‌های دانشگاهی كوچك تر، و نیز در یك مقیاس كوچك‌تر در كتابخانه های عمومی و آزمایشگاهی به وجود آید.تاكنون، كتابداران-شاید با كمك مشاوران-ابزارهای ارتباطی را كه براساس آن سیستمهای كامپیوتری كتابخانه راه اندازی شده است انتخاب می‌كرده‌اند. این انتخاب، براساس شرایط مالی موجود محدود شده؛ ولی مبنای آن بر نیاز كتابخانه و استفاده كنندگان آن متكی است. امروزه، وضعیت به سرعت در حال تغییر است. كتابداران به امكانات بیشتری دسترسی داشته؛ اما در انتخاب این گونه تسهیلات تاثیر كمتری دارند.پیش از این، انتظار آن بود كه ابزارهای ارتباطی پس از انتخاب، برای مدت زیادی مورد استفاده قرار خواهند گرفت. اگر در اثر تلاشهای آگاهانه كتابداران برای ارائه خدمات بهتر، تغییراتی در این ساختار به وجود می آمد، نتایج حاصل از تغییرات مذكور فقط محدود به آن كتابخانه و فعالیتهای مربوط می شود.

---