نگاهی به دیدار وزیر خارجه آمریکا از جمهوری آذربایجان

هیلاری کلینتون, وزیر امور خارجة امریکا در چهارچوب سفر خود به کشورهای اروپای شرقی و قفقاز جنوبی, پس از دیدار از اکراین, راهی آذربایجان و ارمنستان شد و مورد استقبال مقامات این دو کشور قرار گرفت او در باکو بر ضرورت سوق باکو و ایروان بر دستیابی به راه حلی مسالمت آمیز برای حل و فصل مسئلة قرة باغ تأکید و آمادگی واشنگتن برای کمک به تحقق این منظور را مجدداً یادآور شد

هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجة امریکا در چهارچوب سفر خود به کشورهای اروپای شرقی و قفقاز جنوبی، پس از دیدار از اکراین، راهی آذربایجان و ارمنستان شد و مورد استقبال مقامات این دو کشور قرار گرفت. او در باکو بر ضرورت سوق باکو و ایروان بر دستیابی به راه‌حلی مسالمت‌‌آمیز برای حل و فصل مسئلة قرة باغ تأکید و آمادگی واشنگتن برای کمک به تحقق این منظور را مجدداً یادآور شد. هرچند روسیه با راه‌اندازی جنگ اوت ۲۰۰۸ با گرجستان و با اقدامات یک‌جانبه در فضای پس از این جنگ از جمله شناسایی استقلال آبخازیا و اوستیای جنوبی در صدد یادآوری موقعیت برتر خود در قفقاز جنوبی برآمد، اما سفر وزیر خارجة امریکا به کشورهای این منطقه را می‌توان تلاش مجدد واشنگتن برای تحکیم نفوذ سیاسی خود در این جغرافیای حساس دانست. با عنایت به ناخرسندی‌های اخیر در روابط واشنگتن و باکو که به تبع حمایت امریکا از عادی‌سازی روابط ارمنستان و ترکیه و نیز کمک مالی اخیر واشنگتن به قره‌باغ رخ داده، سفر کلینتون به آذربایجان نسبت به سایر کشورهای قفقاز جنوبی حائز اهمیت بیشتری به نظر می‌رسد.

هیلاری کلینتون در چارچوب سفر خود به اروپای شرقی و قفقاز جنوبی، پس از دیدار از ا‌کراین و لهستان وارد باکو پایتخت جمهوری آذربایجان شد و در فرودگاه بین المللی حیدر علیف مورد استقبال المار محمد یارف همتای آذربایجانی خود قرار گرفت. وی پس از دیدار و مذاکره با الهام علیف رئیس جمهور و همتای آذری خود و نمایندگانی از نهادی غیر حکومتی جوانان و نثار تاج گل بر مزار شهدا و سرباز گمنام و همچنین شرکت در یک کنفرانس مطبوعاتی در فرودگاه باکو، این کشور را به مقصد ایروان پایتخت ارمنستان ترک نمود. کلینتون مقصد نهائی سفر خود را تفلیس پایخت گرجستان در نظر گرفته است. اهم اظهارات وزیر امورخارجه آمریکا در دیدار با مقامات آذری،نمایندگان تشکل های غیر حکومتی جوانان و کننفرانس مطبوعاتی:

● بحران قره‌باغ

- ضمن اظهار اینکه روند حل مناقشه در مرحله سخت خود قرار دارد گفت برای پیدا شدن راه حل مناقشه قره‌باغ امیدوار است، وی با تاکید براینکه زمان حل این مناقشه فرا رسیده است اصول حل بحران مذکور را به شرح ذیل اعلام نمود:

- ضرورت حل صلح آمیز بحران و عدم توسل به زور

- حفظ تمامیت ارضی و برخورداری مردم از حق تعیین سرنوشت

- تاکید بر برداشتن گام‌های جدی از سوی دو طرف

- تاکید بر اینکه ملتهای آذربایجان و ارمنستان باید در شرایط صلح وامنیت زندگی کنند.

- تاکید بر اینکه حل مناقشه قره‌باغ منجر به شکوفائی و تقویت ثبات منطقه خواهد شد.

- ارزیابی مثبت از دیدار اخیر روسای جمهور آذربایجان، ارمنستان و روسیه در سن پترزبورگ روسیه در خصوص بحران قره‌باغ

- اشاره به فعالیتهای زیاد وحصول پیشرفت در روند حل مناقشه قره‌باغ توسط گروه مینسک سازمان امنیت وهمکاری اروپا و عدم ایجاد جهش در روند حل بحران و تاکید بر اینکه آمریکا می خواهداین جهش را مشاهده کند.

- اعلام آمادگی مجدد بمنظور استمرار تلاشها وکمک آمریکا به حل مناقشه قره‌باغ وتاکید بر اینکه حل نهائی بحران به توانائی اتخاذ تصمیم از سوی رهبران دو کشور بستگی دارد.

- ابراز تاسف از تبادل آتش در خطوط تماس در مناطق جنگی و کشته شدن سربازان (که ظاهرا در آتش بس بسر می برند) و تاکید بر تداوم کمکهای انسان‌دوستانه آمریکا به کسانی که در این درگیری‌ها دچار خسارت می شوند.

-تاکید بر اینکه به نماینده آمریکا در گروه مینسک دستور داد هاست تا در خصوص اعاده سرباز کشته شده آذری توسط ارمنستان به آذربایجان تلاش نماید.

● مناسبات دوجانبه

مناسبات ضروری محکم و عمیقی میان دو کشور در زمینه های مختلف از جمله تجارت و تحصیل و... وجود دارد. اصلاحات در زمینه اقتصاد و انرژی از روند بهتری برخوردار بوده و فضای تجارت در این کشور بهبود یافته است.

- در مورد الغای ماده ۹۰۷ دولت اوباما نظر مثبت دارد اما تصمیم نهائی با کنگره آمریکاست.

- این نخستین سفر من به آذربایجان است، اما سفر آخر نخواهد بود. ما به فکر استمرار گفتگوها با آذربایجان هستیم.

● دمو‌کراسی و انتخابات

در آذربایجان دموکراسی پیشرفت کرده اما در مقایسه با سایر کشورهای مستقل و آزاد مشکلاتی در این زمینه وجود دارد. از انتخابات آتی پارلمانی در آذربایجان (ماه نوامبر سال‌جاری‌) حمایت می کنیم و آماده همکاری در این خصوص هستیم.

- وظیفه من کمک به توسعه دموکراسی، آزادی و فعال شدن جوانان است. تکنو‌لوژی‌های امروز در حال تغییرند، اما آمریکا تصور میکند که آزادی بیان تغییر‌ناپذیر و تامین شدنی است. در این زمینه آذربایجان پیشرفت جدی نموده است، اما هنوز کارهای انجام نشدنی (ناتمام) زیادی مانده است که باید انجام شود.

- دموکراسی تنها آزادی انتخابات نیست بلکه آزادی فعالیت نهادهای حقوقی و احزاب نیز ضروریست. آمریکا در این زکمینه هم آماده کمک به آذربایجان است. من به توانمندیهای آذربایجان بسیار خوش بین هستم.آذربایجان دارای تاریخی فوق العاده و منابه عظیم است و اینها شرایط لازم را برای توسعه هرچه بیشتر این کشور فراهم نموده است. آمریکا آماده کمک به دولت و ملت آذربایجان برای شکوفائی دولتی دموکراتیک، مستقل و برخوردار از حاکمیت ملی می‌باشد.

● مبارزه با تروریسم

- نیروهای نظامی آذربایجان و آمریکا دوشادوش یکدیگر در کوزوو، افغانستان وعراق همکاری می کنندد.ما به تعمیق هر چه بیشتر روابط دو کشور می‌اندیشیم. من آذربایجان را کشوری با توانمندی‌های بزرگ می بینم.

● ملاحظات

- الهام علی‌اف؛ رئیس جمهوری آذربایجان در کنفرانسی مطبوعاتی با حضور هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه امریکا اعلام کرد: ما انتظار داریم که دولت امریکا برای حل و فصل مناقشه باکو و ایروان بر سر منطقه جدایی‌طلب قره‌باغ با دو کشور و دیگر طرفهایی که برای حل این مسئله تلاش می کنند، همکاری نماید. وی گفت:مسئله قره‌باغ برای ما از اهمیت زیادی برخوردار است چرا که اختلاف بر سر این مسئله مهمترین تهدید برای امنیت منطقه به شمار می رود. علیف افزود: ما خواستار آن هستیم که در کوتاه ترین زمان ممکن برای مناقشه قره‌باغ یک راه حل مبتنی بر قوانین بین المللی پیدا شود. رئیس جمهور آذربایجان اضافه کرد:مردم کشور ما از این مناقشه و پیامدهای ان رنج می برند. هیلاری کلینتن در واکنش به سخنان الهام علیف گفت: مشکلاتی که شما از آن رنج می برید برای ما نیز حائز اهمیت است.

- نمایندگان گروه "مینسک‌" سازمان امنیت و همکاری اروپا در شرایطی روز شنبه (۱۲/۴/۸۹) در ایروان پایتخت ارمنستان نشست برگزار نمودند که ظرف دو هفته اخیر، تنش ها پیرامون این منطقه بشدت افزایش یافته است. نمایندگان روسیه، آمریکا و فرانسه (روسای گروه مینسک) در این دیدار روند حل و فصل مسئله قره‌باغ را مورد بحث قرار دادند. آنها همچنین با رئیس جمهور خودخوانده قره‌باغ نیز در خانکندی مرکز قره‌باغ دیدار و گفتگو نمودند.

- روسای گروه مینسک قرار بود ۱۴ تیر عازم باکو شوند. اما به دلیل سفر وزیر خارجه آمریکا به باکو در روز یکشنبه و بمنظور دیدار با وی یک روز زودتر از موعد مقرر وارد باکو شدند. برنارد فاسیه رئیس فرانسوس، ایگور پوپوف رئیس روسی و رابرت براکه رئیس آمریکائی گروه مینسک قرا است با رئیس جمهور و وزرای امور خارجه و دفاع آذربایجان دیدار و گفتگو نمایند.

- روسای گروه مینسک با توجه به برگزاری نشست قریب الوقوع وزرای امورخارجه سازمان امنیت و همکاری اروپا در آلماتی قزاقستان( ۱۶ و۱۷ جولای سالجاری) در ایروان وباکو در خصوص کم و کیف مذاکرات وزرای خارجه آذربایجان و ارمنستان در زمینه مناقشه قره‌باغ که قراراست در حاشیه اجلاس مذکور وبا مشارکت آنان برگزار شود بحث وتبادل نظر نموده اند.

- روسای جمهوری روسیه، فرانسه و آمریکا در اجلاس اخیر سران گروههای هشت و بیست کشور در کانادا از رهبران ارمنستان و آذربایجان خواستند، در زمینه پذیرفتن اصول حل و فصل مناقشه قره‌باغ بمنظور تنظیم موافقت نامه صلح میان دو کشور تلاش کنند

- رهبران گروه‌های مسلح قره‌باغ اعلام کرده اند در صورت آغاز جنگ، خط لوله نفت باکو- تفلیس-ارض روم و خط لوله گاز باکو-تفلیس- جیحان را که از نزدیکی منطقه قره‌باغ عبور می کند، مورد حمله قرار خواهند داد.

- قره‌باغ در سال ۱۹۸۸ بصورت یکجانبه از آذربایجان اعلام استقلال کرده و این مسئله منجر به مناقشه خونینی شده که بر اثر آن شمار زیادی از نیروهای ارمنستان و آذربایجان کشته شدند و این منطقه و هفت استان همجوار آن در کنترل جدایی طلبان قره‌باغ قرار دارد.

- در آستانه سفر هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه امریکا به باکو، اقدام کنگره امریکا در تخصیص کمک مالی بلاعوض به جدایی طلبان قره‌باغ برای سال ۲۰۱۱ موجب اعتراض تشکل ها و شخصیت های سیاسی جمهوری آذربایجان شد.

- سازمان آزادیبخش قره‌باغ (قات) با انتشار بیانیه‌ای این اقدام امریکا را حمایت ازتجزیه طلبی و نشاندهنده دروغ بودن شعارهای واشنگتن برای مقابله با تروریسم خواند. در بیانیه سازمان آزادیبخش قره‌باغ آمده است امریکا با اینگونه اقدامات بدنبال وادار ساختن باکو به پذیرش طرح صلح ننگین درباره قره‌باغ است. قات با درخواست از مقامات جمهوری آذربایجان برای خودداری از دیدار با هیلاری کلینتون خواهان برکناری امریکا از جمع روسای گروه مینسک برای حل مناقشه قره‌باغ شد.

- آیدین میرزاده از نمایندگان حزب حاکم ینی آذربایجان در پارلمان این کشور نیز گفت امریکا عمدا از جدایی طلبان قره‌باغ حمایت می کند. وی با طرح این سوال که آیا امریکا نمی داند که با این روش احیای تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان ممکن نخواهد بود؟ از مقامات باکو خواست به هیلاری کلینتون در این خصوص تذکر دهند.

- راسیم آقایف از کارشناسان سیاسی نیز با اشاره به سابقه سیاست های امریکا و انگلیس در حمایت از ارامنه، افزود حمایت محافل صهیونیستی امریکا از قره‌باغ و تخصیص کمک مالی به جدایی طلبان تعجب آور نیست. در ادامه سیاست های حمایتی امریکا از قره‌باغ، کنگره امریکا اخیرا کمک ده میلیون دلاری بلاعوض به جدایی طلبان قره‌باغ برای سال ۲۰۱۱ را تصویب کرد.

- نوروز محمداف، رئیس بخش روابط بین الملل نهاد ریاست جمهوری آذربایجان طی مصاحبه ای با شبکه آ.ان.اس آذربایجان پیش از ورود کلینتن به باکو و در واکنش به تخصیص کمکومالی آمریکا به ارامنه قره‌باغ گفته بود بهتر است واشنگتن مسائل را (‌در خصوص مناقشه قره‌باغ‌) دقیقتر مورد بررسی وارزیابی قرار دهد.

- کنگره امریکا سال گذشته نیز برای سال‌جاری میلادی کمک هشت میلیون دلاری به قره‌باغ اختصاص و همزمان کمک های مالی بلاعوض به جمهوری آذربایجان را (‌باستناد ماده ۹۰۷ کنگره) متوقف کرد.

- اقدام اخیر کنگره امریکا در شرایطی است که جمهوری آذربایجان پیش از این به حمایت های امریکا از جدایی طلبان قره‌باغ اعتراض کرده است که با بی اعتنایی واشنگتن همراه بوده است.

- اختصاص کمک مالی برای جدایی طلبان قره‌باغ از سوی کنگره امریکا چند روز قبل از سفر وزیر خارجه آمریما به باکو قابل تامل بوده و حاکی از ارسال پیامی از سوی این کشور به آذربایجان می تواند تلقی شود.

- همزمان با حضور وزیر خارجه امریکا در باکو دیوید هریس رئیس کیته یهودیان آمریکا نیز در این کشور به سر می برد.وی برخلاف هیلاری کلینتن که از محل دفن حیدر علیف در محل موسوم به فخری خیابان ( محل دفن شخصیتهای سیاسی، فرهنگی مشهور آذربایجان )بازدی نکرد،به این مکان رفته و تاج گلی بر مزار حیدر علیف نثار کرد.

- یک‌ روز پیش از ورود هیلاری کلینتن به باکو، رئیس جمهور آذربایجان با ارسال پیامی به همتای آمریکائی خود ضمن تبریک فرا رسیدن روز ملی این کشور (روز استقلال ) توسعه، تحکیم وتعمیق روابط دوکشور در ابعاد دوجانبه، منطقه ای وبین المللی بویژه در زمینه تامین امنیت انرژی، تهدیدها وهشدارهای جهانی،تقویت ثبات منطقه ای مبارزه علیه تروریسم را از زمینه های موفقیت آمیز همکاریهای دو کشور دانسته وبر استمرار این روابط بر پایه تداوم و تحکیم دوستی فی مابین تاکید نموده بود.الهام علیف همچنین در این پیام با اشاره باینکه خدشه به تمامیت ارضی کشورش دردناک ترین مشکل ملت آذربایجان است، خواستار کمک آمریکا بعنوان یکی از روسای گروه مینسک در حل سریع صلح آمیز و عادلانه مناقشه قره‌باغ و آزادسازی اراضی اشغالی این کشور براساس قواعد شناخته شده بین المللی وحفظ تما میت ار ضی آذربایجان شده بود. - المار حمد یارف در کنفرانس مطبو عاتی مشترک با همتای آمریکائیش در فرودگاه باکو ضمن اشاره به پیشرفتهای آذربایجان در زمینه دموکراسی از گامهای مهمی که این کشور در زمینه تقویت ثبات و اصلاحات و توسعه کشور برداشته سخن گفت. وی همچنین با تاکید بر نقش مهم امریکا در تامین امنیت جهانی و محیط بین الملل،آمریکا را نمود قدرت وصلح وثبات جهانی قلمداد نمود.

- از فضای حاکم بر سفر کلینتن و سخنان مطرح شده از سوی وی و مطالب مندرج در رسانه های آذربایجان و عدم انتشار محتوای مذاکرات وزیر خارجه آمریکا با رئیس جمهور آذربایجان و عدم طرح مسئل تنش زا و حساس در خصوص مسائل منطقه و ایران، چنین می توان احتمال داد که مذاکرات پشت درهای بسته مقامهای دو کشور شامل مسائل مربوط به ایران بویژه موضوع تحریم‌های جدید شورای امنیت سازمان ملل و کنگره آمریکا علیه ایران ومسائل مربوط به قره‌باغ، اوضاع گرجستان،همکاری باکو- مسکو، وضعیت پایگاه راداری قبله در آذربایجان که تحت اجاره روسیه بوده ومحتملا بصورت مشترک با واشنگتن مورد استفاده قرار دارد، مسائل دریای خزرانتقال انرژی از آذربایجان، مناسبات باکو –آنکارا، انتخابات آتی مجلس ملی در آذربایجان و وضعیت زندانیان سیاسی آذربایجان و فعالیت‌های مخالفان دولت باکو از محورهای مهم مذاکرات هیلاری کلینتن والهام علیف بوده است.

- تا لحظه تهیه این گزارش خبری در خصوص دیدار وزیر خارجه آمریکا با رهبران احزاب مخالف دولت از جمله، جبهه خلق، مساوات، دموکرات و... منتشر نشده است.قبل از سفر کلینتن به باکو خبری در خصوص دیدار وی با نمایندگان احزاب مخالف دولت در برخی از رسانه ها منتشر شده بود. بنظر می رسد این دیدار با مخالفت دولت باکو مواجه شده و دیدار وزیر خارجه آمریکا با نمایندگان تشکلهای جوانان از قبیل داالقا (یعنی موج‌)، کلوپ جوانان و ایرلی (یعنی رو به جلو رفتن‌) و... جایگزین دیدار وی با نمایندگان احزاب مخالف شده است. سخنان کلینتن در دیدار با جوانان در خصوص مسائل مربوط به دموکراسی و انتخابا ت آتی پارلمانی در آذربایجان این احتمال را تقویت میکند.

- همزمان با دیدار کلینتن از باکو عده ای از مخالفان دولت آذربایجان تلاش کردند تا با تجمع در مسیر تردد وی، نظر وزیر خارجه آمریکا را به خود جلب کنند که با مخالفت نیروهای پلیس آذربایجان مواجه شده و موفق به انجام آن نشدند. علیرغم اینکه باحتمال زیاد کلینتن از این حادثه توسط عوامل خود در سفارت این کشور درباکو مطلع بود واکنشی ازخود نشان نداد.

● نظریه

با نگرش به اخبار مربوط به سفر وزیر خارجه آمریکا به آذربایجان ومحتوای اعلام شده از مذاکرات وی با مقامات آذری بنظر می سرد:

- در نشست قریب الوقوع وزرای خارجه سازمان امنیت وهمکاری اروپا در آلماتی قزاقستان و دیدار و مذاکره وزرای خارجه آذربایجان وارمنستان در حاسیه این نشست با مشارکت گروه مینسک در خصوص حل بحران قره‌باغ (که احتمالا پیرامون طرح بازبینی شده مادرید صورت خواهد گرفت) نتیجه قابل توجهی حاصل نگردد. با توجه به نوع و جنس موضع گیریهای وزیر خارجه آمریکا نه تنها این پیش بینی باحتمال زیاد صحیح خواهد بود. بلکه چشم انداز مثبتی که برای آینده نزدیک بتوان تصور نمود دراین خصوص مشاهده نمی شود. کمک نقدی واشنگتن به ارامنه قره‌باغ و عدم کمکش به باکو و تاکید بر ضرورت تعیین سرنوشت قره‌باغ توسط ساکنان این منطقه چشم انداز مثبتی را که به نفع آذربایجان باشد نشان نمی‌دهد.

- طرح تکراری برخی موضوعات قدیمی مانندحضور نیروهای بین المللی در محور قره‌باغ- ارمنستان ( شهر لاچین ) و نیز در میانه خطوط تماس نیروهای نظامی دوکشور درگیر و آزادسازی مرحله ای شهرهای اشغالی آذربایجان به استناد طرح تجدید نظر شده موسوم به طرح مادرید که از سوی گروه مینسک تدوین گردیده و عدم پاسخ طرف ارمنی به این طرح علیرغم اعلام امادگی طرف آذری و برخی عوامل دیگر که بصورت مستقیم وغیر مستقیم در این بحران تاثیر گذار است از اهم عواملی است که سبب میشود تا چشم انداز حل بحران را نتوان امیدوار کننده و مثبت ارزیابی نمود.

- در بعد داخلی بسیار بعید بنظر می رسد که آمریکا بخواهد و بتواند از مخالفین دولت آذربایجان حمایت نماید. احزاب مخالف دولت باکو پس از سفر وزیر خارجه آمریکا به آذربایجان بیش از گذشته دچار سرخوردگی شده و ازمیزان امیدواریشان به واشنگتن بیش از پیش کاسته خواهد شد. آمریکا همواره به منافع ملی خود اولویت قائل بوده و دموکراتیزه کردن کشورها را ابزاری برای نیل به آن می‌داند و در کشورهائی که منافعش تامین باشد اساسا موضوع دموکراسی صرفا ابزاری بیش نیست. به تعبیر دیگر دموکراسی باید به نفع آمریکا باشد، اگر نه حتی کشور دموکراتیک هم باشد مورد پسند و حمایت آمریکا نخواهد بود.

- و بالاخره می توان در مجموع سفر رئیس دستگاه دیپلماسی آمریکا به آذربایجان هر چند که از حیث حل بحران قره‌باغ (‌ان‌ هم به نفع آذربایجان‌) باحتمال زیاد نتیجه‌ای نخواهد داشت.اما با توجه به شرایط موجود در منطقه و مشغولیت‌های آمریکا در عراق، افعانستان، پاکستان، خاورمیانه و مسائل مربوط به ایران، این سفر را می‌تواند در برخی ابعاد سیاسی، اقتصادی و امنیتی به نفع آذربایجان ارزیابی نمود.

منابع

در تهیه این گزارش از اخبار مندج در سایت خبرگزاری آپا (‌جمهوری آذربایجان‌) که بزبان آذری می‌باشد و همچنین از مطالب مندج در سایت ایراس، خبرگزاری‌های ایلنا، ایرنا و برخی سایت‌های دیگر بهره‌برداری شده است.

● نویسنده: افشار - سلیمانی

● منبع: سایت - ایراس - تاریخ شمسی نشر ۱۴/۰۴/۱۳۸۹