معادن, ذخایری پایدار برای ثبات اقتصاد كشور

موقعیت كشور ایران از لحاظ زمین شناسی اقتصادی در كمربندچین خورده بزرگ مدیترانه, هیمالیا و اندونزی به گونه ای است كه شاهد تنوع بسیارزیادی ازحیث مواد معدنی است

موقعیت كشور ایران از لحاظ زمین شناسی اقتصادی در كمربندچین خورده‌بزرگ مدیترانه، هیمالیا و اندونزی به‌گونه‌ای است كه شاهد تنوع بسیارزیادی ازحیث مواد معدنی است.

تاكنون بالغ بر ۶۳ ‬نمونه مواد معدنی درایران شناخته شده‌وبه بهره‌برداری رسیده، از این نظر، كشورمان دارای ذخایر عظیم و ارزشمند و تاحدودی منحصر به فرد كانی‌هاست.

پتانسیل مواد معدنی فلزی همچون سنگ آهن، مس، سرب، روی، كرومیت و بسیاری دیگر از این گروه، شرایط بسیار مطلوبی را برای سرمایه‌گذاری در بخش فولاد، مس، سرب و روی و فروآلیاژها ایجاد كرده است.

براساس مطالعات استراتژی صنعتی كشور، "صنایع وابسته به منابع طبیعی" حدود ‪۴۳ ‬درصد از ارزش افزوده صنعت كشور را تشكیل می‌دهد.

توان رقابت پذیری صنایع وابسته به منابع معدنی كشور در واقع پیشتاز استفاده از فرصت‌های افزایش صادرات و جذب سرمایه‌گذاری خارجی نیز هست.

دسترسی به مواد اولیه مرغوب یك مزیت رقابتی بسیار مهم است و فراوانی معادن در ایران به عنوان شریان‌های حیاتی پیكره صنعت، این فرصت رابخوبی در اختیار صنعت قرارداده است.

با بررسی تاریخچه فعالیت‌های معدنی در ایران، نقش معادن در شكوفایی و پویایی اقتصاد كشور بیشتر روشن می‌شود. "معدن‌كاری باستانی" كه دراصطلاح به آن "معدنكاری شدادی" نیز گفته‌ می‌شود که در هزاره چهارم قبل ازمیلاد و احتمالا قبل ازآن درسرزمین ایران انجام می‌شده است.

از بازمانده چوب‌های مورد استفاده برای كوره‌های ذوب شدادی در چند ناحیه كرمان كه مورد آزمایش سن رادیومتری با روش رادیوكربن قرار گرفته، تاریخچه معدن كاری در ایران، تا حدود پنج هزار سال قبل از میلاد تخمین زده می‌شود. بررسی‌های دیرینه‌شناسی نشان می‌دهد منطقه "تل ابلیس" قدیمی‌ترین محل صنعت ذوب فلز در دنیا بوده است.

"استرابو" جغرافی‌دان مشهور یونانی نیز رودخانه "هیكاتانس" در كارمانیا (كرمان) را نام برده كه طلای آبرفتی غنی داشته است. وی می‌نویسد: در ایران طلا، نقره، مس، آهن، سرب و زرنیخ استخراج می‌شده و بیشتر از ناحیه كرمان بدست می‌آمده است. ابن سینا (‪۳۷۰ ‬ه.ق) در كتاب "شفا" فصل پنجم طبیعیات درباره موادمعدنی بحث مفصلی ارائه كرده است.

این فصل حدود سال ‪۱۲۰۰ ‬میلادی توسط "آلفرد سارشل" به لاتین ترجمه شد و تاثیر گسترده‌ای در عصر رنسانس برجای گذاشت. در رشته زمین شناسی و كانی شناسی بیش از شاخه‌های دیگر علوم، توجه ابن سینا به روش‌های مشاهده و تجربه، روشن می‌شود. او نخستین طبقه‌بندی علمی كانی‌ها را در كتاب "شفا" مطرح نمود، دراین طبقه‌بندی كانی‌ها به چهار دسته شامل: سنگ‌ها و خاك‌ها، سوختنی‌ها و تركیبات گوگردی، نمك‌ها و فلزها تقسیم بندی شده‌اند.

رساله ابن سینا درباره كانی‌ها همراه با آثار علویه ارسطو و كتاب عناصر منسوب به ارسطو، منابع اصلی نظرات زمین شناسی مولفان مسیحی دایره‌المعارف سده سیزدهم را تشكیل می‌داد.

شناسنامه و زمین شناسی استان تهران تنوع مواد معدنی در این استان را قابل توجه دانسته بطوری كه‌از ‪ ۵۹ ‬ماده معدنی درحال بهره‌برداری ‪۲۳ ‬نوع ماده معدنی در آن استخراج می‌شود و اندیسهای سرب، روی، مس، مولیبدن و خاك نسوز نیز در مرحله اكتشاف قرار دارد.

به گفته معاون امورمعادن سازمان صنایع و معادن استان تهران، این استان دربرگیرنده دو زون زمین ساختی البرز مركزی و ایران مركزی بوده و رسوباتی با قدمت ۶۰۰ ‬میلیون سال پیش در سطح رخنمون دارند.

مهندس "شهناز نوایی" افزود: هر كدام از این مناطق مشتمل بر سازندهای رسوبی و سنگ‌های آذرین از نوع درونی (توده‌های نفوذی) و بیرونی (ولكانیك‌ها) بوده كه‌دارای پتانسیل‌های معدنی می‌باشد، به گونه‌ای كه از حدود ‪۶۰ ‬نوع ماده معدنی در حال استخراج، چیزی حدود ‪ ۲۵ ‬نوع ماده معدنی از معادن این استان استخراج می‌شود.

وی گفت: این مواد در سه گروه شامل گروه مصالح ساختمانی: آهك، گچ، شن و ماسه‌كوهی، سنگ لاشه و مارن، گروه‌فلزی (منگنز و مس) و گروه غیرفلزی (سیلیس، سولفات سدیم، سلستین، بازالت، فسفات، زئولیت، بنتونیت،كائولن، خاك صنعتی، دولومیت، تالك، باریت، زغال سنگ، نمك آبی ونمك سنگی وسنگ تزئینی، بوكسیت، فلدسپات دسته‌بندی شده است. وی افزود: همچنین اندیس‌های فلزی سرب و روی و مولیبدن نیزدراستان تهران تحت انجام مطالعات اكتشافی است.

نوایی تعداد معادن استان تهران را ‪۱۴۸ ‬فقره اعلام كرد و گفت: این معادن عمدتا در شهرستان‌های دماوند، فیروزكوه، شمیرانات، تهران، ساوجبلاغ، كرج و ری قرار دارد. وی تاكید كرد: از نظر رتبه‌بندی وضعیت بخش معدن، استان تهران از حیث استخراج و تولید موادمعدنی در مقام چهارم و از نظر تعداد در رتبه یازدهم كشور جای دارد.

معاون امور معادن سازمان صنایع ومعادن استان تهران همچنین گفت: سالانه ۵/۱۱ ‬میلیون تن ماده‌معدنی دراین استان استخراج می‌شود كه بخش زیادی از آن به خارج صادر می‌شود.

نوایی میزان درآمد ارزی حاصله از صدور این مواد به خارج از كشور را نامشخص ذكر كرد و افزود: بااین حال پارسال پنج میلیارد و ۲۲۲ ‬میلیون و ۶۹۱ هزارریال حقوق دولتی بابت استخراج مواد معدنی از بهره‌برداران تهرانی اخذ شد.

وی اظهارداشت: پارسال شش محدوده سنگ تزئینی، چهار محدوده خاك صنعتی، چهارمحدوده كانی صنعتی، چهارمحدوده شن و ماسه‌كوهی و معرفی منطقه واجدسرب از جمله طرح‌های مطالعاتی انجام شده بود كه مطالعات تفصیلی در سال جاری بر روی آنها انجام خواهد شد.

به گفته نوایی، شناسنامه ‪ ۱۶ ‬معدن نیز جهت واگذاری ازطریق مزایده عمومی در دستور كار سال ‪۸۵ ‬این سازمان قرار دارد كه امید است با تخصیص پنج میلیارد ریال درنظر گرفته شده برای این منظور، رقم یادشده در بخش اكتشاف، توسعه معادن و فرآوری موادمعدنی با تعریف پروژه‌های مربوطه هزینه شود.

وی گفت: از مهمترین پروژه‌های مورد نظر، فرآوری مواد معدنی و تولید محصولاتی با اختصاصات ویژه جهت استفاده در صنایع استان (حدود ۳۳ ‬درصد كل صنعت كشور دراستان تهران تمركز دارد) می‌باشد.

وی افزود: در بخش صنایع معدنی راه‌اندازی دو واحد تولید سیمان در شهرستان فیروزكوه و انجام مقدمات اولیه احداث یك واحد دیگر در دست اقدام است. معاون سازمان صنایع ومعادن استان تهران، عدم همكاری و حمایت از سرمایه گذاران فعالیت‌های معدنی، ریسك بالا و دیربازده بودن سرمایه‌گذاری در این بخش، مخالفان محلی، عدم توثیق پروانه‌های بهره‌برداری توسط بانك‌های عامل در خصوص تسهیلات بانكی و گرانی ماشین‌آلات معدنی را از مشكلات بخش معدن اعلام كرد. نوایی، تعارض به محدوده‌های معدنی و اختلال در فعالیت‌های معدنی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی، عدم تحقق برخی مواد و آئین نامه قانون معادن، محدود كردن عرصه عملیات معدنی توسط منابع طبیعی، عدم صدور مجوز فرآوری در معادن توسط اداره محیط‌زیست، برداشت‌های غیرمجاز موادمعدنی و عدم تامین هزینه‌های دادرسی جهت طرح دعوی علیه متخلفان را از دیگر مشكلات این بخش برشمرد.

احمد الهی