بیماری اسكیزوفرنی از تشخیص تا درمان

بسیاری از ما نام بیماری شیزوفرنی یا اسكیزوفرنی را شنیده ایم و چه بسا در میان دوستان یا اقوام خود, شاهد این اختلال بود ه ایم این بیماری در كشور عزیزمان ایران با نام جنون جوانی معروف شده و این برداشت نادرست را در اذهان به وجود آورد كه اسكیزوفرنی تنها مختص دوره جوانی است, حال آنكه این باوری غلط است

● اوج جنون جوانی

‌بسیاری از ما نام بیماری شیزوفرنی یا اسكیزوفرنی را شنیده‌ایم و چه بسا در میان دوستان یا اقوام خود، شاهد این اختلال بود‌ه‌ایم. این بیماری در كشور عزیزمان ایران با نام "جنون جوانی" معروف شده و این برداشت نادرست را در اذهان به وجود آورد كه اسكیزوفرنی تنها مختص دوره جوانی است، حال آنكه این باوری غلط است. در اصل بیشترین سن شروع در میان آقایان، ۱۵ تا ۲۵ سالگی و در خانم‌ها، ۲۵ تا ۳۵ سالگی است. اسكیزوفرنی اختلالی بدون مرز است و در هر سن، جنس، نژاد، فرهنگ، طبقه اجتماعی و... ظاهر می‌شود. طبق آخرین آمار منتشر شده، در حدود یك درصد جمعیت انسانی به این بیماری روانی مبتلا هستند. این بیماری تا آخر عمر پایدار باقی می‌ماند و به همین دلیل نیاز به پیگیری طولانی مدت و چه بسا مادام‌العمر از طرف پزشك و تیم درمانی دارد. متاسفانه بسیاری از موارد عود، بعد از رسیدن به یك بهبودی نسبی، به دلیل رها كردن درمان از طرف بیمار و یا اصرار خانواده به قطع داروها است. از طرف دیگر، كم‌توجهی و انزوای اجتماعی كه به دلیل ناآگاهی عمومی نسبت به این اختلال گریبانگیر بیماران اسكیزوفرنی می‌شود، آنها و خانواده‌هایشان را در بیشتر موارد آزار می‌دهد.

● چرا من؟!

درباره علل ایجاد كننده اسكیزوفرنی مطالب زیادی كشف شده است كه به نظر می‌رسد هر یك از این كشفیات تا حدودی در ایجاد بیماری دخیل است اما هنوز یك علت واحد و كاملا مشخص برای به وجود آمدن اسكیزوفرنی شناسایی نشده هستند. از جمله این علل می‌توان به موارد زیر اشاره كرد: سابقه فامیلی ابتلا به اسكیزوفرنی (به‌خصوص در اقوام درجه یك)، برخی از عفونت‌های ویروسی، مواردی از آسیب‌های حین زایمان مثل كمبود اكسیژن‌رسانی به جنین در بدو تولد، مصرف حشیش، متولدین زمستان و اوایل بهار، استرس و .....

در اصل این بیماری یك اختلال چند علتی است و احتمالا وجود همزمان چند عامل در كنار یكدیگر است كه در نهایت به ظاهر شدن اسكیزوفرنی منجر می‌شود.

● اسكیزوفرنی و حرف مردم....

كمتر بیماریی را می‌توان یافت كه درباره آن به اندازه اسكیزوفرنی برداشت غلط وجود داشته باشد. نگرش منفی جامعه به این اختلال بر بار سنگین بیماری می‌افزاید. خوشبختانه، دورانی را كه ابتلا به بیماری روانی دلیلی برای گرفتار كردن فرد و غل‌وزنجیر بود را پشت سرگذاشته‌ایم ولی هنوز برای رسیدن به همدردی عمومی راه‌ درازی را در پیش داریم. شكی نیست كه ترس نسبت به اسكیزوفرنی به دلیل جهل و ناآگاهی از ماهیت این بیماری ایجاد می‌شود.

از آنجا كه افراد مبتلا به اسكیزوفرنی همشیه طبق انتظار رفتار نمی‌كنند، دیگران نمی‌دانند كه در برابر آنها چگونه واكنش نشان دهند. این حالت به بروز باور غلطی منجر می‌شود كه فرد مبتلا به اسكیزوفرنی ممكن است خشن و غیرقابل پیش بینی باشد. درست است كه گاه از این بیماران رفتارهای عجیب و حرف‌های نامربوط سر می‌زند، ولی مطمئنا این دلیلی برای ترس از آنها نیست. امروزه این تصور كه افراد مبتلا به اسكیزوفرنی برای ارتكاب به اعمال هولناك و خشونت‌آمیز آمادگی دارند، رد شده است. بیشتر این جنایات از سوی كسانی صورت می‌گیرد كه به عنوان افراد بهنجار، آزادانه در اجتماع می‌گردند و نفهمیدن انگیزه آنان دلیل ابتلایشان به اسكیزوفرنی نیست.

منزوی نكردن افراد مبتلا به اسكیزوفرنی و تشویق آنها به ادامه درمان و پیگیری، مهم‌ترین اصل در افزایش میزان بهبودی و كاهش موارد عود بیماری است.

● معرفی اسكیزوفرنی

یكی از شایع‌ترین علایم اسكیزوفرنی، توهمات است. توهم عبارت است از ادراك كاذب در شرایطی كه محرك خارجی برای آن موجود نیست. مثلا بیمار ادعا می‌كند كه همسایه مرتبا راجع به او بدگویی می‌كند و یا او را تهدید به مرگ می‌كند، در حالی كه سایرین صدایی نمی‌شوند. این در شرایطی است كه بیمار صدای همسایه را به وضوح در گوش‌هایش می‌شنود. این حالات ممكن است در سایر انواع حواس پنج‌گانه نیز بروز كند.

بگذارید مثالی بزنیم: بیمار مزه بدی را در دهان حس می‌كند، یا بوی پلاستیك سوخته را استشمام می‌نماید و یا هیولاهایی را می‌بینید كه سایرین هیچ یك از اینها را حس نمی‌كنند. از دیگر علایم اسكیزوفرنی، هذیان‌ها است. هذیان عقیده نادرستی است كه بر استنباط غلط شخص از واقعیت بیرونی متكی است. این عقیده غلط با استدلال اصلاح نمی‌شود و با زمینه هوشی و فرهنگی بیمار نیز هماهنگ نیست.

از جمله هذیان‌های شایع می‌توان به این مواد اشاره كرد: این عقیده و باور كه اراده، افكار یا احساسات شخص تحت كنترل نیروهای خارجی است و یا اینكه فرد ذكر كند افكارش به وسیله نیروهایی از ذهن او بیرون كشیده می‌شود. گاه بیمار معتقد است كه خطری او را تهدید می‌كند و به همین دلیل اعتمادش را نسبت به اطرافیان از دست می‌دهد. به خاطر داشته باشیم توهمات و هذیان‌ها حالت‌هایی هستند كه بیمار بر درستی و صحت آنها اعتقاد دارد و دقیقا به همین دلیل خود را نیازمند درمان نمی‌بیند و چه بسا كه مقاومت شدیدی در برابر مصرف داروها بروز دهد. برخی از مبتلایان نیز دچار علایمی با نام علایم منفی می‌شوند. منظور از كلمه منفی، كاهش در حالت‌هایی است كه در شرایط عادی و در یك فرد سالم دیده می‌شود به عنوان مثال، بیمار به شدت كم حرف می‌شود یا حالات چهره‌اش به میزان قابل توجهی كاهش می‌یابد، منزوی می‌شود و....

آنچه در بالا گفتیم، تنها بخش بسیار كوچكی از علایم دیده شده در اسكیزوفرنی است. شناسایی هر چه زودتر بیماران موجب تاثیر بیشتر درمان در طولانی مدت می‌شود و شاید بتوان جنبه‌های بیشتری از توانایی‌های فرد اسكیزوفرنی را در صورت آغاز هر چه سریع‌تر درمان، حفظ كرد. خانواده بیماران اسكیزوفرنی نیز به طور قطع و یقین نیاز به حمایت دارند كه امروزه این كار از طریق گروه‌های متشكل از اعضای خانواده بیماران انجام می‌شود تا این گروه‌ها به عنوان منابع حمایتی برای افراد مبتلا عمل كنند.

خوشبختانه امروزه داروهای خوراكی و تزریقی با اثرات كوتاه مدت و بلند مدت موجود است. تنوع این دسته‌های دارویی و كاهش عوارض آنها كمك كرده است كه كنترل بیماری اسكیزوفرنی به مراتب راحت‌تر از گذشته باشد. به طوری كه بیمار حتی می‌تواند شغل و درآمد داشته باشد. باز هم تایید كنیم كه پیگیری و ادامه درمان، كلید موفقیت در خاموش نگه داشتن شعله‌های اسكیزوفرنی است.

دكتر ژامك مدرسی- روانپزشك