نگاهی مختصر به موسیقی انقلاب

جرقه‌های موسیقی انقلاب از ماه‌های قبل از انقلاب زده شد، زمانی که هوشنگ ابتهاج سایه در رادیو مسئولیت موسیقی را بر عهده داشت و جریانی از موزیسین‌های جوان و خوشفکر به دور او گرد …

جرقه‌های موسیقی انقلاب از ماه‌های قبل از انقلاب زده شد، زمانی که هوشنگ ابتهاج سایه در رادیو مسئولیت موسیقی را بر عهده داشت و جریانی از موزیسین‌های جوان و خوشفکر به دور او گرد آمده بودند؛ محمدرضا لطفی، حسین علیزاده، پرویز مشکاتیان، محمدرضا شجریان، شهرام ناظری و...

خرداد ۵۷، حسین علیزاده قطعه معروف حصار را برای زندانیان سیاسی دربند رژیم پهلوی ساخت، قطعه‌ای که در چهارگاه ساخته‌شده بود و شعر معروف:

ای عاشقان، ای عاشقان، پیمانه‌ها پرخون کنید

وز خون دل چون لاله‌ها، رخساره‌ها گلگون کنید

آمد یکی آتش‌سوار، بیرون جهید از این حصار

تا بردمد خورشید نو، شب را زخود بیرون کنید

این قطعه در همان روزها از رادیو پخش شد و ولوله‌ای در زندان انداخت به نحوی که حسین علیزاده وقتی هفته بعد برای دیدن همسر زندانی‌اش رفت، تاثیرات آن را از گپ وگفت با همسرش دریافت. اما جرقه اصلی این جریان به روز بعد از هفدهم شهریور باز‌می‌گشت.

بعد از این حادثه و در صبح روز هجدهم، تمام نوازندگان رادیو به همراه هوشنگ ابتهاج سایه از کار در رادیو استعفا دادند و حتی از رفتن به سفر پیش‌بینی‌شده به شوروی امتناع کردند.

نتیجه آن شد که تمام این افراد جریان و کانونی به نام چاووش را بنا نهادند و نخستین اثر آنها «چاووش ۱ در بیات ترک» بود که به یاد عارف قزوینی توسط محمدرضا لطفی ساخته شد و با صدای شجریان به بازار آمد.

چندی بعد، قطعات و تصانیفی چون شب‌نورد، همراه شو عزیز، ایرانی ز سر کن خواب مستی و... دیگر آثار این گروه به بازار آمد که با اقبال فراوان اهالی موسیقی روبه‌رو شد. نگاهی به این آثار نشان می‌دهد جریانات اجتماعی تا چه اندازه در شکل‌گیری برخی از آثار موسیقایی سهم داشته‌اند.

شاید بعد از مشروطه که عارف قزوینی و شیدا برخی آثار سیاسی ـ اجتماعی را در قالب سرود و ترانه و تصنیف ساختند و بسرعت در میان مردم پراکنده شد، جریان چاووش مهم‌ترین و شاخص‌ترین جریان در میان موسیقی‌های مرتبط با جریانات و جنبش‌های اجتماعی به شمار برود.

این موسیقی توانست همزمان شور و انرژی خاصی را به جریان رخوت‌زده موسیقی کشور وارد کند و خود بنیانگذار آثاری ماندگار برای بعدهای موسیقی ایران شد؛ آثاری که خارج از چارچوب‌های سفارشی و دولتی مسیر خود را ادامه داد و به تولید آلبوم‌هایی چون نی‌نوا، شورانگیز، چاووش ۶، بیداد، دستان، نوا مرکب و... انجامید. در حالی که موسیقی مورد نظر و یادشده، استمرار یافت و به زاد و ولد خود در سال‌های بعد ادامه داد و هنوز که هنوز است، مهم‌ترین جریان جدی و هنری موسیقی کشور به شمار می‌رود.

سیدابوالحسن مختاباد

منتقد